In 1990 kwam een einde aan veertig jaar apartheid in Zuid-Afrika. Intussen is er een generatie opgegroeid zonder eigen herinneringen aan de rassenscheiding. Hoe kijken jonge, zwarte inwoners van Johannesburg naar heden en verleden?
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
De vele muurschilderingen in Johannesburg vertellen het kleurrijke verhaal van Zuid-Afrika. Al wandelend door de hippe wijk Braamfontein – een van de weinige wijken waar dat veilig kan – kom je het lachende gezicht tegen van Nelson Mandela, dat een heel flatgebouw bestrijkt. Verderop zie je een metershoge schildering van vrouwen; bij een van hen groeit het Afrikaanse continent uit haar afrokapsel. De straatkunst vrolijkt niet alleen de grauwe gebouwen op. Het is ook een manier om af te rekenen met het pijnlijke verleden en het slechte imago van ‘Joburg’, dat bekend-staat als een van de gevaarlijkste steden op aarde. De inwoners willen de gruwelen van de apartheid achter zich laten, andere verhalen vertellen en naar de toekomst kijken. Kun je het pijnlijke verleden overschilderen met hoop en trots? Of zijn de wonden van de apartheid nog te vers om te bedekken?
Fotograaf Bheki Dube opende een hostel om mensen een andere kant van Johannesburg te laten zien.Beeld:Haroon Ali
Bheki Dube (26) is een creatieveling die grote stappen maakte in Joburg. Hij studeerde fotografie en gaf daarnaast rondleidingen door de stad. “Dat waren voor mij manieren om het verhaal van mijn stad te delen. Ik ben altijd een verhalenverteller geweest, net als mijn oma.” Op zijn 21ste opende hij Curiocity Backpackers, een hostel in de opgeknapte wijk Maboneng. In het pand zat vroeger Pacific Press, waar geheime stukken tegen de apartheid werden gepubliceerd. Mandela, die een advocatenpraktijk had in de buurt, heeft hier naar verluidt nachten ondergedoken gezeten, net als aartsbisschop Desmond Tutu. Dube: “Er is zo veel geschiedenis in Johannesburg. Wij geven rondleidingen op plekken die locals niet eens durven te bezoeken. Het verhaal van geweld en criminaliteit is tot in den treuren herhaald, maar wij zeggen: stap uit die auto en loop met ons mee. We romantiseren of verbloemen niks, maar geven een eigen draai aan ons erfgoed – met trots. En het werkt. Vroeger bleven toeristen één nachtje slapen, nu drie. Er komen mensen uit de hele wereld om Joburg te ontdekken, onder wie veel zwarte Amerikanen, op zoek naar hun roots.”
“
Er is veel verborgen armoede onder zwarte studenten
Datzelfde vuur heeft activist Klaas Mokgomole (26) van de stichting Africans for Peace. Als rechtenstudent aan de University of the Witwatersrand (Wits) zag hij veel zwarte studenten die nauwelijks konden rondkomen. “Een groot deel komt van het platteland en heeft hier geen familie. Je komt pas in aanmerking voor een lening of huisvesting als je bent toegelaten tot de universiteit, vaak vlak voordat het schooljaar begint. Ik schat dat zo’n duizend studenten geen vaste slaapplaats hebben en in de bibliotheek slapen of met meer mensen op een studentenkamer – wat niet mag. En dat ze er verzorgd uitzien, betekent niet dat ze hebben ontbeten of geluncht. Er is veel verborgen armoede onder zwarte studenten.”
Beeld:Haroon Ali
Mokgomole begeleidt hulpbehoevende studenten, zodat ze niet van school worden gestuurd als ze het zwaar hebben. Ook zoekt hij bedrijven en donateurs die de basisbehoeften van studenten willen sponsoren, in samenwerking met de universiteit, die nu gratis maaltijden verstrekt. De focus ligt op zwarte studenten die het jaarlijkse collegegeld van 3000 euro (of meer) meestal niet alleen kunnen betalen. Maar Mokgomole wil jongeren vooral inspireren om groter te denken. “Een opleiding haalt je uit de armoede, alleen dan wordt er naar je geluisterd. Met je voetbaltalenten kom je er echt niet. Als je een telefoon jat, heb je snel geld verdiend. Door een eigen bedrijf te starten, help je gelijk anderen aan een baan.” Mokgomole zit ook bij de jongerentak van regeringspartij ANC en hoopt later de landelijke politiek in te gaan. “Je kunt niet blijven zeuren over apartheid. Onze generatie moet duurzame oplossingen bedenken voor criminaliteit en werkloosheid.”
Radicaler en progressiever
“
Mijn generatie wil een actievere rol spelen dan hun ouders
Ook voor Welcome Lishivha (27) was onderwijs een uitweg. “Ik kom uit een township in Pretoria, dus mijn familie dacht dat ik straatverkoper zou worden.” Maar hij deed een master Journalistiek aan Wits en werkt nu bij reismagazine Getaway. “Ik heb een leven waar mijn familie niet eens van kon dromen en kom dankzij mijn werk op prachtige plekken. Ik ben in zekere zin bevoorrecht, maar als zwarte, homoseksuele man in Zuid-Afrika voel ik ook een druk om urgentere verhalen te vertellen dan ik nu doe. Joburg wordt vaak een smeltkroes genoemd, omdat de verschillende rassen hier vrijer met elkaar omgaan dan in Kaapstad. Maar dat is een façade; daarachter zie ik veel zwarte mensen die geen toegang hebben tot goede zorg en onderwijs.”
Dube, Mokgomole en Lishivha staan symbool voor een generatie die grotere dromen durft na te jagen dan hun ouders, omdat ze ook meer mogelijkheden hebben. “Ik zie een nieuw bewustzijn bij zwarte jongeren”, zegt Dube in de bar van zijn hostel, The HideOut. “We zijn radicaler, omdat onze ouders dat aanmoedigen. En progressiever, omdat we aan meer invloeden worden bloot-gesteld dan zij.” Hij valt even stil en denkt na. “Ik wil het werk van onze ouders niet tenietdoen, maar mijn generatie wil een actievere rol spelen in Zuid-Afrika. Daar moeten we hard voor werken, want we zitten nog steeds vast in een systeem waarbij de elitekids landgoederen op een dienblaadje aangereikt krijgen.” Bijna driekwart van alle vruchtbare grond in Zuid-Afrika is in witte handen, zo becijferde landbouworganisatie AgriSA. Maar er breekt een nieuw tijdperk aan, dat weet Dube zeker. “Dan hebben intelligente, progressieve en radicale zwarten de macht.”
Mandela’s erfenis
Het is saillant dat jongeren nauwelijks refereren aan Nelson Mandela, de grote leider van Zuid-Afrika, die precies honderd jaar geleden werd geboren en vijf jaar geleden overleed. Zijn geest zwerft nog altijd door Johannesburg, de stad waar hij rechten studeerde en als advocaat werkte. Zo zijn er jubileumexposities ingericht in het Apartheidmuseum en op Constitution Hill, waar een jonge gids bezoekers zowat door een voormalige gevangenis duwt terwijl ze gehaast een riedeltje met gruweldaden afdraait. Voor buitenlanders is de vredesstrijder puur een icoon, maar in Zuid-Afrika klagen jongeren ook dat de huidige problemen met landonteigening te wijten zijn aan Mandela’s laksheid destijds.
Ook op Liliesleaf Farm wordt Mandela geëerd. In deze schuil-plaats van ANC-activisten verstopte Mandela zich in de jaren ’60. Medewerker Tracey Rapelego (41) vertelt over de verzetsdaden die hier werden gepland. Ze antwoordt met een zucht op de vraag hoe het is om op zo’n beladen plek te werken. “Het is wrang om hier dagelijks te vertellen over wat deze dappere mannen hebben doorstaan. De politiek draaide toen om idealen, nu alleen nog om geld.” Zij deelt het optimisme van de jeugd in Johannesburg niet. “Wij zwarten hebben nu vrijheid, maar wat doen we ermee? We hebben nota bene een zwarte regering, maar het is hartverscheurend dat juist onze eigen mensen ons zo belazeren.”
“
Ik wil de jeugd in contact brengen met witte mensen
Rapelego is vooral kwaad op voormalig president Jacob Zuma van regeringspartij ANC, die begin dit jaar moest aftreden wegens meerdere corruptieschandalen. “Hij heeft alles voor ons verpest. En dan is er nog de verkrachtingszaak.” Zuma werd in 2005 aan geklaagd voor verkrachting, maar de rechtbank achtte hem onschuldig. “Tijdens die zaak had Zuma het lef om te zeggen dat je geen aids krijgt als je doucht na onbeschermde seks. Ik wil niet tegen je liegen en denk dat dit land verloren is.”
Zuma heeft het aanzien van het ANC, de partij die groot werd gemaakt door Mandela, bezoedeld. Maar jeugdactivist Klaas Mokgomole zal bij de verkiezingen volgend jaar toch weer op het ANC stemmen. “Het probleem zat in corrupt leiderschap.” En Zuma is nu vervangen door Cyril Ramaphosa, die vooralsnog vrij is van schandalen. “Ik geloof nog steeds in de doelen van het ANC, zoals gratis hoger onderwijs.”
Verzoening
Weinig mensen in Johannesburg zijn zo hoopvol als gids Charles Ncube (37), die toeristen meeneemt naar townships als Alexandra en zijn eigen Soweto. Hij blaakt van het optimisme, ook al werd hij op jonge leeftijd getekend door het apartheidsregime, toen de regering in 1985 de noodtoestand uitriep. “Zwarten mochten destijds niet samenscholen en over politiek discussiëren, dus ontstonden er geheime comités om burgers te mobiliseren. Mijn moeder leidde zo’n comité, maar werd verraden en is ’s nachts van haar bed gelicht. Ik was toen vier of vijf en zag hoe ze haar meenamen.” Hij heeft haar nooit meer gezien. “We dachten eerst dat ze in de gevangenis zat, later bleek dat ze is vermoord.”
Stadsgids Charles Ncube had als kind veel woede jegens witte mensen, maar nodigt ze nu uit in de township Soweto. “Zodat onze kinderen niet onze wrok erven.”Beeld:Haroon Ali
Toen hij jong was, voelde Ncube veel woede jegens witte mensen, net als veel inwoners van Soweto. “Het was pijnlijk om misdadigers vrijuit te zien gaan. Maar Mandela deed destijds wat hij kon om het bloedvergieten te stoppen. De Truth and Reconciliation Commission (die amnestie verleende aan leiders van het regime, in ruil voor de waarheid over hun daden, red.) was de enige optie.” Hij kent ook de kritiek op Mandela, maar gelooft nog heilig in zijn roep om verzoening. Ncube haalt daarom toeristen naar Soweto. “Niet alleen om mijn verhaal te vertellen, maar ook om de jeugd in contact te brengen met witte mensen.” Als Ncube met zijn gezelschap door de township fietst, komen kinderen aanrennen om een high five te geven. “Het belangrijkste is dat zij niet onze wrok erven.” Stadsgids Charles Ncube had als kind veel woede jegens witte mensen, maar nodigt ze nu uit in de township Soweto. “Zodat onze kinderen niet onze wrok erven.”
Deze site maakt gebruik van cookies om u een optimale bezoekerservaring te bieden en onze site te verbeteren. AccepterenInstellingen
Cookiebeleid
Overzicht cookies op oneworld.nl
We verzamelen via cookies gegevens met het doel de technische werking van de website en uw gebruiksgemak te garanderen. De cookies (kleine tekstbestanden die bij het eerste bezoek aan deze website worden opgeslagen op uw computer, tablet of smartphone) zorgen ervoor dat de website naar behoren werkt en onthouden bijvoorbeeld uw voorkeursinstellingen. Ook kunnen wij hiermee onze website optimaliseren.
Hiervoor gebruiken wij cookies van Google Analytics, dat het sitegebruik geanonimiseerd registreert en hiervan gegevens opslaat. Met deze gegevens maken wij bezoekstatistieken, op basis waarvan we verbeteringen doorvoeren op onze website. Google Analytics verschaft deze geanonimiseerde data aan derden indien wettelijk verplicht, of als deze derden de data namens Google Analytics verwerken. Door gebruik te maken van deze website geeft u toestemming voor deze anonieme gegevensverwerking door Google Analytics.
Daarnaast gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn.
Via deze cookiebalk krijgt u de mogelijkheid om de cookies te accepteren of de instellingen aan te passen. Onder 'Overige cookies' kunt u diverse cookies van externe diensten (zoals youtube, facebook, vimeo) uitzetten.
Een opt-out van Google Analytics op deze website kan via deze link.
Mocht u hierover vragen hebben, kunt u mailen naar: lezers@oneworld.nl
Op deze site gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn. Deze cookies kunt u niet uitzetten.
In onze artikelen gebruiken wij content van diverse externe diensten. Het is mogelijk om de volgende cookies uit te schakelen. Hiermee wordt deze content niet langer getoond.
Naam cookie
Soort content
youtube_embed
Youtube player embed
vimeo_embed
Vimeo player embed
google_maps
Google maps embed
twitter_widget
Twitter social widget
soundcloud_embed
Soundcloud player embed
instagram_embed
Instagram embed
Daarnaast gebruiken we Google reCaptcha om de website te beschermen tegen bots. Ook dit kan hier uitgezet worden, maar formulieren die hiervan gebruik maken kunnen dan niet ingediend worden
