“Het korte antwoord daarop, in het geval van de aanslag op Soleimani, is nee. De Verenigde Staten beweren dat er een onmiddellijke dreiging bestond van een aanval door Soleimani, maar zonder bewijs daarvan zie ik geen reden hoe dat stand houdt. Het is zeer de vraag of de VS aanspraak kan maken op het recht van zelfverdediging. Volgens het Handvest van de Verenigde Naties is het gebruik van geweld in de internationale betrekkingen verboden. In datzelfde Handvest is het recht van landen op zelfverdediging in geval van een gewapende aanval vastgelegd 1.
Het moet duidelijk zijn dat een aanval in gang is of in de nabije toekomst zal plaatsvinden en dat de enige manier om die aanval te stoppen een preventieve actie is – in dit geval het doden van Soleimani. Hij was een belangrijke generaal met een belangrijke rol binnen de Iraanse overheid. Hij was zonder twijfel betrokken bij strategieën die de Amerikaanse positie in de regio ondermijnden, en misschien zou dat uiteindelijk hebben geleid tot geweld. Maar er is nu geen duidelijk bewijs dat er sprake was van een onmiddellijke dreiging en er is al helemaal geen bewijs dat de dood van Soleimani die dreigende aanval zou voorkomen.”
“Als een Amerikaanse minister in Parijs door een autobom zou worden opgeblazen, dan zou de wereld in paniek zijn
“Volgens het internationaal humanitair recht mag je, als er een gewapend conflict gaande is, een militair, zoals generaal Soleimani, van de vijandelijke staat doden. Het is alleen zeer betwistbaar of er sprake was van een gewapend conflict op het moment dat Soleimani werd gedood. Ik zou zeggen van niet. Op het moment dat hij gedood werd, begón een gewapend conflict. Maar daarvóór nog niet. Ik zie niet hoe je de aanslag op Soleimani in tijden van vrede kunt rechtvaardigen met een beroep op het internationaal humanitair recht. Maar mocht een internationale autoriteit alsnog concluderen dat er al een gewapend conflict aan de gang was, dan zou het doden van Soleimani op zich geen oorlogsmisdaad zijn.”
Zou de wereld anders reageren als Iran een dergelijke aanval had gepleegd?
“Dan zouden landen veel meer van zich laten horen. Als de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken op staatsbezoek in Parijs door een autobom zou worden opblazen, dan zou de wereld in paniek zijn. Toch zou dat voor het recht gelijk zijn; het is beide illegaal. Dat op de ene situatie anders gereageerd wordt dan op een andere, komt grotendeels door politieke en andere factoren. Iran is een geïsoleerd land, heeft niet veel vrienden. Het blijft bij invloed in een paar landen in de regio. Zelfs in het Midden-Oosten zijn weinig landen pro-Iran, laat staan daarbuiten. Dat zorgde er dus voor dat de wereld niet erg uitgesproken reageerde op deze aanval van de VS.”
Iran bombardeerde, als vergeldingsactie, een Amerikaanse legerbasis in Irak – daarbij vielen geen doden. Was dat wettelijk?
“Het is, volgens internationale wetgeving, niet toegestaan om wraak te nemen. Er is geen ruimte voor gewapende acties als straf voor een overtreding. En er zijn andere manieren om internationale geschillen op te lossen.”
Soleimani werd gedood in Irak. Maakt het voor de wet uit dat de aanval plaatsvond op andermans grondgebied?
“Irak is een soevereine staat. De actie van de VS is niet alleen een schending van het VN-Handvest, maar ook een schending van de soevereiniteit van Irak. Er is geen situatie te bedenken waar Irak toestemming geeft voor zoiets. Het was een onwettige interventie en ook nog eens op grondgebied van een andere staat. Daarmee is de regeringsautoriteit van Irak flink ondermijnd. Daarnaast wordt de situatie in de regio een stuk kwetsbaarder; daar heeft Irak niet om gevraagd.”
Wie bepaalt of een dergelijke aanslag te rechtvaardigen is?
“De VN-Veiligheidsraad is een van de autoriteiten die een uitspraak kunnen doen. Maar als de Veiligheidsraad de VS nu ter verantwoording zou roepen, kan de VS de resolutie vetoën, dus dat zal niet gebeuren. De Algemene Vergadering van de VN zou de aanslag kunnen veroordelen – dat zou alleen symbolische waarde hebben. Het lijkt me onwaarschijnlijk en anders was dat nu al gebeurd. Het voordeel én het nadeel van internationaal recht is dat er geen centrale wetgever is die bepaalt wat mag en wat niet mag. Het goede daaraan: het beschermt tegen een slecht functionerende centrale autoriteit die een beoordeling zou kunnen maken gebaseerd op opportunistische of ideologische afwegingen.
“Omdat er geen centrale autoriteit is, maken landen zelf uit wat ze acceptabel vinden
….targeted 52 Iranian sites (representing the 52 American hostages taken by Iran many years ago), some at a very high level & important to Iran & the Iranian culture, and those targets, and Iran itself, WILL BE HIT VERY FAST AND VERY HARD. The USA wants no more threats!
— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) January 4, 2020
“Dat weet ik zo net nog niet. De Verenigde Staten zijn een belangrijk land dus je past op met wat je zegt. Maar Trumps minister van Buitenlandse Zaken, Mike Pompeo, klaagde dat de VS te weinig steun kregen voor hun acties. De reden daarvoor zou kunnen zijn dat bondgenoten vóór de acties niet waren geraadpleegd. Daarnaast denk ik dat de meeste overheden dit politiek geen slimme zet vinden. Het maakt de situatie in de regio heel kwetsbaar. Dus zonder openlijk kritiek te uiten denk ik dat veel landen duidelijk hebben gemaakt dat ze niet blij zijn met deze daad.”
Heeft zo’n aanslag consequenties voor de Verenigde Staten?
“In dit geval kan het beide kanten opgaan. Er is niet één centrale autoriteit die sancties kan opleggen, behalve de Veiligheidsraad. Maar daar heeft de VS een vetorecht en het is sowieso geen land waar sancties een direct effect zouden hebben. Het ligt er denk ik ook aan hoe de relatie zich verder ontwikkelt tussen de VS en andere landen in de regio, waaronder Iran. Het zou bijvoorbeeld de discussie rondom het verspreiden van nucleaire wapens opnieuw kunnen openen. En als Trump denkt een ‘superdeal’ rond kernwapens te kunnen maken, zelfs met een overheid als Iran, dan zou hij dat niet laten. Verder ligt het aan het beleid van de VS in de regio: vertrekt zij bijvoorbeeld uit Irak om een isolationistisch beleid te voeren of blijft ze in de regio om Iran onder druk te blijven zetten?”
“Zonder wetgeving zouden we compleet naar de wet van de jungle leven
“Wetten zijn niet perfect. Soms werken ze en soms niet, dat is zo bij alle wetten. Blijkbaar werkten ze toen Trump dreigde culturele doelwitten aan te vallen. Die wet zit zo diep dat zelfs Trumps eigen overheid zich tegen zijn dreigement verzette. De wetgeving zorgt dat de manier waarop landen handelen tot op zekere hoogte gereguleerd en beperkt wordt. Sterkere landen hebben meer speelruimte om de wet te overtreden dan zwakkere landen. Toch betekent dat niet dat wetgeving niet belangrijk is, het heeft altijd in een bepaalde mate invloed op hoe landen handelen. De afgelopen twintig jaar heb ik helaas veel situaties gezien waar het internationale recht niet nageleefd werd. Zoals in Syrië: de hele wereld zag dat daar humanitaire regels geschonden werden, maar niemand deed iets. Dat maakt me somber. Maar niet zo pessimistisch dat ik denk dat het allemaal niets uitmaakt. Zonder deze regels hebben we niets en zouden we compleet naar de wet van de jungle leven.”
- Het handvest van de Verenigde Naties bepaalt de rechten en plichten van de VN-lidstaten. Artikel 2, lid 4 van het Handvest verbiedt geweld in de internationale betrekkingen en artikel 51 legt, samen met de beginselen van noodzakelijkheid en proportionaliteit, de reikwijdte van het recht van zelfverdediging in het internationaal recht vast. ↩︎
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
