Waar ik over praat als ik over Afrika praat

Het tweetalige (Nederlands-Engelse) boekje Woorden doen ertoe bevat zesenvijftig termen waar de culturele sector al een tijdje mee worstelt. “Verdeling in slechte en goede termen is er niet. Veel hangt er van de situatie af”, stelt algemeen directeur Stijn Schoonderwoerd. Het is een ander verhaal als je het woord ‘neger’ in een historische context gebruikt, dan als je het over je zwarte buurman hebt. “We hebben die term zelf nog gebruikt voor de tentoonstelling over ras en racisme. Maar dan zetten we die tussen aanhalingstekens”, legt Wayne Modest, de hoofd van het onderzoekscentrum voor materiële cultuur van NMVW uit. “We willen zeker geen taboes opleggen.” Wat het NMVW met het boekje beoogt is “meer duiding te geven over de oorsprong en evolutie van omstreden woorden om zo meer context te schetsen. Zo zouden mensen beter geïnformeerde keuze kunnen maken”, vertelt Schoonderwoerd. “We staan bij veel termen niet stil omdat ze ons simpelweg aangeleerd zijn. Maar het is confronterend als onze nieuwe, jongere medewerkers bepaalde termen niet kennen of een alternatieve term gebruiken. Dan begin ik me ook af te vragen: waar komt dat woord weeral vandaan?”

Moeten we dan straks nog extra opletten wat wij zeggen? Communicatie hoeft niet plots een ingewikkelde hindernisparcours te worden of een bingospelletje waarbij we ons betrappen op het gebruik van ‘verbannen terminologie’. Volgens Schoonderwoerd zouden we in Nederland best mogen proberen het debat wat meer ontspannen te voeren. “We moeten van die maatschappelijke kramp af. We lijken gevangen te zitten tussen een situatie waarin je alles mag zeggen en het andere uiterste dat je helemaal niets meer mag zeggen. Er is vooral meer empathie nodig om een balans te vinden. Het gaat hier over nuances. Daar moet je over kunnen praten.”

Het perspectief omdraaien is een deel van het proces. Daarom wordt er in het boekje Woorden doen ertoe geopperd om ‘tot slaaf gemaakt’ te gebruiken in plaats van ‘slaaf’. Daar pleitte Barryl Biekman, oprichter van het Nationaal Instituut Nederlands Slavernijverleden en Erfenis (NiNsee), al jaren voor. Nu staat het eindelijk in het boekje.

Modest is ervan overtuigd dat de alternatieve termen op termijn op een natuurlijke manier  in het taalgebruik ingeburgerd zullen raken. “Het is een kwestie van taalevolutie: als je een bepaald woord meer en meer gebruikt, dan wordt het ook gewoonlijk.”

De handleiding van het NMVW bevat veel termen waar al jaren over gedebatteerd wordt. Het is dus niets nieuws. Maar het boekje wrijft ons nog eens onder de neus dat words do matters. De woorden blijven uiteindelijk maar woorden, die de werkelijkheid, de geschiedenis van uitsluiting en ongelijkheid beschrijven. Naast een debat over welk woord we op de ‘slaaf’, ‘gay’ of ‘berber’ plakken is er vooral ook een discussie nodig welke plaats we hem of haar in de samenleving geven.