Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Mijn ouders waren pas 29 en 26 toen ze in 1997 met hun drie jonge kinderen onvrijwillig Kosovo ontvluchtten. Ik was twee jaar en herinner me vrij weinig van mijn tijd in het asielzoekerscentrum in het piepkleine Drentse dorp Eexterveenschekanaal. In oude kranten lees ik dat de inwoners tegen de komst van het azc waren. Maar het was ‘absoluut niet uit racistische motieven dat ze ertegen zijn’, schreef
de Volkskrant. Onvrijwillig woonde ik plots in Nederland, terwijl ik liever veilig in mijn mooie Kosovo was opgegroeid.
Uiteindelijk verhuisden we naar Enschede, maar daar opgroeien was ook niet gemakkelijk. Als ‘allochtoon’ was ik doelwit van pesterijen op mijn grotendeels witte middelbare school. Onvrijwillig werd ik buitengesloten en gebrandmerkt als ‘de ander’. Inmiddels wordt het woord allochtoon niet meer officieel gebruikt; sinds eind 2016 zou ik opeens een ‘persoon met een migratieachtergrond’ zijn. Wederom een label dat onvrijwillig op mij werd geplakt. Migratie? Zegt mij niks. Ik kwam hier onvrijwillig. Om die reden gebruik ik nog altijd liever ‘allochtoon’ om mijzelf te identificeren.
Migranten kun je terugsturen
Als ik denk aan migranten, denk ik aan mensen die vrijwillig migreren naar een ander land. Ik ben geen migrant, ik ben een vluchteling. De onvrijwilligheid van mijn komst hier wil ik te allen tijde benadrukken. Daarom verzet ik mij tegen de term ‘met een migratieachtergrond’. Als persoon met een vluchtelingenachtergrond weet ik maar al te goed wat er gebeurt wanneer men denkt dat je vrijwillig gemigreerd bent, en niet de dood ontvluchtte.
“
Vluchteling, asielzoeker en migrant door elkaar gebruiken wekt de indruk dat vluchtelingen een keuze hebben
De woorden vluchteling, asielzoeker en migrant door elkaar gebruiken kan de indruk wekken dat vluchtelingen een keuze hebben en daarom helemaal niet hierheen hoeven te komen. Nederland hoeft dan geen enkele verantwoordelijkheid te nemen om die ‘migranten’ op te vangen. Op die manier beïnvloeden politici en media de publieke opinie: ze doen alsof ‘migranten’ een keuze hebben, geen enkel gevaar lopen en teruggestuurd kunnen worden naar ‘waar ze vandaan komen’. Dat is gevaarlijk en misleidend: vluchtelingen hebben geen keuze.
Ook tijdens mijn stage bij een mensenrechtenorganisatie in Sydney in 2015 hoorde ik mensen praten over migranten en vluchtelingen alsof het een en dezelfde groep is. Ik had deze trend nog niet in West-Europa opgemerkt, maar toen ik er meer over opzocht, stuitte ik op een artikel van het Parool uit 2009 – dat vluchtelingen uit Afrikaanse landen ‘migranten’ noemde. Dus sinds Zwarte1 vluchtelingen uit het Afrikaanse continent de Italiaanse kust probeerden te bereiken, worden vluchtelingen ineens migranten genoemd. Dat heeft gevolgen, want zoals kunstenaar en activist Quinsy Gario op Twitter schreef: ‘Laten we niet vergeten dat anti-zwart racisme het mogelijk maakte dat Afrikaanse vluchtelingen opeens ‘migranten’ werden. Hiermee werd de deur wagenwijd opengegooid om Afghanen die vluchten ‘migranten’ te noemen.’
Ook zonder erkenning ben je vluchteling
Volgens de VN zijn
migranten mensen die van verblijfplaats veranderen. Daarvoor kunnen ze verschillende beweegredenen hebben. Een
asielzoeker is volgens artikel 1 van het Vluchtelingenverdrag een persoon die uit gegronde vrees voor vervolging wegens ras, godsdienst, nationaliteit, politieke overtuiging of het behoren tot een bepaalde sociale groep de bescherming van het land waarvan diegene de nationaliteit bezit niet kan of wil inroepen, en dat dus in een ander land doet. En een
vluchteling is
volgens academici iemand die ‘vervangende nationale bescherming’ zoekt, zonder officiële vluchtelingenstatus. Dat betekent dat die persoon in het land van herkomst niet beschermd kan worden door de overheid, en daarom de bescherming zoekt van een andere overheid. In het Vluchtelingenverdrag staat uitdrukkelijk dat een vluchteling vervolging ontvlucht, waarmee de onvrijwilligheid nog eens wordt onderstreept. Mensen die vrijwillig weggaan zijn ‘gewone’ migranten.
“
Dat iemand een ‘vluchtelingenstatus’ krijgt, wil niet zeggen dat diegene daarvoor nog geen vluchteling was
Als een asielverzoek wordt toegekend, dan krijgt de persoon een ‘vluchtelingenstatus’. Maar dat wil niet zeggen dat diegene daarvoor nog geen vluchteling was. De term ‘vluchteling’ is namelijk
declaratoir, wat een moeilijk woord is voor het feit dat een vluchteling een vluchteling is – ook als die status (nog) niet is aangevraagd of erkend. Of zoals in het
UNCHR-handboek staat: ‘Een persoon wordt geen vluchteling vanwege erkenning, maar wordt erkend omdat het een vluchteling is.’
Nog een mythe die voor eens en altijd ontkracht mag worden: de ‘illegale’ vluchteling. Die bestaat namelijk niet. Het Vluchtelingenverdrag bepaalt dat vluchtelingen die op onrechtmatige wijze binnenkomen of in het land verblijven niet bestraft mogen worden wanneer ze rechtstreeks komen van een grondgebied waar hun leven of vrijheid werd bedreigd. Ook die asielzoekers verdienen dus bescherming.
Ook migranten zijn vaak vluchteling
Bovendien zijn ook de mensen die juridisch als ‘migrant’ worden aangemerkt, eigenlijk in de praktijk vluchteling. Naar mijn mening is het Vluchtelingenverdrag dan ook niet toereikend. Als je niet moet vluchten uit vrees voor vervolging om ras, godsdienst, nationaliteit, politieke overtuiging of het behoren tot een bepaalde sociale groep dan zou je juridisch een migrant zijn. Maar wat dan met de mensen wier leven onzeker is wegens economische redenen? Waarom noemen we hen gelukszoekers? Of mensen die moeten vluchten wegens de klimaatcrisis? Met hen is geen rekening gehouden in het Vluchtelingenverdrag. Zij mogen dan officieel ‘migrant’ genoemd worden, ook zij zijn eigenlijk vluchtelingen.
Het mag duidelijk zijn dat een vluchteling altijd onvrijwillig in die positie verkeert. Een oproep daarom aan journalisten die schrijven over vluchtelingen: noem ons geen migranten maar vluchtelingen. De al dan niet opzettelijke verwarring heeft regelrecht invloed op het verloop van ons leven.
