In spanning wacht Frank van de Wolde woensdagavond 22 november op de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen. Hij staat in de officiële zaal afgehuurd door GroenLinks-PvdA. Als lid van GL/PvdA en medeoprichter van het initiatief RoodGroen is hij een van de drijvende krachten achter de kersverse samenwerking van de twee partijen. De uitslag nadert en in de zaal is de spanning voelbaar. “GroenLinks-Partij van de Arbeid, zesentwintig zetels,” klinkt het vanuit het grote scherm. Een zucht van opluchting. De partij is gegroeid. Maar even later: “De Partij voor de Vrijheid, vijfendertig zetels.” Doodse stilte. Later blijkt dat GL/PvdA naar vijfentwintig zetels zakt en PVV stijgt naar zevenendertig.
Het eerste wat door Van de Wolde heen ging? “Verbijstering”, zegt hij. “Wij zijn gegroeid, maar netto heeft héél links weer zetels moeten inleveren.” Hij wijst naar D66, PvdD, SP en BIJ1, die in totaal vierentwintig zetels verloren terwijl extreemrechts groter werd dan ooit. “Na de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 wist ik het zeker: we moeten samenwerken”, vertelt hij, “nu zijn de volgende stappen minder duidelijk.”
Links zoekt elkaar op
In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen op 22 november zochten linkse partijen en organisaties elkaar op. Naast GL/PvdA ontstond de*beweging, een collectief van organisaties en actiegroepen. Welk denken gaat schuil achter innigere samenwerking? Over de GL/PvdA-fusie zegt Van de Wolde: “Binnen de PvdA was het besef ingedaald dat de klimaattransitie onvermijdelijk is en op een zo ‘rood’ mogelijke manier moet. Dus CO2-neutraal zonder dat de allerarmsten moeten inleveren aan goedkoop wonen en betaalbare boodschappen.”
Dat maatschappelijke uitdagingen, in dit geval het effect van de klimaattransitie op de allerarmsten, verband met elkaar houden, wordt intersectionaliteit of ‘kruispuntdenken’ genoemd. Het idee is dat iemands sociale positie samenhangt met welke onderdrukking diegene in de maatschappij ervaart, en dat emancipatiestrijd dan ook in de breedte moet worden gevoerd.
Die zienswijze is ook de motor achter de*beweging, vertelt Saida Derrazi, een van de oprichters en zelf jaren betrokken bij de strijd tegen racisme. “Er zijn verschillende thema’s die intersectioneel met elkaar verbonden zijn, zoals de woonmarkt, de klimaatbeweging, antiracisme… Omdat we zoveel stemmen en organisatie verenigen, kunnen we maatschappelijke problemen vanuit die verschillende kanten benaderen.”
Macht versus ideologie
Het doel? Macht. Volgens Derrazi willen de organisaties die samen de*beweging vormen, hun belangen op de politieke agenda zetten. “We zien een onderstroom in de maatschappij”, zegt ze. “Van het woonprotest tot klimaatdemonstraties, Nederlanders willen socialer beleid.” En daar heeft ze geen ongelijk in. Uit opiniepeilingen van I&O Research blijkt dat de meerderheid van Nederland voorstander is van meer klimaatbeleid, betaalbare huurwoningen, een hoger minimumloon en meer vaste contracten.
Toch bleef een linkse verkiezingswinst in november uit. “Linkse politiek is versplinterd. Er mist een eenduidig en stevig verhaal,” zegt Derrazi daarover. “Daardoor zien we onze idealen amper vertaald op politiek niveau.” Dat is waar de*beweging haar taak ziet. “Wij willen de politiek voeden. Door samen een vuist te maken, staan we sterk. Dan kunnen we de politieke agenda medebepalen.” Derrazi wijst naar de geschiedenis: “Van de vrouwenbeweging tot de veertigurige werkweek, echte verandering is altijd vanuit het volk gekomen.”
Leven of dood
Bij GL/PvdA spelen dezelfde overwegingen over macht, vertelt Van de Wolde: “Macht is niet vies. Hoe meer zetels, des te meer we kunnen betekenen, in de oppositie ofwel de regering.” Volgens Van de Wolde is het noodzakelijk dat links meer macht krijgt. “Rechts likte zijn vingers af bij Rutte I, een samenwerking tussen VVD, CDA en PVV”, zegt hij. “Er werd gesproken over uitkeringen verlagen naar 70 procent van het minimumloon.” Hij vreest dat zulke plannen weer op tafel liggen. “Daar gaan mensen kapot aan. Voor de allerarmsten is politiek een kwestie van leven of dood.”
Politicoloog Jouke Huijzer, die de neergang van linkse politiek en ideologie onderzoekt, is kritisch op de GL/PvdA-samenwerking. “De drang naar macht gaat voorbij aan de ideologische discussie”, vindt hij. Volgens een doorrekening van het Centraal Planbureau (CPB) had GL/PvdA een heel links programma, dat mensen uit de armoede zou halen. Dat het niet lukte om kiezers te overtuigen, wijt Huijzer aan het leiderschap: “Alle recente leiders van de PvdA en nu Frans Timmermans komen vanuit het kabinet-Rutte II, die impopulair was onder linkse kiezers.” In dat kabinet was Timmermans bijvoorbeeld minister van Buitenlandse Zaken totdat hij vicevoorzitter van der Europese Commissie werd. Huijzer: “In die tijd werd rechts beleid gevoerd. Als je daar niet hard mee breekt, blijf je voor de kiezer ongeloofwaardig.”
Angst voor verdeeldheid
Voor Derrazi is het duidelijk waarom ‘links’ de verkiezingen verloor: extreemrechts ging ervandoor met hun thema’s. Ze wijst naar de PVV, die problemen in de sociale voorzieningen, zoals het woontekort, aan migratie verbond. “In plaats van daar een stevig links verhaal tegenover te zetten, ging de SP in het frame mee. Dan geef je extreemrechts cadeautjes,” zegt ze.
Linkse politiek zou zich volgens Derrazi dienstbaarder naar de maatschappij moeten opstellen. “Maatschappelijke organisaties moeten de politieke agenda weer gaan bepalen in plaats van een politiek die zelf standpunten opdringt,” zegt ze. “Dat herstelt het vertrouwen tussen linkse kiezers en politiek, want dat is nu ongekend laag.” Uit onderzoek van EenVandaag bleek dat linkse kiezers door gebrek aan vertrouwen in de politiek, naar rechtse nieuwkomers zoals de BBB en NSC trekken. “Links moet weer een verhaal verkondigen voor het volk, en door het volk,” zegt Derrazi.
Ook Huijzer mist een krachtig verhaal, en ziet dat GL/PvdA hun standpunten afzwakken door de samenwerking. “Op links mist de dynamiek”, zegt hij. “Als je steeds een gedeeld standpunt moet vinden, kan dat verlammend werken.” Huijzer merkt bij links angst voor verdeeldheid, maar daardoor is er weinig discussie. “Juist de dynamiek tussen radicaal en gematigd zorgt dat je diversere linkse verhalen krijg, waardoor meer mensen die zich minder in het ene verhaal, meer in het andere verhaal kunnen herkennen”, vindt hij. “Het alternatief is een compromis waar uiteindelijk niemand op links echt tevreden mee is.”
Schrap zetten
Hoe moet links de komende tijd verder, terwijl vier (extreem)rechtse partijen met elkaar aan de formatietafel zitten? Huijzer maakt een verschil tussen versmelten en samenwerken. “Natuurlijk moet links schouder aan schouder gaan staan”, zegt hij, “Het (extreem)rechtse kabinet wat eraan zit te komen, gaat pijn doen aan sociale verworvenheden zoals arbeidsvoorwaarden en lhbti+-rechten.” Hij benadrukt dat linkse samenwerking vanuit eigen organisaties en bewegingen moet gebeuren, niet één blok.
Hoe links zich moet verenigen? “Niet alleen constant reageren op haat vanuit rechts, maar zelf de aanval tegen een gemeenschappelijke vijand kiezen,” zegt Huijzer. “Bijvoorbeeld de vermogende klasse, die op de Zuidas, bij de VVD en VNO-NCW zitten, die staan recht tegenover linkse standpunten zoals betaalbare woningen en een hoger minimumloon.”
Voor Van de Wolde is het tijd voor bezinning. “Ik ken de discussies op links nu wel”, zegt hij, “Ik heb er ook ideeën over, maar we moeten nadenken over een passend vervolg.” Strijdbaar blijft hij wél. “Een land waar iedereen een vrij, rechtvaardig en betaalbaar leven kan leiden, dat is toch het mooiste wat er is?” zegt hij, “Daar blijf ik de rest van mijn leven voor vechten.” Ook Derrazi ziet hoop. “Ik zie in de*beweging een sterke strijdlust na deze uitslag.”
GL- en PvdA-stemmers bleven thuis
De overwinning waar GroenLinks en PvdA samen op hoopten bleef bij de verkiezingen uit. Waardoor kwam dat? Een analyse van kiezersbewegingen laat zien laten dat de PVV een grote groep van de niet-stemmers wist te mobiliseren, terwijl GroenLinks en PvdA niet voorbij hun ‘kernelectoraat’ kwamen. In de grote steden, waar links het goed doet, bleven mensen vaker thuis dan vorige verkiezingen. Een lage opkomst was een breder probleem op links, vooral bij Partij voor de Dieren. Een op de vier mensen die tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 op hun stemde, zijn deze keer niet gaan stemmen.
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
