‘Meester, wat doet het n-woord in mijn aardrijkskundeboek?’

Naast begrip van de werking van de planeet en de wereld om ons heen heeft het aardrijkskundeonderwijs een sterk vormende kant. Op school leren leerlingen antwoorden te vinden op vragen over de wereld ‘daarbuiten’. Wie ben ik en waar hoor ik bij? Hoe zit de wereld in elkaar? Naast allerlei vakinhoudelijke inzichten zijn het dit soort vragen die leerlingen helpen een wereldbeeld te vormen. De zogeheten eindtermen van het vak1 vermelden dan ook ‘dat leerlingen tijdens de aardrijkskundelessen gestimuleerd zullen worden om na te denken over hun eigen beeld van een regio en dit beeld waar nodig bij te stellen’.

Wat bleek: in dit hoofdstuk worden zwarte Zuid-Amerikanen in een kaart over de etnische samenstelling van de regio met het n-woord omschreven. Valt dat onder een correct geografisch beeld? Dat lesboeken grotendeels zwijgen over onze koloniale geschiedenis wist ik, maar dat het n-woord nog gebruikt wordt vond ik verbijsterend.

Wat volledig ontbreekt in de tekst zijn de oorzaken van deze problemen. Vragen over de rol van eeuwenlange koloniale uitbuiting in de totstandkoming van de wereldwijde kloof tussen arm en rijk, over hoe veel Afrikaanse landen nog altijd te maken hebben met koloniale structuren en over de gevolgen van Europese landen die azen op grondstoffen in grote delen van Afrika, Azië en Latijns-Amerika, blijven grotendeels onbeantwoord.

Het resultaat is een (her)bevestiging van het beeld dat ‘wij’ rijk zijn en ‘zij’ arm, wij ontwikkeld en zij onderontwikkeld. Dit perspectief suggereert dat economieën nog moeten worden zoals ‘de onze’ en biedt geen ruimte voor de sociale en ecologische keerzijden van ‘onze’ ontwikkeling, zoals de sterke relatie tussen inkomen per hoofd van de bevolking en CO2-uitstoot. En dat terwijl het vooral de armste landen zijn die de dupe zijn van klimaatverandering!

Mondiale welvaart en welzijn categoriseren aan de hand van cijfers lijkt bovendien objectief, maar ze gebruiken zonder enige aandacht voor de koloniale geschiedenis of de scheve machtsverhoudingen in de wereld, draagt bij aan een eenzijdig beeld waarbij de conditie van de armere landen wordt gezien als onvermijdelijk, een haast natuurlijk fenomeen. ‘Mali heeft zich afgelopen decennia niet ontwikkeld’, was de conclusie van een brugklasser na het vergelijken van enkele landen op basis van de ontwikkelingsindicatoren.

Eurocentrisme gaat verder dan het geschiedenisonderwijs. Ook in het aardrijkskundeonderwijs moeten we onze arrogantie van ons afschudden en voorbij het idee stappen dat wij in Nederland en het Westen beter zijn dan de rest. Alleen als we onszelf openstellen voor een divers perspectief, en ruimte geven aan ideeën zoals dat natuur niet enkel een ‘hulpbron’ is voor de mens, zullen we leren over onze eigen blinde vlekken. Bovenal dragen educatieve uitgevers, net als docenten en journalisten, een extra verantwoordelijkheid en zouden ze dus het voortouw moeten nemen in de dekolonisatie van onze taal.