In de afgelopen vier weken veranderde het karakter van de internationale actie tegen de Islamitische Staat (IS) in hoog tempo. Domineerde eerst retorische verontwaardiging en praktische lethargie, nu is de internationale gemeenschap omgeslagen naar hyperventilerende actie. De VS ronselen het ene na het andere land om mee te doen een internationale militaire coalitie die IS wil bestrijden en – het meest in het oog springend – bombarderen. Nederland voegde zich vastberaden bij deze coalitie met een inzet van zo’n acht F-16’s en een aantal militairen die mee moeten doen met het tot stilstand brengen van de IS-barbaren.
Nederland, en de coalitie, legt echter een grote – haast exclusieve – nadruk op een militaire benadering van het probleem IS. Hierdoor dringt de vraag zich op of we opnieuw een scenario gaan meemaken waarin toenemende militaire inzet de plaats inneemt van een ontbrekende politieke strategie en een duidelijk gedefinieerd einddoel. De Amerikaanse generaal Martin Dempsey gaf onlangs al aan waar deze ambiguïteit toe kan leiden: boots on the ground, om tegen IS te vechten. Hetgeen wat President Obama nadrukkelijk niet voor ogen heeft.
‘Geen strategie’
Het ontbreken van een politieke strategie is deels te verklaren uit het beleid van de VS. Samen met enkele andere partijen uit de internationale gemeenschap, probeert Obama al drie jaar lang betekenisvol ingrijpen in Syrië te vermijden. Mede deze afzijdigheid maakte het voor IS mogelijk om zich te herstellen. Dat speelde op z’n beurt weer een grote rol speelde in de inname van de belangrijke Noord-Iraakse stad Mosul. De daarop volgende triomfantelijke opmars van IS door een politiek hopeloos verdeeld Irak, voerde de druk op voor de VS om in te grijpen, vooral met oog op de eerdere Amerikaanse inmenging tussen 2003 en 2010.
Over enige tijd keren ondergedoken IS-ers weer terug in een nieuw jasje. Door naar de volgende ronde
Obama bekende eerst wat onverstandig dat hij ‘geen strategie’ had voor deze nieuwe Syrisch-Iraakse crisis. Samen met de tragische onthoofding van Steven Sotloff en James Foley deed dit waarschijnlijk de vlam in de Capitolijnse pan slaan. Tel daarbij op het vertrek van de Iraakse premier Maliki, een reeks fraai klinkende beloftes van de nieuwe Iraakse regering en de bereidheid van enkele Golfstaten om mee te bombarderen. Al met al bleek dit voldoende voor de VS om een greep te doen in de militaire gereedschapskist. Als je een grote hamer hebt, ziet immers elk probleem eruit als een spijker. Kortom, de VS zijn nu bereid tot militaire luchtacties boven Irak.
Ondoordacht
Wat tot op heden echter ontbreekt is een analyse van een aantal prangende vragen. Waar komt deze IS-spijker eigenlijk vandaan? Hoe verhoudt hij zich tot het houtblok ‘Midden-Oosten’ waarin hij binnenkort wordt teruggeslagen? En wat betekenen deze bombardementen voor de Syrische burgeroorlog en het voortslepende Koerdische vraagstuk?
Het mag buiten kijf staan dat IS zich van gruwelijke terreurmethoden bedient en een toekomstbeeld nastreeft dat even illusoir is in zijn beloften als dat het respectloos is. Een sterkere internationale respons is dan ook noodzakelijk. Maar de bombardementen die nu worden uitgevoerd boven Irak en Syrië zijn niet alleen onvoldoende doordacht, ze staan ook lijnrecht tegenover de eerder geleerde lessen over internationale militaire inzet. Afghanistan, Irak en Libië maakten duidelijk dat extern militair geweld in dit soort complexe, grensoverschrijdende conflicten met niet-statelijke partijen als IS op zichzelf weinig tot stand brengen. En mogelijk zelfs de situatie verergert.
Mission Accomplished
Het is dan ook ontgoochelend dat de snelle (overhaaste?) Nederlandse besluitvorming welhaast het beeld oproept dat het gedachtengoed van zowel “Diplomacy, Development & Defense (3D)” als “de geïntegreerde benadering” tijdelijk worden geofferd aan het scoren van relatiepunten bij de VS, het vergroten van Nederland zijn internationale ‘zichtbaarheid’ en het onderstrepen dat de peperdure Joint Strike Fighter in de toekomst broodnodig zal zijn.
Dit geeft des te meer aan dat zowel Nederland als de internationale coalitie ‘actie’ verwarren met ‘resultaat’. Want na de bombardementen zal IS uit het straatbeeld verdwijnen van Raqqa, Deir ez-Zour en Mosul. Een aantal van diens leiders wordt wellicht geëlimineerd en de nodige Soennitische stammen in West-Irak scharen zich mogelijk pro forma aan de zijde van de VS en de Iraakse regering. Mission accomplished?
Complexiteit
Zeker niet. Irak blijft immers een bestuurlijke chaos, President Assad herovert terrein in Oost-Syrië doordat IS verzwakt is, en over enige tijd keren ondergedoken IS-ers weer terug in een nieuw jasje. Door naar de volgende ronde.
Zowel Nederland als de internationale coalitie verwarren “actie” met “resultaat”.
Het Midden-Oosten is complex. Veel van de problemen zijn ter plaatse gecreëerd terwijl Westerse landen er weinig invloed hebben. Er is daarom geen andere oplossing dan diplomatieke duursport. De Midden-Oosten complexiteit vraagt om vakkundig politiek werk samen met regionale partijen die een direct eigen belang in de strijd hebben tegen IS. Zoals de Koerden, de Syrische oppositie en de Iraakse regering. Ook vraagt dit om het bemiddelen tussen rivalen Saoedi-Arabië en Iran.
Kortom, actie in het Midden-Oosten vereist een doortimmerde politieke strategie, die stoelt op een goed besef van de regionale verhoudingen. Bombardementen zijn vooral symbolische acties die het moeilijke werk naar de tweede rang dreigen te delegeren. Laten we hopen dat er wat antropologen meevliegen voor de broodnodige observaties.
