Verschillende
mediaorganisaties en -ombudsmannen, onder wie de
voormalig ombudsman van de Volkskrant, pleitten al voor zorgvuldiger taalgebruik in de berichtgeving over asielzoekers, vluchtelingen en migranten. Toch lijken veel journalisten zich daar weinig van aan te trekken. Het AD zet nog ‘illegalen’ in
de kop, Trouw noemt vluchtelingen die de Middellandse Zee oversteken nog steeds
‘illegale migranten’, en RTL Nieuws heeft het nog over
‘economische vluchtelingen’.
Ook bij OneWorld discussieerden we ooit over termen als ‘illegalen’ en ‘illegale migratie’, toen die aan bod kwamen tijdens een interview. Beide woorden bleven uiteindelijk staan, maar wel voor het laatst. Inmiddels gebruiken we al enige tijd alternatieven.
Veiligelander, kansloze asielzoeker
‘Veiligelanders’ zijn asielzoekers die komen uit een van de landen die Nederland als veilig bestempelt. Veilige landen zijn landen waar over het algemeen geen sprake is van vervolging vanwege bijvoorbeeld ras of geloof, of van foltering of onmenselijke behandeling. Met het woord ‘veiligelander’ ga je voorbij aan het feit dat iemand uit zo’n land niet altijd een ‘kansloze asielzoeker’ is. Sommige asielzoekers uit veilige landen krijgen uiteindelijk toch asiel, zoals ook uit
dit artikel blijkt.
Gelukszoekers
Uit een
onderzoek, in opdracht van Stichting Vluchteling (2021), bleek dat een kwart van de Nederlanders vluchtelingen als ‘gelukszoekers’ ziet. Maar volgens de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens
heeft iedereen het recht om een betere plek te zoeken om te leven. De term ‘gelukszoeker’ is verwijtend en zet vluchtelingen weg als profiteurs of mensen die prima elders hadden kunnen blijven. Omdat wij niet oordelen over de reden van iemands migratie, gebruiken we het woord ‘gelukszoeker’ niet.
Een alternatief voor het woord gelukszoeker is dan ook niet nodig.
Vluchtelingenstroom
Het vergelijken van de komst van vluchtelingen met een ‘stroom’ zit hardnekkig in ons taalgebruik verweven. De oorlog in Syrië zorgde in 2015 voor een grote vluchtelingenstroom,
aldus het CBS, en ook de Nederlandse website van VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR monitort
‘grote vluchtelingenstromen’. Op OneWorld gebruiken we de vergelijking met een stroom
liever niet. Het vergelijken van mensen met waterstromen draagt bij ontmenselijking en wakkert angst voor hen aan. Bovendien zet het de deur open voor andere ontmenselijkende metaforen, zoals het ‘indammen’ van migratie en het waarschuwen voor een ‘tsunami’ aan vluchtelingen.
Een alternatief voor dit woord is er niet. Beter is het je woordgebruik als geheel onder de loep te nemen. Wij schrijven bijvoorbeeld niet over een toegenomen/afgenomen vluchtelingenstroom, maar van een toe- of afname in het aantal asielaanvragen.
Illegaal, illegalen
Mensen kunnen niet illegaal, oftewel ‘onwettig’, zijn. Dat zei Nobelprijswinnaar voor de Vrede en holocaust-overlever Elie Wiesel:
“You who are so-called illegal aliens must know that no human being is illegal. That is a contradiction in terms. Human beings can be beautiful or more beautiful, they can be fat or skinny, they can be right or wrong, but illegal? How can a human being be illegal?”
Veel mensen in media en politiek zijn ’illegaal’ als zelfstandig naamwoord gaan gebruiken, waarmee illegaliteit op de persoon zélf slaat, in plaats van op de daad: een land op een niet-gereguleerde manier binnenkomen, schrijft de Amerikaanse jurist Shahid Haque-Hausrat. ‘De term ‘illegale vreemdeling’ impliceert dat iemands bestaan crimineel is.’
Ook heeft het woord ’illegaal’ in werkelijkheid weinig te maken met een overtreding of het oversteken van grenzen, vertelt fotojournalist en politiek activist David Bacon in zijn boek
Illegal People: How Globalization Creates Migration and Criminalizes Immigrants. ‘Het is maar een kleine overtreding om ongedocumenteerd in een land te verblijven.’ Toch worden mensen die zonder papieren in een land verblijven, gereduceerd tot die criminele actie. Deze vorm van ontmenselijking rechtvaardigt vervolgens de manier waarop mensen worden behandeld, denk aan maandenlange opsluiting in
detentiecentra, aan buiten laten slapen in
onhygiënische omstandigheden, of aan kinderen die van hun ouders worden gescheiden als ze zonder papieren in het land verblijven, zoals in de Verenigde Staten met
illegal aliens gebeurde.
Alternatief voor illegaal of illegalen
Ongedocumenteerd, ongedocumenteerden
Illegale vluchteling
De combinatie ‘illegale vluchteling’ of ‘illegale asielzoeker’ is inhoudelijk onjuist. Mensen die hun land ontvluchten voor vervolging hebben het recht om bescherming te krijgen van landen die het Vluchtelingenverdrag uit 1951 hebben ondertekend. ‘Asiel aanvragen is een mensenrecht en dus nooit illegaal’, verduidelijkt VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR in haar
leidraad voor journalisten.
Daarom zijn de termen ‘economische vluchteling’ en ‘klimaatvluchteling’ officieel ook niet juist; een vluchteling komt alleen in aanmerking voor asiel als deze persoon vervolgd wordt, anders is het officieel geen vluchteling.
Alternatief voor illegale vluchteling:
Ongedocumenteerde vluchteling
Illegale migratie
OneWorld kiest er bewust voor om de termen ‘regulier’ en ‘irregulier’, zoals bijvoorbeeld de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM)
gebruikt, niet te gebruiken. Aangezien ze volgens ons, net als ‘illegale migratie’, een waardeoordeel bevatten. Synoniemen van regulier zijn onder meer: ordelijk, nauwkeurig, gewoon. Ons alternatief ‘gereguleerd’ wil daarentegen zeggen: volgens afspraken, volgens regels, in overleg.
Omdat ‘elke persoon het recht heeft zich vrijelijk te verplaatsen en vertoeven binnen de grenzen van elke staat’, kiezen we voor de term niet-gereguleerde migratie. Daarmee zeggen we dat de verplaatsing zich buiten vooraf afgesproken regels afspeelt.
Alternatief voor illegale migratie:
Niet-gereguleerde migratie
Alternatief voor veiligelander:
Asielzoeker uit een land dat Nederland als veilig bestempelt.
Transmigrant, transitmigrant, kennismigrant, economische migrant, gelukzoeker …
OneWorld streeft naar eerlijke en uitgediepte verhalen met een focus op mensen: wie ze zijn, en wat en hoe ze denken. We concentreren ons niet op welke bureaucratische status ze hebben. Daarom maken we geen onderscheid op basis van de reden waarom iemand diens land verlaat aangezien iederéén het recht heeft om een andere plek te zoeken (volgens artikel 13 van de
Universele Verklaring van de Rechten van de Mens).
“
Een Indiër in de techsector wordt vaak een ‘economische migrant’ genoemd, een Amerikaan die hetzelfde doet een ‘expat'
We doen ook niet mee aan het labelen van migranten. Aan bepaalde termen die gebruikt worden om een migrant te omschrijven wordt namelijk een oordeel gekoppeld. Zo worden kennismigranten en expats als ‘meerwaarde voor de Nederlandse samenleving’ gezien, terwijl de term ‘economische migrant’ vaak een verwijt verbergt over ‘profiteren’ en ‘geluk zoeken’. De keuze voor de term valt soms ook samen met de afkomst, wat racistisch is. Zo wordt een Indiër in de techsector vaak ‘economische migrant’ genoemd, terwijl een Amerikaan die precies hetzelfde doet als ‘expat’ wordt beschouwd. Daarbij wordt er een onderscheid gemaakt in beroepen: een Pool die in de bouw komt werken is een ‘seizoenarbeider’, een Japanner die tijdelijk overgeplaatst wordt naar Nederland om in een Japans bedrijf te werken is een ‘expat’.
Alternatief voor transmigrant, transitmigrant, kennismigrant, economische migrant, gelukzoeker etc.:
Migrant, persoon in beweging
We volgen de definitie van de Verenigde Naties: elke persoon die zijn/haar/hun land van verblijf verandert is een ‘migrant’. De VN schatten dat er op dit moment 258 miljoen migranten in de wereld zijn. Een op de dertig personen is een migrant. De meeste migranten bewegen op een veilige en gereguleerde manier. Het migratieplatform van OneWorld heet ‘Movement’ omdat migratie een doodgewoon en eeuwenoud fenomeen is, dat nu wordt geproblematiseerd en gecriminaliseerd. Zoals hierboven vermeld, migreren de meeste mensen veilig en gereguleerd en over het algemeen vrijwillig. Mensen kunnen ook onvrijwillig migreren, door gewapend conflict, vervolging of natuurrampen. Dan spreken we van ‘gedwongen migratie’ of ‘vluchten’.
Verwarrende termen
Bepaalde termen worden (in de media en door politici) vaak door elkaar gehaald en onjuist gebruikt. Daarom leggen we het verschil tussen de termen nog eens uit:
Uitgeprocedeerd
Wordt soms gebruikt om personen te omschrijven die nog steeds in een procedure zitten, bijvoorbeeld bij een herhaalde asielprocedure of een zogenoemde ‘buiten schuldprocedure’ Dat is een procedure voor mensen die er alles aan doen om terug te keren naar hun land van herkomst, maar zonder succes, bijvoorbeeld omdat het land van herkomst weigert een (tijdelijk) reisdocument te geven. Ook wordt de term ‘uitgeprocedeerd’ gebruikt om mensen te duiden die afgewezen zijn, maar niet terug kunnen naar hun land.
Alternatief:
in procedure of onuitzetbaar
Mensenhandel vs. Mensensmokkel
Mensensmokkel is een misdrijf tegen een staat, terwijl mensenhandel een misdrijf tegen een ander individu is. Mensensmokkel vindt plaats als iemand een migrant op een niet-gereguleerde manier over de grens brengt, maar hem of haar daarbij niet uitbuit. Mensenhandel houdt in dat de dader niet alleen iemand onder dwang werft en transporteert, maar ook de intentie heeft om de migrant uit te buiten, of hem daadwerkelijk uitbuit door middel van prostitutie, dwangarbeid of anderszins.
Transmigrant vs. transitmigrant
”Transmigranten’ leggen complexe en meervoudige migratietrajecten af. Dit contrasteert met permanente migratie, waarbij iemand vanuit diens land van herkomst rechtstreeks migreert naar een nieuwe bestemming en daar diens verdere leven uitbouwt. Voor veel arbeidsmigranten in Europa in de jaren 1950 en 1960 was permanente migratie het dominante migratiepatroon. Vandaag de dag is dit echter niet langer het stramien dat de meeste nieuwkomers in Europa volgen. Meer en meer mensen maken – uit eigen keuze of noodzaak – meerdere migratiebewegingen of blijven mobiel gedurende meerdere jaren of decennia. ‘Transmigratie’ verwijst naar deze volledige groep. Onder de noemer van ‘transmigranten’ vinden we een grote variëteit aan individuen en gezinnen, met sterke verschillen in migratietrajecten, -motieven en de mate van aanvaarding in de landen waar ze verblijven.
‘Transitmigranten’, mensen die op doorreis zijn, maken deel uit van transmigranten. Ook diplomaten en vluchtelingen zijn transmigranten.’ (
Bron)
Staatloos vs. nationaliteit onbekend
Staatloos zijn betekent dat iemand in geen enkel land volgens de nationale wetgeving als onderdaan wordt beschouwd. Staatlozen bezitten dus geen nationaliteit. Als die staatloosheid officieel is erkend, kan daarna worden onderzocht of die persoon recht heeft op een verblijfsvergunning. Erkende staatlozen hebben meer rechten (bijvoorbeeld recht op onderwijs en zorg) dan niet-erkende staatlozen. Staatloosheid op zich is geen reden voor een verblijfsvergunning.
Mensen die als ‘nationaliteit onbekend’ geregistreerd staan, kunnen niet met documenten aantonen dat zij wel of geen nationaliteit hebben, waardoor hun status onbekend blijft. Daar kunnen niet-erkende staatlozen ook onder vallen.
Wat betekent welk woord?
De volgende definities (behalve die van ‘migrant’) komen uit
deze leidraad voor journalisten van UNHCR.
Vluchteling
Iemand die hetland van herkomst ontvlucht vanwege gegronde vrees voor vervolging (in de zin van het Internationaal Verdrag betreffende de Status van Vluchtelingen). Redenen voor vervolging kunnen zijn: ras of nationaliteit, godsdienst, politieke overtuiging of het behoren tot een bepaalde sociale groep (zoals bv. kapitalistische families, landeigenaars, homoseksuelen, ondernemers en voormalige militairen). Een vluchteling kan in eigen land geen bescherming krijgen van de overheid tegen deze vervolging en in sommige landen is de overheid degene die verantwoordelijk is voor de vervolging. Een vluchteling mag niet worden teruggestuurd naar het land van herkomst waar hij of zij vreest voor vervolging, oorlog of geweld.
Asielzoeker
Iemand die asiel heeft aangevraagd. De persoon vraagt om bescherming als vluchteling en wacht op een beslissing van de overheid. Zolang de asielprocedure loopt, hebben asielzoekers het recht om in het land te blijven. Mensen die na het doorlopen van de asielprocedure niet in aanmerking komen voor bescherming als vluchteling hebben geen recht op verblijf in dat land. Zij kunnen worden uitgezet naar hun land van herkomst.
Migrant
De verzamelterm voor iedereen die zijn/haar/hun omgeving verruilt voor een andere. Dat kunnen ook vluchtelingen zijn. Het grootste deel van de migranten vlucht niet, maar verlaat diens (geboorte)land vrijwillig om zich in een ander land te vestigen.
Subsidiair beschermde
Een persoon die niet voldoet aan de wettelijke definitie van een vluchteling, maar wel bescherming nodig heeft tegen schending van fundamentele mensenrechten, kan een status van ‘subsidiair beschermde’ krijgen. Dat kan wanneer iemand bijvoorbeeld geconfronteerd wordt met: willekeurig geweld door een internationaal of binnenlands gewapend conflict, zoals foltering, onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing, zoals de doodstraf of een terechtstelling in zijn/haar/hun land. Mensen die zware misdrijven hebben gepleegd komen niet in aanmerking voor subsidiaire bescherming.
Een eerdere versie van dit artikel verscheen op OneWorld.nl op 29 oktober 2018.
