V.l.n.r.: Robin Block, Suzanne Rastovac, Jeremy Flohr Beeld: Coco Olakunle
Mensenrechten

Kleinkinderen van de kolonie: ‘Wij pakken onze cultuur terug’

De grootouders van Robin Block waren zó bezig zich aan te passen aan de Nederlandse cultuur, dat ze zwegen over hun pijnlijke verleden in Nederlands-Indië. Dat soort verborgen verhalen moeten verteld worden, vinden hij en anderen van het kunstproject ‘Manual for the Displaced’.

Door 16 augustus 2021
cultuur geschiedenis Goal Getters Kunst & cultuur migratie SDG10 sociaal onrecht
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Excuses voor het koloniale verleden? Dat gaat veel Nederlanders te ver, bleek uit een peiling die I&O Research begin dit jaar uitvoerde in opdracht van Trouw. Ruim de helft van de Nederlanders vindt excuses voor het slavernijverleden onnodig. Het doet denken aan internationaal onderzoek van vorig jaar, waarin maar liefst 50 procent van de Nederlanders zelfs aangaf  ‘trots’ te zijn op ons koloniale verleden.

Zouden deze percentages ook zo hoog zijn als we meer luisterden naar mensen wier (groot)ouders de koloniën nog hebben meegemaakt? Jeremy Flohr (36) denkt van niet. De cinematograaf met Indische en Molukse roots wijdt zijn carrière als audiovisueel kunstenaar aan projecten over migratie, identiteit en kolonialisme. De nasleep van de Nederlandse bezetting van Indonesië is nog altijd aanwezig, zegt hij. “Neem de Maleise taal: mijn opa en oma zijn in de kolonie opgegroeid, waar de Nederlandse taal een hogere status had. Daardoor zijn ook mijn ouders opgevoed met de Nederlandse taal. Ik heb wel de culturele normen en waarden van mijn familie meegekregen, maar dus niet de taal; daardoor voelde het soms alsof ik geen volledige toegang had tot onze cultuur en geschiedenis.”

OneWorld portretteert mensen die zich inzetten voor een betere buurt, school, of werkomgeving. De Verenigde Naties en miljoenen betrokken burgers spraken hiervoor de duurzame werelddoelen af (SDG’s), die we in 2030 moeten halen. Denk aan gendergelijkheid, géén armoede, betaalbare en duurzame energie en kwaliteitsonderwijs voor iedereen. De Goal Getters in deze rubriek gaan daar nu al voor. Geïnspireerd? Check hier wat jij kunt doen.
Hij noemt dat ontheemding: afgesneden zijn van je eigen wortels en identiteit. Samen met dichter en muzikant Robin Block (40) en curator Suzanne Rastovac (36) wil hij dat invoelbaar maken met het kunstproject Manual for the Displaced, een serie video’s die poëzie, muziek, dans en visuele kunst combineren. Ze buigen zich over de vraag: wat betekent het om je ergens thuis te voelen? Dat is namelijk een van de gevolgen van honderden jaren kolonialisme: nog steeds is het voor veel Nederlanders niet vanzelfsprekend om zich thuis te voelen in eigen land.

‘Onze cultuur werd weggestopt’

De nieuwste video van het project heet Jangan Lupa (‘Niet vergeten’). Dat was de naam van een boekje voor Indische Nederlanders die na de onafhankelijkheid gerepatrieerd werden naar Nederland. Block, eveneens van Indische afkomst, legt uit: “In dat boekje stond heel betuttelend opgeschreven hoe mensen zich moesten gedragen als Nederlander. Hoe je het huishouden beheert, hoe je aardappels schilt, hoe je visite ontvangt. Er werd totaal niet ingegaan op de emotionele kant van hun verhaal, op de pijn van het achterlaten van hun geboorteland. Daar voel ik nog steeds de echo’s van.” Bij hem thuis werd er vrijwel nooit gesproken over de Indische achtergrond van de familie, terwijl Block wel voelde dat er bepaalde trauma’s leefden die onbesproken bleven.
“

Mijn opa en oma waren zo druk met zich ‘aanpassen’ dat ze zwegen over de oorlog

“Mijn opa en oma waren zo druk met zich ‘aanpassen’ dat ze altijd zwegen over wat ze hadden meegemaakt: de oorlog, een Japans interneringskamp, alles moeten achterlaten. Ik vroeg ooit aan mijn opa: zijn wij Nederlands? Hij werd woedend, natúúrlijk zijn we Nederlands. Later vond ik een gedichtje waarin hij omschreef hoe erg hij Indonesië miste. Die pijn deelde hij nooit met mij.” Een paar jaar geleden reisde Block met zijn vader naar Indonesië om het land te leren kennen. Sindsdien draait veel van zijn poëzie, muziek en theater om de gedeelde geschiedenis van Nederland en Indonesië. “Onze identiteit en cultuur moesten zo lang binnenshuis blijven. Mijn generatie probeert dat nu terug te pakken.”

Koloniaal erfgoed in de huiskamer

Manual for the Displaced is een van de projecten binnen een groter initiatief van Flohr en Rastovac: Beyond Walls. Een belangrijk doel van dit collectief van kunstenaars en onderzoekers is om te breken met de dominante eurocentrische blik op onze koloniale erfenis. Die besteedt onvoldoende aandacht aan hedendaagse ongelijkheid en het vele ‘immateriële erfgoed’, zegt Rastovac, die koloniale geschiedenis studeerde en zich specialiseerde in Nederlands-Indië en Indonesië.

“Met immaterieel erfgoed bedoel ik de persoonlijke verhalen van mensen met roots in de voormalige koloniën, en hun emotionele band met koloniaal erfgoed.” Hierover maakte Beyond Walls de documentaire Erfgoed in Beweging, waarin jonge mensen met roots in de Molukken, West-Papua en Bali vertellen hoe zij tegen objecten aankijken die in talloze musea staan tentoongesteld. In de film komen bijvoorbeeld de Asmat-beelden ter sprake: houtsculpturen uit West-Papua die in de jaren 50 als een soort trofeeën naar Nederland werden gehaald. Ze zijn van oorsprong bedoeld om voorouders te eren en herdenken, vertelt Rastovac.

“Ik heb begrepen dat elke sculptuur een specifiek verhaal vertelt over een bepaalde voorouder. Ze worden per generatie doorgegeven. Die eeuwenoude traditie is heel belangrijk voor de identiteit van de Asmat-bevolking (een etnische groep in het zuiden van West-Papua, red.). In onze documentaire vertelt een jonge man van West-Papuase afkomst dat zo’n sculptuur onderdeel is van zijn identiteit, en dat die houtsnijtraditie momenteel onder druk staat door grootschalige houtkap in West-Papua. Het is belangrijk dat musea meer aandacht hebben voor de emotionele waarde van zulke objecten en dat ze die context meegeven aan bezoekers.”

“

Musea moeten meer aandacht hebben voor de emotionele waarde van objecten

Wat voor de Asmat-beelden geldt, gaat voor veel koloniaal erfgoed op, vertelt Flohr. “Veel culturele verhalen en tradities van Nederlands-Indië – en uit de hele koloniale geschiedenis – zijn mondeling doorgegeven, van generatie op generatie. Dat is niet altijd gedocumenteerd, dus musea en archieven komen niet makkelijk aan die informatie.” Hij noemt ook de kris als voorbeeld: een Indonesische rituele dolk, bijna altijd een familie-erfstuk, met een sterke spirituele betekenis. De meesten zul je niet in musea, maar bij mensen thuis aantreffen.

Ook Block heeft er thuis twee staan: “Een kris geeft energie af zolang je deze goed onderhoudt; als ik ermee mediteer helpt het mij rust en focus te vinden, en het verbindt me met mijn voorouders. Ik zie mijn kris daarom als eerbetoon aan mijn oosterse kant. En daarnaast weet ik wat een werk erin zit: tijdens de productie volgt de edelsmid bepaalde rituelen, zoals vasten en mantra’s zingen. Een kris bestaat uit ijzer en nikkel uit meteoriet, twee metalen die heel moeilijk samengaan. Dat staat voor mij symbool voor het samensmelten van culturen. Informatie over die immateriële waarde van objecten vind je vaak niet terug in musea.”

De derde generatie

Bij Beyond Walls staan die persoonlijke verhalen en de hedendaagse context juist centraal. De makers werken samen met zowel Nederlanders met roots in voormalige koloniën, als met kunstenaars en academici uit de landen zelf. Ze maken hun eigen producties, zoals de film Erfgoed in Beweging, en werken daarnaast actief samen met culturele instituten, zoals Museum Maluku in Den Haag.

Met Manual for the Displaced willen ze óók die 50 procent van de Nederlanders bereiken, die denkt dat het kolonialisme vooral iets van het verleden is. Daarom laten ze op festivals en andere evenementen hun video’s zien, zoals ze op de Maand van de Geschiedenis deden en volgend jaar op Oerol Festival hopen te doen.

Rastovac: “We willen onze boodschap met zo veel mogelijk mensen delen en zo hopelijk bijdragen aan een kritischer historisch besef. Dat lukt niet door alleen maar feiten op te sommen; je hebt kunst en persoonlijke verhalen nodig om het invoelbaar te maken.”

Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.nl in februari 2021.

Met deze koloniale taal stoppen we

OneWorld is klaar met neokoloniale woorden.

'Waar blijft die echte confrontatie met ons koloniale verleden?'

‘Zolang wij de geschiedenis gebruiken om mensen in het heden uit te sluiten, zetten naamkeuzes weinig zoden aan de dijk.’

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons