Terwijl in Europa de omvallende banken ons om de oren vliegen, staat er in het Zuiden een nieuwe financiële wereldmacht op.
De BRICS landen, opkomende economieën Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika hebben besloten een alternatief voor het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Wereldbank op te richten. Volgens de landen maken deze financiële instituties er een potje van en zijn het vooral speeltjes van de Verenigde Staten en Europa. Is dat nu gekke activistenpraat of hebben de opkomende economieën stiekem een beetje gelijk? OneWorld werpt een kritische blik op het Internationaal Monetair Fonds.
Ik ben de baas
Eén van de meest genoemde kritiekpunten is dat de westelijke landen vooral de dienst uitmaken binnen het IMF. Het financiële clubje van 188 landen is opgericht tijdens de beroemde (of beruchte) Bretton Woods Conferentie, waar ook werd besloten dat de dollar dé handelsmunt van de wereld zou worden. Op de website van de organisatie lezen we dat het fonds onder meer “zorgt voor financiële stabiliteit” en “wereldwijd armoede bestrijdt”. Dat doen ze met een gezamenlijk financieel potje. Ieder land legt geld in, zodat andere minder bedeelde landen een bedrag kunnen lenen. De inleg in het financiële potje verschilt: rijke landen leggen meer in dan armere landen. Maar met een grotere bijdrage gaat ook meer stemrecht gepaard. Binnen het IMF zijn daarmee de welvarende staten machtiger dan de minder rijke landen. En, traditioneel gezien, is het voorzitterschap van het IMF in handen van een Europeaan en de leider van de Wereldbank is doorgaans van Amerikaanse huize.
Eigen geld
Het IMF mag dan geen bank zijn, ze heeft wel haar eigen geld. Omdat er zo veel verschillende landen, met verschillende munten, in één financiële organisatie zitten, is er een soort eigen Bretton Woods valuta bedacht. Deze noemen ze Special Drawing Rights. Het is een pakketje waarin vier verschillende valuta verpakt zitten: de Amerikaanse dollar, de euro, de Japanse yen en de Britse pond. In financieel slechte tijden heeft het IMF het recht om meer van haar eigen geld in omloop te brengen. Verstandig? Volgens critici niet.
Financieel infuus
Het idee achter het fonds is voornamelijk dat landen, in economisch barre tijden, niet zelf kunnen zorgen voor financiële stabiliteit en daarom funding nodig hebben van het IMF. Maar er zit een addertje onder het gras. Wanneer landen een lening krijgen van het fonds worden daar voorwaarden aan verbonden: harde bezuinigingen en een ander belastingbeleid bijvoorbeeld. Volgens critici worden deze eisen vormgegeven door de westerse landen binnen het IMF. Het resultaat volgens voormalig chief economist bij de Wereldbank Joseph Stiglitz: kapitalistische one size fits all oplossingen die de zuidelijke landen worden opgelegd, terwijl deze oplossingen niet passen bij hun economieën.
Snoeien om te bloeden
En dat heeft desastreuze gevolgen. Aziatische landen mochten in 1997 bijvoorbeeld een geldbedrag lenen vanwege een economische crisis. Het IMF eiste een verhoging van de belastingen en lagere overheidsuitgaven. Het resultaat was een recessie en veel Aziaten zonder baan. Hetzelfde geldt voor Argentinië, vlak daarvoor nog het beste jongetje uit de IMF klas, dat in 2001 te maken had met een crisis en door vergelijkbare eisen van het fonds het economisch nog zwaarder kreeg. Het tango-land moest op een zeker moment zelfs overgaan op ruilmarkten, omdat er geen geld meer uit de pinautomaten kwam. De Argentijnse president trok in 2004 de conclusie dat het land voornamelijk zo zwaar had geleden door het beleid van het IMF. Griekenland, het zwarte schaap van de Europese Unie, is momenteel onderworpen aan zware bezuinigingsmaatregelen van het fonds.
Boekentips
Rick Rowden. The Deadly Ideas of Neoliberalism: How the IMF has Undermined Public Health and the Fight Against AIDS.
John Perkins. Confessions of an economic hitman.
Wat nou armoedebestrijding
Volgens Stiglitz, die tevens werkzaam was onder Bill Clinton, werkt het IMF in vier stappen: privatisering, liberalisering van de markt, het aanpassen van de marktprijzen en als laatste vrije handel. Het aanpassen van de marktprijzen heeft onder meer stijgende voedselprijzen tot gevolg. De vrije handel leidt tot minder import en meer export vanuit ontwikkelingslanden. Nadeel: westerse landen houden vooralsnog hun handelsdeuren dicht, waardoor er scheve verhoudingen ontstaan. De documentaire Life and Debt stelt daarom dat het beleid van het IMF juist leidt tot grotere afhankelijkheid van de westerse landen en meer schulden.
IMF griepje
Daarnaast hebben de financiële eisen van het fonds ook gevolgen voor de publieke uitgaven. Ontwikkelingsorganisaties wijzen daarom al jaren op de gevolgen van het financiële beleid van het IMF op de gezondheidszorg, het milieu en voedselzekerheid. Rick Rowden, voormalig activist bij ActionAid, schrijft in zijn boek dat het IMF, door haar strenge en neoliberale financiële beleid, landen belet om meer geld te investeren in volksgezondheid. Voor arme landen waar hiv/aids een groot probleem is, heeft dat volgens Rowden ernstige gevolgen. Het IMF reageert ontkennend op zijn verwijten. Maar deze activist staat niet alleen. Een onderzoek van Yale en Cambridge toont bijvoorbeeld aan dat leningen van IMF hebben geleid tot meer tuberculose in Oost-Europa.
Frederieke Hegger schrijft over de financiële sector voor OneWorld, De Nieuwe Pers en Sargasso. Volg Frederieke op Twitter: @FrederiekeH. Of lees haar overige artikelen op: www.economievanmorgen.nl.
Weg heilig huisje
Inmiddels beginnen ook hooggeplaatste Amerikaanse politici zich te realiseren dat het IMF in de ogen van de wereld geen heilig huisje meer is. Voormalig president van de Verenigde Staten Bill Clinton gaf eerder in een speech toe dat het IMF, de Wereldbank en westerse landen een foute inschatting hebben gemaakt door bijvoorbeeld zo hard in te grijpen in de handel in voedsel. In 2010 zei vrouwenverslinder en voormalig directeur-generaal van het fonds Dominique Strauss Kahn al dat de opkomende economieën meer een stem moeten krijgen binnen het IMF. Maar de BRICS hebben geen zin meer om te wachten op langzame interne hervormingen en bouwen hun eigen bank. OneWorld kan het zich wel een beetje voorstellen.
