Mensenrechten

Kernwapens verbieden, willen we dat echt?

Nu het conflict tussen Noord-Korea en de VS uit de hand dreigt te lopen, lijkt een kernoorlog dichterbij dan in tijden. Wat voor zin heeft het VN-verdrag voor een verbod op kernwapens?

Door 28 september 2017
conflict kernwapens Noord-Korea politiek VN
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Geen klok spelt onheil zoals de Doemdagklok. De tijdsafstand tot klokslag twaalf symboliseert hoe dicht we een wereldwijde (kern)ramp zijn genaderd. De wijzers geven nu tweeënhalf voor twaalf aan, een halve minuut later dan vorig jaar. Alleen in 1953, toen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie kort na elkaar waterstofbommen testten, stond de klok dichter bij middernacht. “Kernwapens zijn weer helemaal terug op het strijdtoneel”, zegt onderzoeker Sico van der Meer van het Clingendael Instituut. Zijn onderzoek is gericht op ongewone wapens.

“Kernwapens worden gebouwd om tegenstanders af te schrikken”, stelt Van der Meer, “dat is de politieke kracht van deze wapens”. Anders gezegd, naties beweren dat hun nucleaire arsenaal een rampzalig conflict juist voorkomen. Amerikaanse defensieambtenaren benadrukken daarom graag dat kernwapens eigenlijk elke dag worden ingezet. Tegelijkertijd moeten “tegenstanders beseffen dat je in extreme omstandigheden wel degelijk bereid bent om je kernraketten te lanceren”, benadrukt Van der Meer. Dat is een nogal precaire evenwichtskunst.

Kernwapens in de ban?

De negen kernwapenstaten beschikken tezamen over 15.000 nucleaire wapens. Negentig procent daarvan is in handen van de VS en Rusland, de oppermachten die de hoofdrol vertolkten in de Koude Oorlog. In 1970 lieten vrijwel alle landen ter wereld – uitgezonderd India, Pakistan en Israël – in het non-proliferatieverdrag (NPV) vastleggen dat ze geen kernwapens zouden ontwikkelen, overdragen of bemachtigen. Noord-Korea stapte in 2003 ‘onofficieel’ uit dit verdrag. Daarnaast eist Artikel VI van het NPV dat de vijf toen erkende kernwapenstaten naar een complete nucleaire ontwapening toewerken. Anders gezegd: het einddoel van het verdrag is een kernwapenvrije wereld.
“

Kernwapens worden elke dag ingezet

Veel landen zijn gefrustreerd door de langzame afbouw van het nucleaire arsenaal van de kernwapenstaten. Mede om deze landen onder druk te zetten, nam de VN begin juli een verdrag aan dat kernwapenbezit verbiedt. De kernwapenstaten wezen het verdrag af. Nederland nam als enige NAVO-land deel aan de onderhandelingen, maar besloot uiteindelijk tegen het verdrag te stemmen.

Totdat de bom valt

Ondertekening van het verdrag voor kernwapenverbod ligt lastig voor Nederland. Ons land herbergt al jaren Amerikaanse atoombommen. Oud-premier Ruud Lubbers bevestigde in 2013 tegenover de BBC dat er 22 kernwapens op ons grondgebied liggen opgeslagen. Zou Nederland het verdrag voor kernwapenverbod ondertekenen, dan schendt het de afspraken die met de VS zijn gemaakt .
In totaal staan er 160 tot 240 atoombommen in vijf Europese landen. Naast Nederland gaat het om België, Duitsland, Italië en Turkije. Voor zover bekend is, zijn al deze kernwapens van Amerikaanse herkomst.
Sico van der Meer begrijpt het besluit van Nederland. Hij stelt dat het VN-verdrag voor kernwapenverbod het non-proliferatieverdrag ondermijnt: “Omdat de standaard voor verificatie van ontwapening in het nieuwe verdrag lager ligt dan – en niet overeenkomt met – die van het NPV. Het is geen goede zaak als een nieuw verdrag bestaande regelgeving verzwakt.” Hij vervolgt: “Daarnaast blijft het symboolpolitiek zolang de kernwapenstaten hun handtekening niet plaatsen.” Van der Meer wordt bijgevallen door Tim Sweijs, Senior Strategist bij de HCSS: “Gezien onze afspraken met de VS en de hernieuwde dreiging vanuit Rusland, zou het zeer onverstandig zijn om dit verdrag nu eenzijdig te ondertekenen.”
“

Het kernwapenverbod blijft symboolpolitiek zolang de kernwapenstaten het verdrag niet ondertekenen

Programmaleider Nucleaire Ontmanteling Susi Snyder, van vredesorganisatie PAX, gaat tegen Van der Meer en Sweijs in: “Als een land besluit om het verdrag voor kernwapenverbod te tekenen, blijven de afspraken voor verificatie, gemaakt bij ondertekening van het NPV, de basis. Een land moet zich daaraan blijven houden.” Inconsistentie of verwatering van bestaande regelgeving is daarom volgens haar niet aan de orde.

Daarnaast stelt Snyder dat kernwapens geen veiligheid bieden: “Bedenk dat het gebruik van zelfs de allerkleinste kernkop honderdduizend mensen kan doden. Tel daarbij op dat het Rode Kruis aangeeft dat geen enkele vorm van hulp mogelijk is als zo’n wapen ingezet wordt. Dat is geen collectieve veiligheid.”

In een wereld zonder kernwapens…

Tim Sweijs kan zich niet voorstellen dat de negen kernwapenstaten hun nucleaire arsenaal in de nabije toekomst volledig zullen afbouwen. Het grootste heikele punt is volgens hem dat het schier onmogelijk is na te gaan of kernwapenstaten zich compleet hebben ontdaan van al hun nucleaire wapens. “Zonder een waterdichte verificatiemethode, die kan voorkomen dat staten stiekem kernkoppen behouden of ontwikkelen, blijft een kernwapenvrije wereld niets meer dan utopisch denken”, zegt Sweijs. “Daarnaast kun je kernwapens nou eenmaal niet onuitvinden”, benadrukt hij.
“

De tekenen van een nieuwe wapenwedloop zijn aanwezig

Sweijs en Van der Meer kunnen zich wel voorstellen dat de strategische waarde van kernwapens in de toekomst zal afnemen. Dit kan door ontwikkelingen op gebied van wapentechnologie, zoals raketverdedigingssystemen, die voorkomen dat kernkoppen hun doel bereiken. Maar dit soort technologie is nog in ontwikkeling en zal niet direct voor iedereen toegankelijk zijn. Daarnaast zien we juist investeringen in een nieuwe generatie kernwapens. “De tekenen van een nieuwe wapenwedloop zijn aanwezig”, merk Sweijs op.

Het gaat dus de tegengestelde kant op van een kernwapenvrije wereld. Snyder wijst erop dat het grootste heikele punt daarom niet technisch, maar politiek van aard is: “Kernwapenstaten zijn nog niet bereid om hun nucleaire wapens op te geven. Ze wensen de ongelijke machtsverhoudingen in stand te houden. Het is daarom hoog tijd dat kernwapenbezit onwettig wordt. En dat is exact wat het VN-verdrag voor kernwapenverbod doet.” Snyder geeft toe dat de verificatiemethoden nog niet waterdicht zijn, maar “kernwapenstaten moeten zich ook inzetten om die te verbeteren”, zegt ze.

Goed, stel dat het mogelijk is om zonder uitzondering te verifiëren of staten kernwapens bezitten, dan rest dus nog altijd de kwestie van intentie. Wil een staat als Noord-Korea wel van haar kernwapens af?

Voorbij Trump en Kim Jong-un

Hoogleraar aan de Universiteit Leiden en Korea-deskundige Remco Breuker zegt tegen OneWorld: “Kernwapenbezit legitimeert het huidige Noord-Koreaanse regime. Het kan niet overleven zonder kernwapens.” Hij vervolgt: “De grove uitwisseling tussen Trump en Kim Jong-un is niet de oorzaak van de huidige escalatie tussen de VS en Noord-Korea. De oorzaken hiervan zijn structureel.”

“Noord-Korea provoceert met voorbedachte rade, om politieke invloed uit te oefenen, en dat doet het al jaren, omdat het regime koste wat het kost de macht wil behouden en onafhankelijk wil blijven van het buitenland”, legt Breuker uit. “Wat dat betreft is Noord-Korea voorspelbaar, Trump daarentegen niet”, voegt van der Meer toe. “De ondoordachte uitspraken van Trump spelen Noord-Korea volledig in de kaart”, zegt van der Meer, “omdat Trump daarmee openlijk waarde toekent aan de militaire macht van zijn opponent, wat de onderhandelingspositie van Noord-Korea versterkt. Ook versterkt het binnenslands de steun aan het regime.”

“

Het Noord-Koreaanse regime kan niet overleven zonder kernwapens

Zo wordt duidelijk waarom de ondertekening van een kernwapenverbod ondenkbaar is voor Kim Jong-un. Het druist in tegen de belangen van het Noord-Koreaanse regime. “Noord-Korea zal er niets op tegen hebben om haar nucleaire ontwikkeling stil te leggen in ruil voor olie en geld, maar de grootmachten kunnen de ontwikkeling van offensieve kernwapens niet zomaar door de vingers zien”, zegt Breuker. Daarom lopen de spanningen nu zo hoog op. “De internationale gemeenschap moet Noord-Korea dwingen tot totale nucleaire ontwapening, terwijl juist dát voor Kim Jong-un en de zijnen uitgesloten is”, concludeert Breuker.

Een kernwapenvrije wereld blijft onmogelijk zolang naties zoveel macht toekennen aan nucleaire wapens. De technische moeilijkheden van verificatie zullen ook niet worden opgelost zolang de politieke wil ontbreekt. “Ik vermoed dat kernwapenstaten ergens ook wel af willen van deze lompe en prijzige wapens, die ze verder nooit mogen inzetten”, zegt Susi Snyder. Toch is totale nucleaire ontwapening nog lang niet in zicht.

Lees ook:

Nederland moet verdrag tegen kernwapens tekenen

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons