Met een beroep op wetgeving voor openbaarheid van bestuur (Wob-verzoek) heeft OneWorld documenten opgevraagd bij de Nederlandse en Belgische instanties die verantwoordelijk zijn voor de toelating van bestrijdingsmiddelen in de landbouw. In Nederland is dat het College voor Toelating van Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden (Ctgb), en in België de Dienst Gewasbeschermingsmiddelen en Meststoffen. OneWorld heeft specifiek de contacten opgevraagd met grote chemiebedrijven zoals Syngenta en Monsanto.
1“
Volgens het Ctgb staan er bedrijfsgeheimen in de e-mails
Op 10 oktober ontving OneWorld een brief van het Ctgb, waarin de Nederlandse autoriteit meedeelt dat het merendeel van de correspondenties niet openbaar gemaakt zal worden. Er staan bedrijfsgeheimen in, aldus het Ctgb.
2 Van de Belgische toelatingsautoriteit ontving OneWorld zo’n twee weken later, op 23 oktober, een afwijzing voor het gehele informatieverzoek. De werklast om de documenten op te sporen en te bewerken zou ‘onredelijk’ groot zijn.
Europees overleg
Maar speelden er ook nog andere motieven mee bij deze afwijzingen? Uit vertrouwelijke notulen die OneWorld kan inzien, blijkt dat er in oktober op Europees niveau herhaaldelijk over de ingediende informatieverzoeken is gesproken.
“
België heeft een brief ontvangen van de Nederlandse journalist Vincent Harmsen
‘BE [België] heeft een brief ontvangen van de Nederlandse journalist Vincent Harmsen’, staat in vertrouwelijke notulen van een internationale telefonische conferentie die op 18 oktober heeft plaatsgevonden, ‘daarin worden alle correspondenties in de loop van 2016 [sic] van zo’n tien medewerkers met zo’n dertig bedrijven opgevraagd’.
3Het gaat om notulen van een overleg tussen de directeuren van pesticide-toelatingsautoriteiten in de Europese Unie. Aan de teleconferentie zouden naast België en Nederland, ook de toelatingsinstanties uit Duitsland en Oostenrijk hebben deelgenomen, zo vermeldt het document.
“
'We zouden een gelijke aanpak moeten volgen, om zo precedenten te voorkomen'
In de notulen wordt genoemd dat Nederland net als België een Wob-verzoek ontving: ‘We zouden overeenstemming moeten bereiken over het volgen van een gelijke aanpak’, merkt de vertegenwoordiger van de Belgische toelatingsautoriteit op, ‘om zo te voorkomen dat er precedenten ontstaan in andere [EU-]lidstaten’.
Welke correspondenties vroeg OneWorld op?
De verzoeken richten zich op e-mails uit 2015. In dat jaar waren nationale toelatingsautoriteiten zoals het Ctgb betrokken bij de Europese beoordeling van onkruidbestrijder glyfosaat. De herbicide van fabrikant Monsanto (inmiddels onderdeel van Bayer) behaalde toen een cruciale goedkeuring. In hetzelfde jaar oordeelde de Wereldgezondheidsorganisatie echter dat de stof ‘waarschijnlijk kankerverwekkend’ is. Europese toezichthouders kwamen tot een ander oordeel, met name door sterk te leunen op studies van de industrie.
“Dat organisaties onderling spreken over hoe ze een Wob-verzoek het best kunnen afhandelen of zelfs afpoeieren, zie je wel vaker”, schrijft Sjors van Beek, Wob-expert die OneWorld van advies dient, per e-mail na de tekst van de notulen te hebben ingezien. Volgens Van Beek is het niet ongebruikelijk dat er over ‘precedentwerking’ wordt nagedacht. Maar dat mag niet het uitgangspunt zijn bij de behandeling: “Elk [Wob-]verzoek moet op eigen merites worden beoordeeld”, schrijft Van Beek.
“
Organisaties spreken wel vaker over het afpoeieren van een Wob-verzoek
Maarten Trybou is diensthoofd van de Belgische Dienst Gewasbeschermingsmiddelen en Meststoffen. Heeft hij het informatieverzoek van OneWorld te berde gebracht tijdens de teleconferentie in oktober? “Die besprekingen zijn vertrouwelijk”, zegt hij in een telefoongesprek dat hij kort daarop beëindigt, “ik wens daar niks over te zeggen”.
Ontmoeting in Oslo
Uit de notulen van de teleconferentie blijkt nog iets anders: de verzoeken van OneWorld zijn ook nog besproken tijdens een ‘juridische workshop’ in de Noorse hoofdstad Oslo. Daar vond op 11 en 12 oktober een ontmoeting plaats tussen juridisch experts van de toelatingsautoriteiten, zo leert navraag bij het Nederlandse Ctgb.
“Het ging om een informele uitwisseling van ideeën tussen juristen van de toelatingsautoriteiten van de verschillende lidstaten”, vertelt Cecile Gommans, juridisch teamleider bij het Ctgb, in een telefoongesprek met OneWorld. Gommans is degene die terugbelt bij vragen over de workshop in Oslo. Zij was daarbij aanwezig, en heeft, zo erkent ze desgevraagd, daar inderdaad over het onderwerp gesproken. Maar wel enkel in zeer bedekte termen, zo stelt Gommans: “Ik heb uw naam niet genoemd”, zegt ze. “Ook heb ik niet genoemd waar het [Wob-verzoek] precies over gaat.”
Werkzaamheden pesticide-waakhonden
Het Ctgb is verantwoordelijk voor de toelating van bestrijdingsmiddelen in Nederland. Het agentschap onderzoekt daarvoor de risico’s voor mens en milieu. Wanneer een middel in Nederland veilig is bevonden, nemen andere EU-lidstaten zo’n oordeel soms over. Daarnaast wordt in Europees verband samengewerkt om de veiligheid van de hoofdbestanddelen te toetsen, zoals de chemische stof glyfosaat die in verschillende onkruidverdelgers zit. De toelatingsautoriteiten hebben een financiële relatie met de fabrikanten. Bedrijven als Bayer betalen voor de toelating van een bestrijdingsmiddel. 4
Wat is er dan wel besproken? Volgens Gommans heeft ze in Oslo alleen opgemerkt dat het Ctgb soms Wob-verzoeken ontvangt, en dat in de afwikkeling daarvan veel tijd gaat zitten. Er zou verder geen discussie hebben plaatsgevonden. Later vult Gommans nog per e-mail aan dat het onderwerp zelfs niet tijdens een vergadering is genoemd, maar enkel “in de marge, in gesprekken”. En er zou al helemaal niet over de behandeling van het verzoek zijn gesproken. Van de tweedaagse bijeenkomst in Oslo bestaan geen agenda’s of notulen, zegt Gommans.
“
OneWorld werkt aan een nader gespecificeerd informatieverzoek
De termijn om bezwaar aan te tekenen tegen de weigering van het Ctgb documenten openbaar te maken is inmiddels verstreken. OneWorld overweegt een nieuw verzoek in te dienen. De Belgische Dienst Gewasbeschermingsmiddelen en Meststoffen vraagt in de brief waarin de afwijzing op het verzoek staat, de aanvraag nader te specificeren. OneWorld is daar momenteel mee bezig.
Dit artikel kwam tot stand met ondersteuning van de Vlaams-Nederlandse Journalistenbeurs.
