Mark Bray is historicus en politiek activist (hij was onder meer actief in de Occupy-beweging). In augustus publiceerde hij zijn boek Antifa, the Anti-Fascist Handbook. In twee hoofdstukken bespreekt hij de honderdjarige geschiedenis van het antifascisme. In de resterende hoofdstukken bespreekt hij de recente antifascistische bewegingen in Europa en de VS, en de politieke dilemma’s waar ze voor staan. Dat doet hij door een gekleurde bril: hoewel hij er zelf niet actief in is, steunt hij de doelen van de beweging. Zijn boek beargumenteert, in zijn eigen woorden, dat “militant antifascisme een redelijk en historisch geïnformeerd antwoord is op de fascistische dreiging die sinds 1945 aanhoudt en die de afgelopen jaren bijzonder urgent is geworden.”
Wat is antifa precies?
“Antifa is een activiteit of vorm van politiek van de hele linkerflank die zichzelf tegen extreemrechts verdedigt. De kern van het antifascistische perspectief is een volledige afwijzing van de klassieke, progressieve uitspraak die onterecht aan Voltaire wordt toegeschreven: ‘Ik keur af wat je zegt, maar ik zal m’n leven geven voor je recht om dat te zeggen.’ Na Auschwitz en Treblinka hebben antifascisten hun leven gewaagd om te zorgen dat nazi’s niets meer konden zeggen.
De beweging heeft een geschiedenis van zo’n honderd jaar. De moderne variant is tijdens de jaren ’70 en ’80 ontstaan in Duitsland. In de jaren ’90 was hier in de VS de Anti-Racistische Actie (ARA) actief met honderden afdelingen. Midden jaren ’00 bloedde die beweging dood, maar sinds Trump zich als presidentskandidaat meldde, zijn tal van antifascisten zichzelf weer gaan organiseren. Die groep is klein, maar groeit.”
U brengt antifa in verband met Trump. Is zijn regering fascistisch?
“Hij is geen schoolvoorbeeld van fascisme, maar Trump heeft fascistische kenmerken. Zijn fetish voor militarisme en masculiniteit, zijn xenofobie, zijn economisch-nationalistische ideeën – het zijn allemaal kenmerken van fascisme. En zijn regering heeft autoritaire stappen gezet. En er zaten eerder evidente fascisten in zijn team, zoals Steve Bannon en Sebastian Gorka. Maar over het geheel genomen denk ik niet dat de VS op dit moment een fascistisch regime heeft.”
“Iedereen die tegen fascisme is, is onafhankelijk van zijn politieke oriëntatie, antifa
“Er zijn verschillende vormen van antifascisme. In het boek bespreek ik vooral militant antifascisme. Dat zijn mensen die een radicale, revolutionaire, socialistische politiek voorstaan. Zij zijn tegen de staat en de politie vanuit een heel specifiek wereldbeeld. Mensen die zich als zodanig identificeren, zijn in de minderheid in onze samenleving. Maar je kunt ook anders naar antifascisme kijken: iedereen die tegen fascisme is, is onafhankelijk van zijn politieke oriëntatie, antifa.”
Laatst kwamen in Berkeley ruim honderd antifascisten opdagen bij een alt-right rally van een handvol rechtse conservatieven. Is dat niet buitenproportioneel?
“Antifascisten verwerpen het progressieve credo dat elk idee het bediscussiëren waard is. En ze verzetten zich niet tegen fascisme omdat het op een soort abstracte manier conservatief is, maar omdat het blanke overheersing, hetero-patriarchaat, ultranationalisme, autoritarisme en genocide bevordert. Daarom maken ze geen onderscheid of hun protest zich nu richt tegen een bijeenkomst van tien of van honderd mensen richt die in in hun ogen fascisten zijn. Het basisprincipe van antifa is dat je fascisten of witte nationalisten altijd een platform onthoudt, ongeacht het formaat van dat platform. Daar zit een historische redenering achter: fascisme is in de jaren ’30 ook met een klein groepje mensen begonnen. Hoe kleinschalig ook, antifascisten nemen fascisme altijd serieus.”
“Antifascisten verwerpen het progressieve credo dat elk idee het bediscussiëren waard is
“Wanneer je fascisten negeert, groeien ze soms wel, en soms niet. Maar antifascisten gaan uit van het ergste scenario en proberen dat koste wat kost te vermijden. De wijze waarop fascisme groeit, is goed gedocumenteerd. Ze ontwikkelen zich volledig binnen bestaande instituties. Door mensen aan zich te binden, sociale centra te ontwikkelen, waarbinnen ze hun ideeën en methoden uiteenzetten. Ze nemen deel aan verkiezingen. [In zijn boek wijst Bray er meermalen op dat zowel Mussolini als Hitler niet via een revolutie maar via reguliere verkiezingen aan de macht kwamen – ES.] Het antifascistische argument is: geef ze niet de mogelijkheid zulke stappen te zetten, zelfs als het zaadje überhaupt nooit was uitgegroeid. Je wilt de gok simpelweg niet wagen als het om fascisme gaat.”
Riskeer je met een inperking van de vrijheid van meningsuiting van extreemrechts niet dat ook links de mond wordt gesnoerd?
“Ja, dat argument komt vaak naar voren, ook aan de progressieve kant, maar het is niet gegrond in historisch bewijs. Een platform ontnemen aan fascisten kan alleen veranderen in het ontnemen van een platform aan bijvoorbeeld homo’s als je de tactiek volledig scheidt van de politiek – een specialiteit van progressieve commentatoren. Kijk naar de geschiedenis: Antifa-organisaties komen op als er een extreemrechtse bedreiging is. Als die bedreiging verdwijnt, verdwijnen zij ook weer. Antifagroepen bestaan uit linkse mensen die zich bezighouden met vakbonden, milieuactie, mensenrechten, et cetera. Nadat een extreemrechtse bedreiging is teruggedrongen, gaan ze weer terug naar dat werk. De geschiedenis laat keer op keer zien dat antifa geen gedachtenexperiment is, maar activisme met een lange geschiedenis.
“Antifa-organisaties komen op als er een extreemrechtse bedreiging is. Als die bedreiging verdwijnt, verdwijnen zij ook weer
Ik heb voorts niet zoveel op met de mensen die naar alt-right rallies gaan om daar voor de vrijheid van meningsuiting op te komen. Het is inmiddels goed gedocumenteerd dat op dat soort rallies hoofdzakelijk witte nationalisten en nazi’s afkomen.”
U schrijft veel over zelfverdediging en het opkomen voor minderheden. Is er geen risico dat je zo de witte redder gaat uithangen?
“Dat is een belangrijke overweging en daar wordt uitgebreid over gediscussieerd. Natuurlijk zijn er ook mensen van kleur betrokken bij antifagroepen, maar details over de demografische samenstelling van die groepen zijn niet voorhanden. Maar het is interessant om te zien dat er momenteel allerlei bruggen worden geslagen tussen antifagroepen en Black Lives Matter. Voorts: al bestaat het risico dat je de witte held gaat uithangen, dat neemt nooit weg dat het noodzakelijk is dat ook witte mensen opstaan tegen wit nationalisme.”
Militante antifascisten schuwen geweld niet. U noemt dat zelfverdediging, maar hoe ver mag dat gaan?
“De notie van zelfverdediging die antifascisten hanteren, is breder dan gebruikelijk. Het gaat niet alleen om het gebruik van geweld wanneer je jezelf acuut moet verdedigen; ook preventief geweld is toegestaan. Dat komt voort uit het kernidee dat je fascisten niet het voordeel van de twijfel geeft. Militante antifascisten geloven dat het een kwestie van tijd is voordat fascisten tot geweld overgaan, dus gebruiken zij preventief geweld om zichzelf te verdedigen.”
Vervreemden ze zichzelf zo niet van mensen die verder misschien met hen eens zijn?
“Ik denk dat er meer sympathie is voor antifa dan de mainstream media doen vermoeden.”
