Dit artikel maakt deel uit van de serie ‘2015: The future we want’ die OneWorld in 2013 initieerde.
Weg met die one-size-fits-all oplossingen. We moeten weer toe naar een mensgerichte ontwikkelingssector, stelt Tim Dost.
Vorige maand is een goede vriend van mij op achtentwintigjarige leeftijd overleden in zijn slaap. Zijn visie op het leven:
“Het leven en mensen zijn prachtig. Al hun culturen, gedachten, zoektochten, houdingen en conclusies. Ik wil mensen bevragen op hun dogma’s. De werkelijkheid is zo oneindig veel ingewikkelder. Ik wil mensen bij hun hart brengen. Ik wil mensen ruimte zien pakken. Mensen gunnen van zichzelf te houden.”
Almer Stoffer
Een dag voor Almers overlijden had ik de eerste grove lijnen van deze blog op papier gezet. Ik had opgeschreven wat ik heb opgestoken van mijn eerste kennismaking met de ontwikkelingssector. Maar toen ik opnieuw bezig ging met de blog realiseerde ik me dat bovenstaand citaat mijn eigen zienswijze op ontwikkelingssamenwerking (vanaf nu ‘OS’) op inspirerende wijze samenvat. Het is een boodschap waarin een mensgerichte benadering naar voren komt, midden in het leven met al haar complexiteit.
Geen idee
De afgelopen zestig jaar heeft OS ontzettend veel ontwikkeling doorgemaakt. Inmiddels hebben we een mooi lijstje met alle missing ingredients voor ontwikkeling; van savings naar investment en van investment climate, good governance en institutions tot meer recentelijk politics. Het belangrijke vraagstuk van economische groei blijkt toch voor een groot gedeelte onverklaarbaar. Econoom Esther Duflo stelt dat we een fancy term hebben bedacht voor het onverklaarbare gedeelte van economische ontwikkeling: technologische vooruitgang. Maar eigenlijk hebben we, zoals Esther Duflo terecht stelt, “no clue what the hell is going on.”
We beseffen ons inmiddels dat ontwikkeling niet gesplitst kan worden in bijvoorbeeld sociale ontwikkeling en economische ontwikkeling, omdat deze nauw met elkaar verbonden zijn. Er is meer en meer aandacht voor het idee dat de samenleving een complex systeem is, zoals het weer. Het is onmogelijk alle interacties in de lucht in kaart te brengen en zo het weer op langere termijn te voorspellen. Ditzelfde geldt voor OS: we zijn niet in staat om alle interacties die tot vooruitgang leiden in kaart te brengen. Daarom is het ontzettend lastig om te voorspellen of ontwikkelingsbeleid tot de gewenste resultaten zal leiden.
One size fits all
Dit is natuurlijk niet helemaal nieuw. Veel invloedrijke mensen hebben al naar voren gebracht dat OS te veel haar vertrouwen heeft gesteld in one-size-fits-all-solutions. Zoals Dani Rodrik stelt gaat het in essentie over ‘one economics, many recipes’, David Booth praat over 'from best practice to best fit' en Bill Easterly zei ‘from planners to searchers’. En er zijn nog velen anderen. De conclusie van deze auteurs is dat ontwikkeling niet top down kan worden afgedwongen, maar tot stand komt door miljoenen sociale en economische interacties die plaatsvinden in het alledaagse leven. Hierbij spelen onder andere cultuur, religie, economische en maatschappelijke belangen en macht een rol.
Mens centraal
Door deze verschillende trends komt de mens weer centraal te staan. De huidige tijd vereist namelijk een mensgerichte benadering. Niet omdat de mens hulpbehoevend is, maar omdat mensen (en niet instituties) de sleutels zijn tot ontwikkeling. Om diezelfde reden dienen, zoals Esther Duflo stelt, economische en sociale drijfveren van mensen in kaart te worden gebracht op microniveau. We staan nog maar aan het begin om die werkelijkheid te begrijpen.
Uit de kast
Wat betekent dit in de praktijk voor ontwikkelingssamenwerking? We moeten vooral meer aandacht gaan schenken aan kennis. Op dit moment verdwijnen lange rapporten vaak in de kast en worden waardevolle details omgezet in algemene lessen, die niet toepasbaar zijn op andere ontwikkelingsvraagstukken. Omdat kennis over het gedrag van mensen op microniveau noodzakelijk is moet die kennis dus veel gedetailleerder worden opgeslagen en toegankelijker zijn. Hierbij moet ook beter in kaart worden gebracht onder welke omstandigheden wel of geen succes is behaald.
Samen sterker
Oplossingen dienen in de toekomst vanuit meerdere sectoren tot stand te komen, omdat eenzijdige oplossingen gedoemd zijn in een isolement te raken en te falen. Benaderingen zoals People Planet Profit, waarbij economische belangen worden gecombineerd met sociale afwegingen en duurzaamheid, zijn dan ook van groot belang. Het gaat om de samenhang tussen verschillende gebieden. Gelukkig ontstaan langzamerhand nieuwe initiatieven om in deze behoefte te voorzien; zo zijn bijvoorbeeld de universitaire opleidingen Recht & Duurzaamheid en Future Planet Studies ontstaan. Onder de huidige kritiek op OS trekt de sector zich soms terug en beroept zich op haar specialisme op het gebied van OS. Om haar legitimiteit te behouden zou de ontwikkelingssector juist een voortrekkersrol moeten nemen in het zoeken naar intersectorale oplossingen.
360° Feedback
Owen Barder zegt: "As change-makers we should not try to design a better world. We should make better feedback loops." We moeten meer gebruik gaan makent van 360° evaluatie, waarbij verschillende stakeholders hun feedback kunnen geven op ontwikkelingsprogramma’s en -organisaties. Een mooi initiatief op dit terrein is het Engelse programma Making All Voices Count dat in november van afgelopen jaar is gelanceerd door de Engelse staatssecretaris Justine Greening. Dit initiatief luistert naar de stem van de mens zelf en geeft een goede invulling aan monitoring en evaluatie. Op eigen bodem heeft Amlab een veelbelovend concept lopen met Bill Gates om 360° Feedback een centraal onderdeel te maken van OS programma's.
Tim Dost werkt sinds dit jaar bij Akvo Foundation aan het IATI initiatief en heeft bij de directie Duurzame Economische Ontwikkeling (Buitenlandse Zaken) gewerkt aan een programma voor informatievoorziening voor boeren in ontwikkelingslanden met het gebruik van ICT middelen.
Real-time
Op dit moment wordt informatie pas maanden of jaren achteraf aangeleverd via papieren rapportage. Vaak is dit waardevolle informatie die men goed had kunnen gebruiken tijdens de uitvoering van het OS programma. Daarom dient informatie in de toekomst zoveel mogelijk real-time beschikbaar te zijn. Hierdoor kunnen we programma's beter bijsturen, zodat de gewenste resultaten bereikt kunnen worden.
ICT-transparantie
Het gebruik van internet en mobiele telefoon vergroot de mogelijkheden om kennis te verzamelen, bijvoorbeeld door middel van mobiele surveys. Ook kan kennis slim toegankelijk worden gemaakt met websites. Vanuit dit oogpunt is een initiatief als het International Aid Transparency Initiative (IATI) van groot belang. Het zet de toegang tot real-time informatie over OS op de kaart. Doordat je kan zoeken op regio’s, landen en thema’s heeft het ook potentie om projectinformatie op gedetailleerd niveau toegankelijk te maken en daarbij een beter beeld geven van de omstandigheden waarin ontwikkelingsprojecten zich afspelen. Op het terrein van 360° feedback biedt ICT ook mogelijkheden. Voorbeelden zijn het eerder genoemde AmLab initiatief en Ushahidi. Hier wordt door middel van crowdsourcing allerlei informatie verzameld die op een kaart wordt weergegeven. Hiermee kan men anoniem corruptie in kaart brengen of een double check op verkiezingsuitslagen uitvoeren.
Een mensgerichte visie voor de toekomst
Het is niet verwonderlijk dat OS in de huidige tijd onder druk staat. Wat is haar rol nog in deze complexe mondiale samenleving? Soms praat de sector over een communicatieprobleem met de gedachte: "Als meer aandacht wordt gegeven aan succesverhalen, zal de kritiek wel weer bijdraaien". Ik denk dat dit niet de oplossing is en juist meer kritiek in de hand werkt. Mensen voelen aan wanneer succesverhalen gedreven zijn vanuit communicatie doeleinden of wanneer een selectief beeld geschapen wordt.
De mensgerichte visie van Almer lijkt veel op hoe Amarthya Sen ontwikkeling ziet: development as freedom. Mensen ruimte en keuzemogelijkheden geven om hun eigen ontwikkeling na te kunnen streven. Deze boodschap roept op om de drijfveren van de mens te begrijpen, haar interactie en haar omgeving, en hoe van daaruit de mens zich kan ontwikkelen. Het vraagt om een interdisciplinaire benadering om de ontwikkeling van de mens in een complexe samenleving te begrijpen en te stimuleren. Het vraagt om feedback van de mensen zelf en toegang tot gedetailleerde informatie hoe ontwikkelingsprojecten bijdragen aan de zelfontplooing van mensen.
Als ontwikkelingssector hebben we weer een inspirerende boodschap nodig. Ik denk dat deze mensgerichte benadering op OS die inspirerende boodschap is. Het is een boodschap die recht doet aan de werkelijkheid en die het vertrouwen kan herstellen bij het grote publiek.
