We denken over migratie meestal in termen van politiek en beleid. U bent filosoof. Hoe beïnvloedt dat uw perspectief op migratie?
“Als filosoof probeer ik politici te laten zien hoe bestaande visies op migratie gevolgen hebben voor politieke besluitvorming. Neem alleen al het verschil dat gemaakt wordt tussen ‘migranten’ en ‘expats’: dat onderscheid is gebaseerd op macht en locatie. Als expat word je gezien als iemand die iets te bieden heeft aan het land waar je naartoe vertrekt, bij de term ‘migrant’ denk je aan precies het tegenovergestelde. Terwijl expats en migranten in feite hetzelfde nastreven: werken in het buitenland. Maar een migrant wordt gezien als iemand die iets komt afpakken. Hiermee wordt de humaniteit van een persoon gemaskeerd. Alleen omdat je uit het ‘verkeerde’ gebied komt; Afrika in plaats van Europa. Ik zie dit als de voornaamste uitdaging vanuit mijn vakgebied: het gesprek over dit onderwerp hervormen.”
Anderhalve week geleden vond de vijfde EU-Afrika Top plaats. Na de afschuwelijke beelden uit Libische detentiecentra die de hele wereld over gingen, werd op de Top besloten dat dat de duizenden migranten die in die kampen vastzitten, zo snel mogelijk moeten worden geëvacueerd naar hun land van herkomst. Hoe kijkt u daar tegenaan?
“Hoe zijn we in hemelsnaam hier gekomen, is mijn eerste reactie.” Eze slaakt een diepe zucht. “De fundamentele vraag is, waarom vertrekken deze mensen? Als je een antwoord op die vraag zoekt, kun je de koloniale geschiedenis niet negeren. Machtsstructuren uit het verleden werken door in het heden, ze zijn een belangrijke oorzaak van de economische ongelijkheid in de wereld. Mensen die huis en haard verlaten zijn blijkbaar heel wanhopig; ze zien de gevaarlijke oversteek van de zee als hun enige uitweg. Die wanhoop is het gevolg van onderdrukking, en daarmee bedoel ik niet alleen fysieke onderdrukking. Naast opsluiting en mishandeling zie ik werkeloosheid en gebrek aan water als gevolg van slecht overheidsbeleid en corruptie eveneens als vormen van onderdrukking. De beste hulp komt in zulke situaties niet voort uit het sluiten van deals en samenwerking tussen overheden, maar van migranten die elders geld kunnen verdienen en zo hun families direct kunnen ondersteunen. Die deals nemen motivaties om te migreren niet weg; migranten zullen blijven komen.”
“De termen ‘vluchteling’ en ‘migrant’ zijn termen waarmee mensen buitengesloten worden.
“Migranten zijn kosmopolitisch uit pure noodzaak. Overal waar ze komen moeten ze zich aanpassen, simpelweg om te overleven. Anders dan westerse toeristen, die zichzelf al snel als kosmopolitisch zien omdat ze de hele wereld over reizen, heeft een migrant niet de keus zich niet aan te passen wanneer een bepaalde plek of situatie hem niet bevalt. Niet aanpassen kan voor een migrant zelfs dodelijke gevolgen hebben. Wanneer deze migranten met hun grote aanpassingsvermogen vervolgens in aanraking komen met het Europese migratiebeleid, ontstaan er onmenselijke situaties. Om in Europa te mogen blijven, moeten migranten namelijk een verhaal hebben; wie je als mens bent, is niet genoeg. Als iemand uit Somalië komt en Europa heeft besloten dat het land ‘stabiel’ is om hem ernaar terug te sturen, past die persoon zijn verhaal aan en zegt hij voortaan dat hij uit Kenia komt. Om te overleven.
De termen ‘vluchteling’ en ‘migrant’ zijn dan ook technische termen waarmee mensen buitengesloten kunnen worden. Als je zegt: ik word niet onderdrukt door de overheid maar we gaan dood van de honger, dan wijzen ze je af. Daarom creëren migranten nieuwe, instrumentele identiteiten en worden zij gedwongen zichzelf te ontkennen. Ik zie dit beleid dan ook als een vorm van dehumanisering; naar mijn mening de ergste vorm van geweld jegens een mens. Ikzelf heb tegenwoordig een Amerikaanse identiteit en met dat papiertje is mijn menselijkheid direct opgewaardeerd. Opeens word ik bij aankomst in Nederland niet in een apart kamertje gestopt en ondervraagd wie ik ben en wat ik kom doen. Ik ben van mening dat we af moeten van deze ‘paperized identity’ en richting een menselijke identiteit moeten gaan. Een papiertje zou me niet superieur moeten maken aan iemand uit Somalië of Afghanistan. Daar word ik verdrietig van.”
Een belangrijke reden waarom politici grenzen willen sluiten, is de angst voor het verlies van de eigen cultuur binnen de Europese en Nederlandse samenleving. Is die angst terecht?
“Wat is cultuur? Cultuur is nooit statisch, ze evolueert. Wat het nu betekent om Nederlander te zijn, is heel iets anders dan wat het 500 of 10 jaar geleden betekende. Cultuur is dynamisch. Dus wat betreft het verliezen van cultuur, dat is niet waar. Het is een oneerlijke voorstelling van de werkelijkheid.
De oplossing ligt in publieke educatie. Wanneer sentimenten over het verlies van de eigen cultuur zich verspreiden, moet je een sterk tegengeluid bieden. Dat is ook de rol van filosofen. Het probleem met vraagstukken rondom migratie en vluchtelingen is dat er alsmaar de verkeerde vragen worden gesteld; en dan komen de verkeerde antwoorden bijna vanzelf. Zolang we oplossingen blijven zoeken met de verkeerde vragen, zal het probleem blijven voortbestaan. We moeten beginnen de juiste vragen te stellen, voordat er echt iets kan veranderen.”
