Mensdier: ken je plek

Ik doe altijd beleidsvoorstellen die positief moeten uitpakken voor iedereen: menselijke dieren en niet-menselijke dieren. Wanneer je een voorstel benadert vanuit het welzijn van álle dieren, valt ook de valse tegenstelling van het aan de praat houden van onze ‘economie’ versus gezondheid, leven, natuur, welzijn weg. In Nederland hebben we weliswaar de Wet dieren, die zegt dat dieren een intrinsieke waarde hebben. Maar die wet kent allerlei uitzonderingen voor wat we zo typisch ‘productiedieren’ noemen. Dan gaan onze smal gedefinieerde economische belangen vóór.

Sinds corona verschijnen er artikelen die terecht de link leggen tussen de manier waarop we met dieren omgaan en infectieziekten, maar het is niets nieuws: een economie gebaseerd op onhoudbare modellen van oneindige economische groei, waarin dieren worden gebruikt als product, betekent altijd al een systeem waarin we de middelen die letterlijk van levensbelang zijn verkwanselen: schone lucht, water, bodem en biodiversiteit. Als we vanuit die waarden hadden geregeerd, was de Formule 1 in Zandvoort bijvoorbeeld nooit toegestaan.

Mensen vinden het altijd eng als je ze vraagt om niet meer vanuit zichzelf naar de wereld te kijken. Maar ik denk dat het de morele verschuiving is die onze generatie gaat doormaken. Het gaat immers om de omgang met de bevolking die 99,9 procent van de wereld uitmaakt.”

“Speciësisme, of onderscheid zien tussen diersoorten, is niet per definitie slecht. Alle diersoorten hebben andere eigenschappen en dus andere behoeften, het is juist goed om die te kennen. Een hondeneigenaar doet er goed aan om te weten dat als zijn hond om zijn bek likt, dat geen teken van dorst is, zoals vanuit onszelf gezien logisch lijkt, maar van stress.

Dieren zijn dan slachtoffer van een menselijk verzonnen label. Poezen zijn lief, met hun bolle kopje, grote ogen, zachte pootjes. Duiven zijn ‘vliegende ratten’, met hun poep en veren op straat. Het idee ‘U behoort tot deze soort, en bent daarmee een bron van ellende’ werkt ook bij dieren zwart-wit denken en marginalisatie in de hand. De categorisering is dus niet onschuldig, want er wordt – misschien onbewust – beleid op gemaakt. In het boek The Global Pidgeon legt milieuwetenschapper Colin Jerolmack uit hoe we die als smerig weggezette duiven flink ‘handhaven’, terwijl daar enkel in onze fantasie een aanleiding toe bestaat. Over de rol van onze huiskatten in het verlagen van de Nederlandse vogelstand, waar veel bewijs voor is, schrijven media dan weer liever niet.

En die willekeurige labels veranderen ook steeds, zonder dat zo’n dier daarom gevraagd heeft. Diezelfde duiven waren ooit geliefde onderdelen van de samenleving, als postduif en huisdier. Nu behoren ze tot de categorie ‘overlast’. Zo schreef het Utrechtse Centre For Sustainable Animal Stewardship laatst nog over alle labels voor ratten: huisdier, proefdier, ongedierte. Een rat die gehouden wordt als proefdier is ‘vies’ zodra hij ontsnapt en de gang op rent, en verschuift zo van proefdier naar nutteloos dier, en dan wordt hij afgemaakt. Logisch.

Het interessante is dat we soms ook mensen die met deze ‘vreemde diersoorten’ worden geassocieerd, in dezelfde negatieve categorie plaatsen. De Indiase wetenschapper Yamini Narayanan onderzocht hoe het kastesysteem in India wordt gebruikt om minderheden uit te sluiten in politieke besluiten en stedelijk beleid. Bepaalde kasten delen hun leefomgeving (noodgedwongen) met varkens. Zij worden in het straatbeeld verbonden aan deze diersoort, en vervolgens impliciet en expliciet weggezet als ‘net zo smerig’. In Nederland bestempelen we mensen die het leuk vinden om kakkerlakken te houden als raar en vies. Kortom, sommige dieren zijn toch ‘more equal than others’.”

“Er was op Facebook heel wat te doen rond de suggestie die door twee Franse artsen werd gedaan om coronavaccins op mensen in Afrika te testen. Ik viel daar zelf ook over. Het is niets nieuws; mensen in niet-geïndustrialiseerde landen worden al heel lang tegen lage betaling gebruikt als proefkonijnen, terwijl er weinig toezicht is op hun veiligheid en welzijn. Nu er maar zo weinig gevallen van corona bekend zijn in Afrika, komt dat idee al helemaal een beetje uit de lucht vallen.

Daarmee suggereer je ook dat er niets mis is met het testen op niet-menselijke dieren. Ik denk dat het belangrijk is om te begrijpen dat het onderscheid tussen menselijkheid en dierlijkheid in dezelfde periode is ontstaan als het onderscheid tussen witte mensen en mensen van kleur. Het verlichtingsdenken en de bijbehorende rassenleer zijn direct verbonden aan het idee dat mensen buiten de natuur staan, dat mensen bovenaan de piramide van het natuurlijke leven staan, of er zelfs volledig buiten staan. Maar ook dat sommige mensen minder mens zijn dan anderen.

Het vreemde is dat witte mensen nu ook nog eens doen alsof zij aan kop gaan in de anti-speciësismebeweging. Alsof begaan zijn met dierenleed en zorgen voor de natuur een ding is voor witte mensen. De geschiedenis toont anders aan. Bovendien zijn veganisme en dierenwelzijn ankerpunten van veel niet-witte culturen en bewegingen, waaronder die van de rastafari.”

Dit artikel verscheen eerder in OneWorld Magazine.