‘Life is beautiful’: intieme egodocu­mentaire van Palestijnse filmmaker

Een Palestijnse jongeman vaart op een boot door de Noorse wildernis. Uitgedost in een feloranje reddingsvest zingt hij een Arabisch lied. Aan weerszijden van het water doemen door sneeuw bedekte bergen op en in de verte zijn de contouren van walvissen te zien. In dezelfde film: oude beelden van vrienden op het strand in Gaza, struinend door de branding. Het is 15 jaar geleden, de mannen omarmen het leven.

Dat is Life is Beautiful in een notendop: een fragmentarische documentaire over een Palestijn die door een ongelukkige samenkomst van omstandigheden belandt in het Noorse Tromsø. De uit Gaza-Stad afkomstige documentairemaker Mohamed Jabaly (1986) gebruikt Noorwegen als vehikel om te tonen hoezeer de vrijheid van Palestijnen is ingesnoerd. Zijn film, een zogeheten egodocumentaire, is een registratie van een aantal opmerkelijke jaren uit zijn leven met beelden van het dagelijks leven in Palestina, afgewisseld met zijn bezigheden in Noorwegen.

De beelden uit Palestina zijn deels uit de tijd dat hij daar zelf nog woonde en regelmatig de camera ter hand nam, en deels gemaakt door vrienden en familie. Als in 2014 de oorlog uitbreekt in de Gazastrook, woont hij er nog en hij besluit met gevaar voor eigen leven twee ambulancebroeders te volgen. Die beelden vormen de basis van zijn eerste langspeeldocumentaire Ambulance (2016). Maar de totstandkoming van die film is een wrang verhaal, blijkt uit deze tweede documentaire.

Tijdens het afwerken van Ambulance woont hij tijdelijk in het Noorse Tromsø, waar hij is uitgenodigd om zijn ervaringen als autodidactische Palestijnse filmmaker over te brengen. Vrij snel nadat hij daar arriveert sluit de Egyptisch-Palestijnse grensovergang bij Rafah, de enige toegang de Gaza-strook. Dus kan Jabaly zijn eigen land niet meer in.

Jabaly illustreert zijn situatie met de nodige humor. Tijdens het wachten op een brief van de Noorse vreemdelingenpolitie stapt hij in zijn nieuwe sneeuwrijke omgeving voor het eerst op de ski’s. Een Palestijn op de piste: het is een eigenaardig contrast, waar Jabaly zelf smakelijk om moet lachen. Sowieso omarmt hij zijn nieuwe omgeving met overgave. Hij woont bij de toenmalige directeur van het NUFF (Nordik Ungdom Film Festival) Hermann Greuel, en er ontstaat een soort vader-zoonrelatie tussen de twee. Wanneer Jabaly’s visum wordt verlengd, adviseert Greuel hem dat nieuws nog niet op sociale media te delen. Voor je het weet trekt iemand bij het ministerie van Justitie weer aan de handrem.

Hardvochtig beleid tegen migranten

In de film ontvouwt zich zo een discrepantie tussen de gastvrijheid die Jabaly treft en het hardvochtige beleid dat Noorwegen tegen migranten voert. Het is pijnlijk om te zien hoe Jabaly aan de ene kant met alle égards wordt onthaald – het nieuws besteedt zelfs aandacht aan hem – en hoe hij telkens toch weer moet strijden tegen de weerbarstige bureaucratie. Zo is te zien hoe Jabaly’s Noorse collega’s in 2016 een bus in de kleuren van een Palestijnse ambulance laten spuiten. Het idee is dat ze daarmee langs alle filmfestivals gaan die Ambulance selecteren. Maar tegen de tijd dat het zover is, wordt Jabaly’s visum niet verlengd. Dus gaat ook de première op IDFA aan hem voorbij.

De documentairemaker schroomt niet om dit soort momenten van teleurstelling te filmen door op genadeloze wijze de camera op zichzelf te richten. Jezelf filmen in selfiestand kan overkomen als een gimmick, als een goedkope manier om emoties over te brengen, maar als het oprecht is, fungeert zo’n close-up als een blik in de ziel van de maker. En precies dat is wat Jabaly doet: hij wil de teleurstelling van dat moment laten zien. Dat is dapper, omdat hij zich tijdens zulke scènes heel kwetsbaar opstelt.

Life is Beautiful is in mede daarom een aaneenschakeling van intieme passages. Bovendien is Gaza nooit ver weg. Hij belt dagelijks met zijn moeder; zoekt contact met zijn vrienden. Terwijl hij Ambulance monteert vallen er raketten op zijn geboortestreek. Als hij videobelt met familie, krijgt hij en passant te horen dat zes Palestijnen zijn gedood bij een grensovergang. Het geweld is niet verdwenen uit zijn leven, maar een ver-van-mijn-bedshow geworden, die dichterbij komt zodra hij zijn telefoon opneemt.

Toch heet de film niet zonder reden Life is Beautiful; Jabaly is een onvervalste levensgenieter. Een rouwdouwer die zich niet uit het veld laat slaan door tegenslagen. Jabaly staat te springen om zijn verhalen te kunnen vertellen. Zijn Noorse vrienden getuigen daarom stuk voor stuk in zijn rechtszaak voor een verblijfsvergunning. Ze vertellen over zijn talenten als filmmaker, over zijn unieke blik op de wereld. Maar ze haken ook in op zijn persoonlijkheid: ze vinden Jabaly een fijn mens en een meerwaarde voor de artistieke gemeenschap in Tromsø. De film drijft dan ook op Jabaly’s ongebreidelde zin om vooruit te blijven kijken.

Gaza-Stad als gevangenis

Niettemin gaat de film in première op een gitzwart moment in de geschiedenis van Gaza. In Life is beautiful zijn flarden te zien van gebeurtenissen die bijdroegen aan deze nieuwe oorlog tussen Israël en Hamas. Zo vertelt Jabaly hoe het vliegveld in Gaza-stad in 2002 definitief door Israëlische troepen werd gesloopt. Tot die tijd konden Palestijnen min of meer ‘gaan en staan waar ze wilden’. Jabaly en zijn vrienden gingen vaak even naar het vliegveld, om in de terminal naar mensen te kijken; om te proeven van de vrijheid die gepaard gaat met reizen.

De filmmaker beschrijft hoe vanaf het moment dat de luchthaven gesloten werd, Gaza een gevangenis werd, ‘met één open ruimte: de hemel’. Het is een bittere constatering die ook doorsijpelt in de rest van de film: Jabaly heeft als Palestijn buiten de grenzen van Gaza relatieve vrijheid, zij het ingeperkt door visarestricties. Maar echte vrijheid ervaarde hij – paradoxaal genoeg – in Gaza-Stad, vergezeld door vrienden en familie; in de gevangenis die hem zo dierbaar is. Dat hij die graag zou blijven filmen, begrijp je maar al te goed na het zien van Life is Beautiful.