Met regelmaat komen migranten om op de Middellandse Zee, terwijl ze op ‘illegale’ wijze Europa proberen te bereiken. Het alternatief, ‘legale’ migratie, is voor de meeste vluchtelingen zelfs op papier geen realistische optie.
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
De scheepsramp op de Middellandse Zee, waarbij vorige week honderden mensen om het leven kwamen of in de golven verdwenen, is de nieuwste in een patroon: met regelmaat verongelukken groepen migranten op zee. Zij proberen Europa op ‘illegale’ wijze te bereiken, oftewel zonder geldige reisdocumenten.
Ongereguleerde routes zijn vaak gevaarlijk: de Sahara doorsteken met hulp van smokkelaars, met een boot de Middellandse Zee over in de hoop dat ze het redden of over de hekken klimmen in Oost-Europa. Europese regeringen houden smokkelaars verantwoordelijk, en grijpen steeds harder in om ‘illegale’ migratie te voorkomen. Maar is er wel een alternatief? Dit zijn de opties.
Een eerdere, langere versie van dit artikel verscheen in december 2022 in OneWorld Magazine.
Stap 1: Een paspoort
Na Syriërs zijn Afghanen de grootse groep asielzoekers in Europa, met bijna 100.000 asielaanvragen in 2021. Hoe komt de gemiddelde Afghaan ‘legaal’ naar Europa? Dat begint veelal bij een paspoortkantoor in Afghanistan zelf. Lange rijen vormden zich daar na de machtsovername van de Taliban in augustus 2021. In paniek probeerden veel Afghanen een paspoort te krijgen om weg te komen, maar omdat de Taliban veel kantoren gesloten hielden, bleek dat nagenoeg onmogelijk. De optie om gedocumenteerd naar Europa te komen is eigenlijk al vervlogen als je geen paspoort in handen krijgt.
Zelfs vóór de machtsovername had slechts 60 procent van de Afghanen een identiteitskaart, die weer nodig is om een paspoort te krijgen. Vooral mensen buiten de steden en ontheemden – mensen op de vlucht in eigen land – kregen nooit een ID-kaart. Vrouwen konden lange tijd alleen hun documenten verlengen met een mannelijke getuige erbij, waardoor veel van hen geen geldige papieren hebben.
“
Afhankelijk van waar je bent geboren kan een paspoort heel veel of heel weinig waard zijn
Veel Afghanen zijn daarom aangewezen op de zwarte markt, waar louche handelaren paspoorten verkopen voor duizenden euro’s. Heb je dat geld niet? Dan houden de ‘legale’ migratieroutes op. Een paradoxale situatie, zegt Sarah Edgcumbe van Samuel Hall, een internationaal bureau dat onderzoek doet naar migratie en ontheemding met een vestiging in de Afghaanse hoofdstad Kabul. “Juist degenen met de minste middelen hebben internationale bescherming het hardst nodig, maar krijgen die niet omdat ze geen documentatie hebben.”
Artikel gaat verder onder de foto.
Senzai (30) liep in acht maanden van Afghanistan naar Oostenrijk. Zijn ketting met de Afghaanse vlag hield hij altijd bij zich. (Groot-Sinten, december 2021.)Beeld:Abdul Saboor
Stap 2: een visum
Afhankelijk van waar je bent geboren kan een paspoort heel veel of heel weinig waard zijn. Nederlanders hebben visumvrije toegang tot wel 182 landen, Japan en Singapore zelfs tot 192. Landen uit Afrika en het Midden-Oosten staan er veel slechter voor, het Afghaanse paspoort bungelt zelfs helemaal onderaan. Daarmee kun je slechts 26 (enkel niet-westerse) landen visumvrij bereiken.
“
Wie een visum wil, moet aantonen ‘geen gevaar voor de nationale veiligheid’ te zijn
Overheden houden deze ongelijkheid in stand om het asielzoekers zo moeilijk mogelijk te maken, zegt politiek geograaf Henk van Houtum. “We hebben het vaak over muren en buitengrenzen, maar de hardste grens blijft de papieren grens. De ironie is dat asielzoekers uit landen als Afghanistan waarschijnlijk asielstatus zouden krijgen als het ze lukt om asiel aan te vragen. Dus je mag blijven omdat je uit een onveilig land komt, maar je mag eerst al niet eens komen omdat je uit een onveilig land komt.” Van Houtum noemt het ‘mondiale apartheid’, omdat landen in feite discrimineren op basis van afkomst.
Een visum aanvragen is niet eenvoudig in een onveilig land. Westers ambassadepersoneel is waarschijnlijk allang vertrokken. Dan moet je éérst de grens over (waarover later meer), om vervolgens een visum aan te vragen bij een ambassade in een buurland. En als het je wel lukt om een visum in je eigen land aan te vragen, kun je niet in alle rust en veiligheid de aanvraag afwachten.
Stel dat het lukt. Waarop wordt een visumaanvraag dan beoordeeld? Van Houtum: “Ambtenaren kijken vooral naar hoe groot het risico is dat iemand blijft, want dat is niet de bedoeling van zo’n visum. Maar vluchtelingen wíllen natuurlijk juist blijven.” Zo moeten Afghanen voor een Nederlands visum aantonen dat ze ‘geen gevaar voor de nationale veiligheid’ zijn en ‘voldoende redenen om terug te keren’ hebben, zoals een baan, jonge kinderen of een eigen huis. Arme mensen worden verder buitengesloten: je moet een medische reisverzekering hebben en voldoende geld om terugkeer te kunnen betalen.
Europese landen ‘concurreren’ om de strengste eisen, zegt Van Houtum. “Geen enkel land wil erom bekendstaan dat je relatief makkelijk een visum krijgt en zo vluchtelingen aantrekken; dus wordt het overal moeilijker gemaakt.”
Artikel gaat verder onder de foto.
Jonge Afghaanse migranten spelen cricket in Groot-Sinten, vlak bij Duinkerke (augustus 2022).Beeld:Abdul Saboor
Stap 3: Geen papieren? Toch de grens over
Veel vluchtelingen zijn dus al bij de eerste grensoversteek gedwongen om ongedocumenteerd te reizen. Maar wereldwijd wordt dat steeds lastiger. De buurlanden van Afghanistan – Iran en Pakistan – houden bijvoorbeeld steeds vaker Afghanen tegen bij de grens; sommige worden gearresteerd en teruggestuurd. Buurland Tadzjikistan was in eerste instantie bereid om Afghaanse vluchtelingen op te nemen, maar besloot onder druk van voormalig bezetter Rusland ook de grenzen te sluiten.
“
Smokkelaars profiteren van de wanhoop door prijzen te verhogen
Zonder papieren of een open grens is het zoeken naar een smokkelaar om grenswachters te omzeilen. Maar smokkelaars profiteren van de wanhoop door prijzen te verhogen. Volgens het Mixed Migration Center (MMC), dat wereldwijd onafhankelijk onderzoek doet naar migratie, kostte de route van Afghanistan naar de Iraanse hoofdstad Teheran zo’n 320 dollar in augustus 2021, tegenover 250 dollar een jaar eerder.
En als het buurland is bereikt? Iran en Pakistan – die samen al bijna 85 procent van alle Afghaanse vluchtelingen opvangen – verkeren in een economische en politieke crisis. Afghaanse vluchtelingen kunnen hier vaak niet aan werk, een woning, bankrekening of verblijfsvergunning komen. Beide landen stuurden al duizenden Afghanen terug. Wie verder reist naar Turkije, dat via een ‘migratiedeal’ drie miljard euro van de EU krijgt voor de opvang voor Afghanen, heeft daar amper rechten, want Turkije erkent het recht op asiel voor niet-Europeanen niet. Ook vangt Turkije al het grootste aantal (officiële) vluchtelingen ter wereld op (3,8 miljoen mensen). Uiteindelijk stuurt het land veel vluchtelingen terug naar Kabul. Een deel wil daarom verder reizen: naar Europa.
Stap 4: ‘Hervestigen’
Vanaf een (relatief) veilig buurland is er één gereguleerde manier om als vluchteling naar Europa te komen: het ‘hervestigingsprogramma’ van de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. Dat werkt zo: mensen kunnen zich melden bij de UNHCR, die beoordeelt of iemand recht heeft op asiel. Zo ja, dan kom je op een wachtlijst. De kwetsbaarste mensen, zoals slachtoffers van marteling, kinderen en mensen met een medische indicatie, krijgen voorrang. Landen die deelnemen aan het programma – 27 vooral westerse landen – beloven jaarlijks een bepaald aantal vluchtelingen van deze wachtlijst een permanente verblijfsvergunning te geven. Dan hoef je alleen nog maar in het vliegtuig te stappen.
Het klinkt veelbelovend, maar de praktijk valt tegen. Volgens de UNHCR kwamen in 2021 1,5 miljoen mensen in aanmerking voor hervestiging. Nog geen 3 procent van hen (39.266 vluchtelingen) werd hervestigd. “Er moet echt meer geïnvesteerd worden in hervestiging”, zegt de Nederlands-Afghaanse jurist en activist Sahar Shirzad. “Door de lange wachtlijsten en de bureaucratische procedures wachten mensen jarenlang, bijvoorbeeld in Libanon, Iran of Indonesië, zonder dat mensenrechten daar gewaarborgd worden.” In Indonesië zitten bijvoorbeeld honderden Afghanen mét vluchtelingenstatus vast in detentiecentra, omdat ze daar geen asiel kunnen krijgen, maar wel de hervestiging naar een westers land afwachten.
Nederland hervestigde in de eerste helft van 2022 697 vluchtelingen, maar besloot daarna om het programma tijdelijk stop te zetten vanwege de crisis in Ter Apel. Voorspelbaar, volgens Van Houtum: “Door migratie te illegaliseren creëer je overvolle opvanglocaties. Overheden zeggen dan dat we het ‘niet aankunnen’ en ‘geen draagvlak’ hebben, om vervolgens nóg meer mensen te weigeren.”
Artikel gaat verder onder de foto.
Een jonge Afghaanse migrant is net aangekomen in een kamp in Duinkerke. Hij wil naar het Verenigd Koninkrijk. (Duinkerke, november 2021.)Beeld:Abdul Saboor
Stap 5: Een humanitair visum?
Een Syrisch echtpaar met twee kinderen probeerde in 2016 het Europese asielbeleid om te gooien. Ze waren van de Syrische stad Aleppo naar Libanon gevlucht en vroegen daar de Belgische ambassade om een humanitair visum: een tijdelijk visum waarmee je een land kan inreizen om daar asiel aan te vragen. Dat wordt bij hoge uitzondering verleend, bijvoorbeeld bij zieke familieleden. België wees de aanvraag af en noemde een humanitair visum een gunst, geen recht. De zaak kwam bij het Europees Hof van Justitie terecht. De rechters gaven België gelijk; het gezin mocht niet overkomen.
Humanitaire visa werden ook beloofd aan Afghanen toen de Taliban in 2021 de macht grepen. Het resultaat viel tegen. Alleen Ierland haalde zo’n 500 Afghanen op deze manier op. Duizenden mensen uit Afghanistan werden naar de Verenigde Arabische Emiraten gestuurd met de belofte van een humanitair visum voor Europa; veel van hen zitten daar nog steeds. “Er zijn veel meer Afghanen die bescherming nodig hebben”, zegt migratieonderzoeker Sarah Edgcumbe van denktank Samuel Hall. “Maar het uitbreiden van humanitaire wegen lijkt niet realistisch zolang zelfs de bestaande beloftes niet eens worden nagekomen.”
Conclusie: Dan maar ‘illegaal’
De conclusie voor vele vluchtelingen wereldwijd: ze kunnen simpelweg niet ‘legaal’ – dus met de documenten via de reguliere grenzen – Europa bereiken of überhaupt hun eigen land ontvluchten. Zij zijn daarom aangewezen op de irreguliere routes, als ze de smokkelaars al kunnen betalen. Een levensgevaarlijke optie: in 2021 overleden volgens het Missing Migrants Project 2.023 vluchtelingen onderweg, van wie meer dan de helft op de Middellandse Zee.
Vrouwen, maar ook mannen, lopen het risico op seksueel geweld en op elk moment van de tocht blijft deportatie naar het land van herkomst een risico. Ook aan de Europese buitengrenzen bestaat de kans dat je wordt teruggestuurd. Zulke zogeheten pushbacks zijn vaak zeer gewelddadig en gaan tegen internationale verdragen in. “Het recht op asiel is steeds meer een dode letter geworden”, zegt Van Houtum.
“
Het recht op asiel is steeds meer een dode letter geworden
Bovendien geldt in de EU nog altijd de Dublinverordening: die schrijft voor dat asielzoekers teruggestuurd mogen worden naar het eerste veilige land waar zij binnenkwamen. Jurist Shirzad: “Vluchtelingen worden zo gedwongen om te liegen over hun route, terwijl ze een helse weg hebben afgelegd en in veel Oost-Europese landen helemaal geen asiel kúnnen aanvragen.”
In 2020 kondigde de EU een nieuw migratiepact aan, waarbij de Dublinregel vervalt. Dat is nog niet in werking getreden. Shirzad: “Ook het nieuwe pact dwingt landen niet om vluchtelingen op te vangen of eerlijk te verdelen. De nadruk ligt vooral op snellere procedures aan de grenzen zodat mensen sneller kunnen worden uitgezet.”
Een eerdere, langere versie van dit artikel verscheen in december 2022 in OneWorld Magazine.
Deze site maakt gebruik van cookies om u een optimale bezoekerservaring te bieden en onze site te verbeteren. AccepterenInstellingen
Cookiebeleid
Overzicht cookies op oneworld.nl
We verzamelen via cookies gegevens met het doel de technische werking van de website en uw gebruiksgemak te garanderen. De cookies (kleine tekstbestanden die bij het eerste bezoek aan deze website worden opgeslagen op uw computer, tablet of smartphone) zorgen ervoor dat de website naar behoren werkt en onthouden bijvoorbeeld uw voorkeursinstellingen. Ook kunnen wij hiermee onze website optimaliseren.
Hiervoor gebruiken wij cookies van Google Analytics, dat het sitegebruik geanonimiseerd registreert en hiervan gegevens opslaat. Met deze gegevens maken wij bezoekstatistieken, op basis waarvan we verbeteringen doorvoeren op onze website. Google Analytics verschaft deze geanonimiseerde data aan derden indien wettelijk verplicht, of als deze derden de data namens Google Analytics verwerken. Door gebruik te maken van deze website geeft u toestemming voor deze anonieme gegevensverwerking door Google Analytics.
Daarnaast gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn.
Via deze cookiebalk krijgt u de mogelijkheid om de cookies te accepteren of de instellingen aan te passen. Onder 'Overige cookies' kunt u diverse cookies van externe diensten (zoals youtube, facebook, vimeo) uitzetten.
Een opt-out van Google Analytics op deze website kan via deze link.
Mocht u hierover vragen hebben, kunt u mailen naar: lezers@oneworld.nl
Op deze site gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn. Deze cookies kunt u niet uitzetten.
In onze artikelen gebruiken wij content van diverse externe diensten. Het is mogelijk om de volgende cookies uit te schakelen. Hiermee wordt deze content niet langer getoond.
Naam cookie
Soort content
youtube_embed
Youtube player embed
vimeo_embed
Vimeo player embed
google_maps
Google maps embed
twitter_widget
Twitter social widget
soundcloud_embed
Soundcloud player embed
instagram_embed
Instagram embed
Daarnaast gebruiken we Google reCaptcha om de website te beschermen tegen bots. Ook dit kan hier uitgezet worden, maar formulieren die hiervan gebruik maken kunnen dan niet ingediend worden
