Beeld: Sanelisiwe Singaphi en Bulelani Booi
Interview

In dit boek over Afrika speelt het Westen níet de hoofdrol

Onlangs verscheen de Nederlandse vertaling In Afrika met Avi en Kumbi: het eerste geschiedenisboek voor kinderen over Afrika. Bram Posthumus sprak de Zuid-Afrikaanse auteur, Naledi Nomalanga Mkhize. ‘Onze kinderen weten meer van Frankrijk of Amerika dan van Mali met haar rijke geschiedenis.’

Door 6 november 2020
Afrika geschiedenis literatuur onderwijs SDG4
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Pas toen ze zelf moeder werd, viel het de Zuid-Afrikaanse historicus en hoogleraar Naledi Nomalanga Mkhize (39) echt op. “Ik was op zoek naar een overzicht van onze eigen, Afrikaanse geschiedenis om door te geven aan mijn kind. Over de Romeinen, Vikingen, Amerikanen en ook over China was van alles te vinden in de winkels. Maar ons eigen Afrikaanse verhaal? Het bestond niet. Alleen Egypte stond in de belangstelling. Als je zelf een opgroeiend kind hebt, kom je er pas achter waar de leemten zitten.”
“

Ik heb Livingstone niet nodig. Hij voegt niets toe

Die maar voortgaande culturele dominantie van het Westen steekt Mkhize enorm. “Onze kinderen weten meer van Frankrijk of Amerika dan van bijvoorbeeld Mali (waar sinds de 13e eeuw grote keizerrijken bestonden met een rijke culturele geschiedenis, red.). Dat was voor mij echt de druppel: dat ik mijn eigen kind meer en vaker hoorde praten over het Vrijheidsbeeld of de Eiffeltoren dan over monumenten in Afrika! Het stoorde me zodanig dat ik besloot dit boek te maken.”

Mkhize werd in 1981 geboren in het Zuid-Afrikaanse Durban, maar leefde een tijdlang in Zimbabwe. Ze keerde terug naar Zuid-Afrika voor haar studie geschiedenis, aan de Rhodes Universiteit in Makana (het vroegere Georgetown) en geeft nu zelf les aan de Nelson Mandela Universiteit van Port Elizabeth. Ze spreekt zich actief uit voor het verwijderen van standbeelden die de koloniale racist Cecil John Rhodes verheerlijkten. Rhodes (1853-1902) was een Britse kolonist, politicus en diamantmagnaat, die droomde van een spoorlijn van Kaapstad naar Caïro, die geheel over Brits grondgebied zou moeten lopen.

Concurreren met het bestaande aanbod

Naledi Nomalanga MkhizeBeeld: African Leadership Initiative
Het moge duidelijk zijn: Mkhize leidt een superdruk bestaan. Het schrijven én zelf uitgeven van een kinderboek over de Afrikaanse geschiedenis zou veel tijd gaan kosten. Het lag dan ook een tijdlang stil, tot ze in 2017 besloot even uit het universiteitsleven te stappen en zich te wijden aan het maken van In Afrika met Avi en Kumbi. Onder het motto: “Je kunt anderen niet de schuld geven als iets ongeschreven blijft. Je moet het zelf doen.”
De historische kennis had ze vanzelfsprekend al vanuit haar vakgebied. De uitdaging lag vooral in het vinden van een aantrekkelijke vorm die kinderen tussen de 7 en de 12 jaar zou aanspreken. “Het moest kleurrijk en interessant zijn. Iets wat zo kan concurreren met al die andere geschiedenisboeken voor kinderen. En dat hebben we met ons team voor elkaar gekregen.” Mkhize werkte voor haar boek samen met twee illustratoren.
Beeld: Sanelisiwe Singaphi / Bulelani Booi
Het resultaat is een fraai geïllustreerd boek dat – onvermijdelijk – met reuzestappen door de geschiedenis van het Afrikaanse continent gaat. Van de allervroegste prehistorie (toen de Sahara nog groen was), via Egypte/Nubië, Benin, Timbuktu en Groot-Zimbabwe naar de tijd van nu, de nog onvoltooide dekolonisatie, waar dit boek nadrukkelijk een bijdrage aan levert.

Zonder David Livingstone en al die andere witte avonturiers, maar natuurlijk wel met de legendarische Mansa (koning) Moussa uit Mali, de rijkste man die ooit op aarde leefde, en de lange lijst geduchte koninginnen die het Afrikaanse continent gekend heeft, zoals Nzinga uit Angola. Of, zoals de auteur het droogjes vaststelt: “Ik heb Livingstone niet nodig. Hij voegt niets toe.”

Een begrijpelijk, maar eerlijk verhaal

“Het zijn vooral de tekeningen die het verhaal vertellen”, zegt Mkhize. “En die zijn zo gemaakt dat Afrikaanse lezers zichzelf herkennen.” De hoofdpersonen Avi en Kumbi zullen meteen door Afrikaanse kinderen worden herkend als één van hen, hoopt Mkhize. Voor iemand die gewend is lange, academische artikelen te schrijven, was het overigens nog een uitdaging om het boek eenvoudig én leerzaam te maken.

En hier moest één valkuil zorgvuldig vermeden worden: “Het viel me op dat auteurs van andere boeken, over de Romeinen en de anderen, gewoon het verhaal vertelden, zonder oversimplificaties. Je wilt kinderen aanspreken, uiteraard, maar je wilt niet dat je ze aanspreekt alsof ze oliedom zijn. Dat doen de ngo’s op ons continent al de hele tijd. Ik wilde een boek maken dat kinderen een geweldige belevenis meegeeft waar ze veel van opsteken.”

“

Ik wil dat Afrikaanse kinderen en alle kinderen waar ook ter wereld kennisnemen van onze historie

Zonder te overdrijven, benadrukt Mkhize, doelend op een tweede valkuil. “Wat we presenteren zijn de feiten van de Afrikaanse geschiedenis. Die hoeft niet mooier voorgesteld te worden dan ze is. Natuurlijk: In Afrika met Avi en Kumbi ziet er prachtig uit, maar we laten geen bedacht, speculatief Afrika zien. We hoeven ons namelijk als Afrikanen echt niet te bewijzen. We hebben een diepe en rijkgeschakeerde geschiedenis, die aan zichzelf genoeg heeft.”

Dat punt lijkt misschien wat zwaar overdacht, maar is belangrijk, zegt Mkhize. “Ik wil dat Afrikaanse kinderen en eigenlijk alle kinderen waar ook ter wereld kennisnemen van onze historie. Maar als je gaat overcompenseren, lijkt het net alsof je je nog steeds laat leiden door wat Europeanen van je vinden. Daar zit iets onder van: we moeten gerespecteerd worden door het Westen. Ik weiger dat.”

Beeld: Sanelisiwe Singaphi en Bulelani Booi
Ze haalt het voorbeeld van Egypte aan: een oude, eerbiedwaardige kruising van culturen en geschiedenissen uit alle windstreken. “Er is een stroming die de Egyptische geschiedenis ‘afrikaniseert’ en van de beroemde koningin Cleopatra een vrouw van kleur maakt. Maar Cleopatra was een kolonist uit Griekenland…”

Die manier van herschrijven van de geschiedenis stuit haar om drie redenen tegen de borst: het is feitelijk onjuist, het is niet nodig en laat bovendien Egypte opnieuw de discussie over Afrikaanse geschiedenis domineren, terwijl er koninginnen hebben geregeerd in Nubië, Angola, Benin.

Je eigen verhaal in eigen hand

Tegelijkertijd weet Mkhize natuurlijk ook dat kinderen de hele dag door in een orkaan van gelikte beelden leven. “We leven in de Disneywereld”, roept ze uit. Haar uitdaging tijdens het schrijven was dus niet alleen het vertellen van de Afrikaanse geschiedenis, maar ook het vinden van een vorm die toegankelijk en boeiend is – zo interessant als Disney maar toch authentiek Afrika.
Dat dit gelukt is komt doordat Mkhize alles in eigen hand hield. “We hebben alles zelf betaald. Dat was moeilijk maar geeft ook de meeste voldoening.” Aankloppen bij een reguliere uitgever – die hun veel werk uit handen had kunnen nemen – was ook geen optie, vertelt ze: “De Zuid-Afrikaanse uitgeverswereld is nog altijd in witte handen. Als ik me met dit idee had gemeld, dan hadden ze er natuurlijk op gestaan dat die Livingstone erin moest…”
“

We hoeven ons als Afrikanen niet te bewijzen. We hebben een rijke geschiedenis die aan zichzelf genoeg heeft

Dat er nu een Nederlandse vertaling van In Afrika met Avi en Kumbi bestaat, is een mijlpaal. Een boek in eigen beheer uitgeven is al een monsterklus, maar ervoor zorgen dat het de wereld over gaat is een verhaal op zich. De Nederlandse versie zal in Nederland en België in de boekhandels verspreid worden; de Engelse wordt wereldwijd verscheept door Amazon. “Ik moet die site gaan begrijpen”, zegt Mkhize half grappend. “Het boek moet de wereld over, zodat iedere ouder die op zoek is naar het verhaal over de eigen Afrikaanse oorsprong weet: hier is dat verhaal.”

En het zou idealiter ook in andere talen beschikbaar moeten komen. Xhosa, Zulu, Duits, somt Mkhize op. Toen ze in Zimbabwe woonde, was Mkhize zeer onder de indruk van de stappen die er waren gezet om het schoolcurriculum te dekoloniseren na de zwaarbevochte onafhankelijkheid in 1980. Dat betekende ook: meer ruimte voor Afrikaanse talen.

Mkhize: “Het onderwijs in Zimbabwe was van een zeer hoge kwaliteit terwijl we over de grens in Zuid-Afrika nog witte Afrikaner (Zuid-Afrikaanse, red.) geschiedenis leerden. Bizar. Afrikanen moeten dus hun curriculum terugeisen. Want In Afrika met Avien Kumbi gaat naast geschiedenis ook over vele andere aspecten van het rijke Afrikaanse leven (religie, kunst, handel, reizen). En laat zien hoe misplaatst en onnodig dat is. Het verhaal vertelt zichzelf.”
Het boek ‘In Afrika met Avi en Kumbi’ is verschenen bij Van Holkema & Warendorf. De Nederlandse vertaling werd gemaakt door Uta Anderson.

Hij wil Afrikaanse roofkunst van musea terug

‘Je vraagt toch geen toestemming om terug te nemen wat van je is afgepakt?’

'Ethiopië heeft eigen techneuten nodig om onze problemen op te lossen'

‘Als je niet wordt betrokken bij het ontwikkelen van nieuwe technologieën, kunnen die je pijn doen.’

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons