Met deze koloniale taal stoppen we

Onze taal is in verandering. Media-instellingen, musea en andere invloedrijke organisaties raken zich steeds meer bewust van het kolonialisme, de neerbuigendheid en vooral het witte, westerse perspectief waarvan onze taal doorspekt is. Deze week besloot het Amsterdam Museum om de term ‘Gouden Eeuw’ niet meer te gebruiken. Het begrip draagt eraan bij dat de geschiedenis van de 17^e eeuw enkel door het perspectief van de machthebbers wordt gezien – zo wordt een tijd van mensenhandel en dwangarbeid verwoord als periode van nationale trots.

Ook bij OneWorld hebben we de verantwoordelijkheid om ons eigen taalgebruik tegen het licht te houden. Taal kan beeldvorming bepalen en machtsverhoudingen ontkrachten of bevestigen. De volgende termen zijn al uit ons woordenboek geschrapt – ‘Gouden Eeuw’ stond daar niet bij, en zo zijn er vast nog meer blinde vlekken. Denk je mee?

Een stem/een gezicht geven
 
Journalisten beweren wel eens dat hulporganisaties (of zijzelf) gemarginaliseerde mensen – zoals onderdrukte vrouwen of vluchtelingen – ‘een stem’ of ‘een gezicht’ willen geven. Maar als het goed is hebben die mensen dat al. Uit deze nobele houding spreekt een redderssyndroom, dat grenst aan grootheidswaan.
 
Alternatief: Een podium bieden.
 
Empoweren/empowerment
 
Deze uitdrukking valt voor wat betreft ergernisniveau en redderssyndroom in dezelfde categorie als ‘een stem’ of ‘een gezicht’ geven. Daarbij is het onfraaie verbastering van een Engels woord. De vaak gebruikte vertaling ‘in je kracht staan’ of ‘zetten’ is ook geen goede optie.
 
Alternatief: Versterken.
 
Etnisch
 
Dit woord wordt ook alleen gereserveerd voor niet-witte, westerse mensen. Maar ook niet-witte mode-uitingen bijvoorbeeld; geregeld wordt een stof met een Azteken-print of sieraden met ivoor of enig snijwerk erin omschreven als ‘etnische mode’. Terwijl iedereen tot een bepaalde etniciteit/bevolkingsgroep, taalgroep, locatie of religie gerekend kan worden. En toch hebben we het nooit over ‘etnische Amerikanen’ omdat etniciteit onterecht wordt geassocieerd met primitiviteit.
 
Alternatief: Omdat er met het woord zelf weinig mis is, lees je nu ook wel vaker ‘etnische Nederlanders’ als vervanging van bijvoorbeeld autochtone Nederlanders en als poging om iedereen gelijk te trekken.
 
Inheems
 
Vaak gebruikt in: ‘inheemse bevolking’ of ‘inheemse gebruiken’. Dit woord is belast met de blik van buiten. Eigenlijk wil je ‘primitief’ zeggen. Volgens Wikipedia is het bovendien een ‘biogeografische statusaanduiding voor ‘een soort’ die van nature (dat wil zeggen spontaan en zonder menselijke invloed) in het gebied voorkomt. Het woord heeft zowel betrekking op flora als op fauna.’ Terwijl het meestal over mensen gaat! Deze biologische benadering komen we ook bij andere woorden tegen.
 
Alternatief: Oorspronkelijke bewoners, oudste bewoners of traditionele gebruiken is accurater.
 
Leefgebied
 
Dit komt uit hetzelfde dierlijke/biologische/antropologische vaatje als ‘inheems.’ Omdat je bericht over mensen op een plek ver weg, ben je niet opeens David Attenborough die dieren in hun natuurlijke habitat beschrijft. We hebben het over mensen.
 
Alternatief: Regio, streek of omgeving.
 
Lid
 
Vaak gebruikt in bijvoorbeeld: ‘lid van een stam’. Maar deze mensen hebben geen abonnement bij hun gemeenschap, ze maken er gewoon onderdeel van uit.
 
Alternatief: Onderdeel uitmaken van, verwant voelen met, horen bij. Of noem mensen gewoon wat ze zijn, Yoruba, Tutsi, Bask etc.
 
Lokaal/lokalen
 
Vaak gebruikt in: ‘lokale bevolking’ of ‘lokale taal’. Deze term is zeer hardnekkig en onlogisch. Want waar het verhaal zich ook afspeelt, het is altijd lokaal (duh!). ‘Lokaal’ is dus over het algemeen een totaal overbodige mededeling die vooral benadrukt dat de verteller buiten zijn comfortzone verkeert en daarom alles om zich heen als vreemd of anders duidt. Ook wordt deze benaming gereserveerd voor niet-westerse gebieden. Want over het Frans spreken we ook niet als ‘lokale taal.’ Lokaal suggereert een zekere folklore die vooral op niet-westerse landen slaat. Dit geldt niet voor het verschil tussen landelijke en lokale politiek. Dan heeft ‘lokaal’ een functie.
 
Alternatief: Vaak overbodig, want alles en iedereen heeft een eigen naam, gebruik die. Ook als dat betekent dat je wat uitleg moet geven. Daar ben je journalist voor. Dus noem Hausa, Hausa (taal en bevolkingsgroep in Noord-Nigeria en delen van de Sahel).
 
Luo-vrouwen/Masai-mannen
 
Mannen en vrouwen in niet-westerse regionen zijn niet anders dan mannen of vrouwen in Londen of een vrouw in Barcelona. Catalaan-vrouwen is vrij ongebruikelijk en taalkundig krom. Dus waarom wel hanteren voor andere groepen?
 
Alternatief: Zie advies bij ‘stammen’; gewoon mannen en vrouwen.
 
Minderheden
 
Uiteraard ligt het aan de context of iemand tot een minderheid behoort of niet. In Nederland kun je getalsmatig van minderheden spreken. Maar in mondiale zin wordt er ook vaak over ‘minderheden’ gesproken wanneer het om mensen gaat die in aantal een wereldwijde meerderheid vormen: zwarte mensen, moslims etc. Behalve dat ‘minderheid’ vaak een negatieve bijklank heeft (minderwaardig bijvoorbeeld), wordt met minderheid vaak ook een gebrek aan (politieke en sociale) macht bedoeld.
 
Alternatief: Gemarginaliseerde mensen.
 
Moderne slavernij
 
Het kenmerk van de trans-Atlantische slavernij was dat mensen in gevangenschap onbetaald werk verrichtten, geregeld bij wet. Wat tegenwoordig moderne slavernij wordt genoemd, is wel betaalde arbeid, maar dan extreem laag gehonoreerd. Vaak zijn er ook andere omstandigheden in het spel: de arbeid is doorgaans illegaal en dus strafbaar. Dat maakt het voor nazaten van tot slaaf gemaakten een oneerlijke vergelijking met het eeuwenlange, legale systeem waaronder hun voorouders leefden.
 
Alternatief: Extreme uitbuiting en/of gedwongen arbeid.
 
Ontwikkelingslanden
 
Deze term is al langzaam aan het uitsterven en inmiddels vervangen door verschillende alternatieven zoals ‘opkomende economieën’ en ‘het (mondiale) Zuiden’, maar ook die zijn verhullend, eurocentrisch (‘economieën die nog moeten worden zoals wij’) of onjuist (Ethiopië, Kenia, Indonesië en Mexico liggen op het noordelijk halfrond).
 
Alternatief: Hebben we nog niet! Denk je mee?
 
Stammen/stamhoofd
 
Noemen we Friezen en Basken ook een stam? Nee. Dus waarom Masai of Nuer wel? Ook klopt de term vaak niet. De groepen die tot stammen worden gebombardeerd, zijn daar veel te omvangrijk en hiërarchisch voor.
 
Alternatief: Etnische groep, volk of een gemeenschap volstaat. De eigennaam combineren met ‘volk’, zoals ‘Yorubavolk’ is weer dubbelop.
 
Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.nl op 3 juli 2018.