‘Ik wil niet ‘Afrikaans dóen’, maar Afrikaans zijn’
Op een dag wordt choreograaf en theatermaker Faustin Linyekula wakker met het bericht dat zijn geboorteland Zaïre tot Democratische Republiek Congo is omgedoopt. Sindsdien zoekt hij naar antwoorden op grote vragen. “Wat is Congo, wat is Afrika, wie ben ik, waar kom ik vandaan?”
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Als Faustin Linyekula 19 jaar is, verlaat hij zijn geboorteland Congo – dan nog Zaïre genaamd. Hij kan namelijk niet naar de universiteit: de toenmalige president, Mobutu, heeft alle universiteiten gesloten als gevolg van de aanhoudende protesten tegen hem. Linyekula vertrekt naar Kenia, met niet meer dan 300 dollar op zak die hij van zijn moeder heeft gekregen om te gaan studeren. Maar de Keniaanse publieke universiteiten zijn vol, en de privé-universiteiten blijken te duur. Toch besluit hij te blijven, en zich toe te leggen op theater en dans.
De bekroonde Congolese choreograaf en theatermaker Faustin Linyekula (1974) verwerkt in zijn voorstellingen de erfenis van decennia van oorlog, kolonisatie en economische crises in Afrika. In 1993 verliet Linyekula Congo, dan nog Zaïre, en vestigde zich in Nairobi, Kenia. Daar richtte hij in 1997 het eerste Keniaanse gezelschap voor eigentijdse dans op: Gàara. In 2001 keerde hij terug naar Zaïre, inmiddels de Democratische Republiek Congo. Hij zette in Kinshasa Studios Kabako op, een plek voor creatie in de podiumkunst. Dit jaar is Linyekula, samen met de Zuid-Afrikaanse regisseur en kunstenaar William Kentridge, associate artist op het Holland Festival. Ze zijn betrokken geweest bij de programmering van het festival en zullen zelf nieuw werk presenteren. Dekolonisatie is dit jaar de rode draad in het Holland Festival.
Wat is Congo?
Vier jaar later, in mei 1997, doopt Mobutu het land Zaïre weer om tot Congo (officieel de Democratische Republiek Congo). Op dat moment begint Linyekula zichzelf vragen te stellen over wat dat betekent – ‘Wat is Congo?’, maar ook over zichzelf en zijn familie. “Ik werd in een land geboren dat Zaïre heette, en plots moest ik leren om dat land ‘Congo’ te noemen. Dat was voor anderen misschien logisch, maar ik begreep het niet.” Is dit het moment waarop hij zich met het thema kolonisatie begint bezig te houden? “Ja. Daarvoor stelde ik mezelf nooit vragen. Het was logisch dat ik Zaïrees was.”
Sindsdien heeft ‘kolonisatie’ maar ook ‘dekolonisatie’ een belangrijke plaats in zijn werk. Hij gaat op zoek naar wat het betekent om Congolees te zijn, en om mens te zijn. Hij vertrekt vanuit zijn eigen persoon om een groter verhaal te vertellen. Hij deconstrueert zichzelf, zijn naam, zijn geschiedenis, om zo ook de wereld te deconstrueren – uit elkaar te halen en opnieuw op te bouwen.
“
Ik had een puinhoop geërfd van de generatie van mijn ouders
Zijn werk wint aan bekendheid; hij verlaat Kenia, trekt naar Europa, werkt op eilanden in de Indische Oceaan, in het bijzonder op La Réunion. Hij is populair op het Europees continent, maar besluit in 2001 terug te keren naar DR Congo. Niet uit ‘stoutmoedigheid’, maar naar eigen zeggen om op zoek te gaan naar antwoorden. “Ik wilde geconfronteerd worden met het concept ‘Congo’, met dat gebied dat ik heel mijn leven dacht te kennen, maar uiteindelijk toch niet kende. Ik had het gevoel dat mijn leven een leugen was geweest. Ik had een puinhoop geërfd van de generatie van mijn ouders, en ze hadden me geen handleiding gegeven om daarmee om te gaan. Ik moest alles zelf uitzoeken. Zelf ophelderen.”
Niet Afrikaans genoeg?
Die zoektocht is ook terug te zien in de stukken die hij in Congo maakte. Zijn theaterstuk Triptyque Sans Titre is zoektocht, een verhaal zonder verhaallijn. Aan het begin laat het hoofdpersonage Kabako een licht branden. ‘J’ai une histoire à raconter’, zegt hij, hij heeft een verhaal te vertellen. Drie personages komen in juten zakken op het podium staan. Ze dansen en staan dan weer stil, dansen opgewekt en staan weer stil, een hele tijd lang – allemaal op elektronische muziek. Het geheel valt niet te volgen, er is geen rode draad.
Faustin Linyekula/Studios Kabako: Sur les traces de Dinozord 9-28-2017Beeld:Steve Gunther
Uiteindelijk doet Kabako het licht uit en zegt dat hij zijn verhaal niet kan vertellen – hij wílde wel, maar de chaos in zijn hoofd is te groot, het is er te luid, er zijn te veel ruïnes in zijn hart. Hij is alles vergeten. Een Congolese recensent vond het schouwspel pakkend, krachtig, want ‘niets wordt volgens de bestaande regels gedaan’. Een Franse recensent meende dat Linyekula ‘te veel in zijn hoofd zit’, en dat hij ‘talenten heeft als danser en theatermaker, die hij verprutst door niet Afrikaans te willen doen’.
“
Ik wil niet ‘Afrikaans dóen, maar ik wil wel Afrikaans zijn. Ik weet alleen niet wat dat precies is
Die recensie doet nieuwe vragen bij hem rijzen. ‘Ik wil niet ‘Afrikaans dóen’, dacht hij bij het lezen. “Maar ik wil wel Afrikaans zijn. Ik weet alleen niet wat dat precies is.” Ook dat moet hij nu in zijn stukken gaan uitzoeken. “Als die recensent weet wat Afrikaans-zijn is, ben ik heel blij voor haar. Zelf wist ik het niet. Is Afrika de zon, de safari, het strand? Is Afrika de burgeroorlogen, de etnische oorlogen, de miljoenen doden? Wat is Afrika nog meer?”
Antwoorden zoeken is belangrijker dan ze vinden
Opmerkelijk is dat hij op het Afrikaanse continent met een vergelijkbaar fenomeen wordt geconfronteerd. “Dat is niet verrassend: door de kolonisatie werden we geformatteerd om kleine Europeanen te zijn. De Afrikaanse academici komen naar mijn toneelstukken en vragen me na afloop of het wel Afrikaans genoeg is, en niet te Europees.” En de niet-academici? “Die houden zich daar helemaal niet mee bezig. Ze kijken naar een stuk en vragen zich gewoon af of dit ze aanspreekt.”
“
Het is niet per se belangrijk om antwoorden te vinden, maar wel om ze te blijven zoeken
Na afloop van een van zijn laatste werken, Statue of Loss, dat dit jaar alleen in Frankrijk te zien was, vertelt een oudere witte vrouw aan haar vriendin dat ze teleurgesteld is. In de beschrijving van het stuk had Linyekula aangekondigd dat hij de Congolese soldaten wilde eren die hebben meegestreden in de Eerste Wereldoorlog, en daarna vergeten zijn. Door middel van zang, dans en gesproken woord vertelt hij het verhaal van de soldaten. Gedurende de tentoonstelling weerklinken hun namen door de luidsprekers. Zijn verhaal is kort – veertig minuten. De vrouw had gewild dat het langer zou duren: ‘Ik had wat beelden van Belgisch Kongo willen gezien. Dit was niet wat ik verwacht had.’ Haar vriendin knikt instemmend.
Vijftien jaar later valt Linyekula nog steeds niet in één hoek te plaatsen. Hij is nog steeds op zoek naar antwoorden op zijn grote vragen – wat is Congo, wat is Afrika, wie ben ik, waar kom ik vandaan?, maar lijkt gaandeweg toch ook antwoorden te hebben gevonden. Hij noemt zichzelf intussen Congolees, én Europeaan, én Afrikaans. “Ik weet niet of het belangrijk is om antwoorden te vinden, ik denk dat het vooral belangrijk is om die antwoorden te blijven zoeken, zeker in een wereld die voortdurend aan het veranderen is.”
Faustin Linyekula speelt de voorstelling ‘Sur Les Traces De Dinozord’ op dinsdag 4 juni en woensdag 5 juni om 20.30 tijdens het Holland Festival in het Internationaal Theater Amsterdam. Kaarten reserveren kan hier.
Deze site maakt gebruik van cookies om u een optimale bezoekerservaring te bieden en onze site te verbeteren. AccepterenInstellingen
Cookiebeleid
Overzicht cookies op oneworld.nl
We verzamelen via cookies gegevens met het doel de technische werking van de website en uw gebruiksgemak te garanderen. De cookies (kleine tekstbestanden die bij het eerste bezoek aan deze website worden opgeslagen op uw computer, tablet of smartphone) zorgen ervoor dat de website naar behoren werkt en onthouden bijvoorbeeld uw voorkeursinstellingen. Ook kunnen wij hiermee onze website optimaliseren.
Hiervoor gebruiken wij cookies van Google Analytics, dat het sitegebruik geanonimiseerd registreert en hiervan gegevens opslaat. Met deze gegevens maken wij bezoekstatistieken, op basis waarvan we verbeteringen doorvoeren op onze website. Google Analytics verschaft deze geanonimiseerde data aan derden indien wettelijk verplicht, of als deze derden de data namens Google Analytics verwerken. Door gebruik te maken van deze website geeft u toestemming voor deze anonieme gegevensverwerking door Google Analytics.
Daarnaast gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn.
Via deze cookiebalk krijgt u de mogelijkheid om de cookies te accepteren of de instellingen aan te passen. Onder 'Overige cookies' kunt u diverse cookies van externe diensten (zoals youtube, facebook, vimeo) uitzetten.
Een opt-out van Google Analytics op deze website kan via deze link.
Mocht u hierover vragen hebben, kunt u mailen naar: lezers@oneworld.nl
Op deze site gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn. Deze cookies kunt u niet uitzetten.
In onze artikelen gebruiken wij content van diverse externe diensten. Het is mogelijk om de volgende cookies uit te schakelen. Hiermee wordt deze content niet langer getoond.
Naam cookie
Soort content
youtube_embed
Youtube player embed
vimeo_embed
Vimeo player embed
google_maps
Google maps embed
twitter_widget
Twitter social widget
soundcloud_embed
Soundcloud player embed
instagram_embed
Instagram embed
Daarnaast gebruiken we Google reCaptcha om de website te beschermen tegen bots. Ook dit kan hier uitgezet worden, maar formulieren die hiervan gebruik maken kunnen dan niet ingediend worden
