‘Mijn bestseller is mijn wraak op een racistisch Brazilië’

De identiteit van Brazilië is gebaseerd op de mythe van een ‘raciale democratie’. Een idee dat de elite creëert, van een multicultureel land waarin iedereen in harmonie leeft. Dit soort ideeën verbergen het racisme dat hier leeft alleen maar. Denk maar niet dat racisme alleen bestaat in de Verenigde Staten of in Zuid-Afrika. Die mythe van de raciale democratie wil ik onderuit halen.”

Wat denk je van de representatie van zwarte mensen die er wél is?
“Racisme is een maatschappelijke structuur en beïnvloedt elke sociale relatie. Mensen van kleur worden slecht vertegenwoordigd in de academische wereld, in de media, de politiek. Ga naar een willekeurig bedrijf in Brazilië en het aantal zwarte mensen dat je daar tegenkomt is op een hand te tellen – meestal zijn het schoonmakers of bedienden. Daarom is het zo belangrijk om in de media positieve beelden van zwarte mensen te creëren. De Braziliaanse media barsten van de stereotypes: zwarte mannen worden neergezet als slechterik, zwarte vrouwen zijn halfnaakt te zien, of in een carnavalsetting. Als ik mensen vertel dat ik samba dans, dan wordt dat gelijk geaccepteerd. Maar zeg ik dat ik politieke filosofie heb gestudeerd, dan weten mensen niet wat ze horen – dat botst met hun vooroordelen over mij.

Ik strijd dus niet alleen voor meer representatie, maar ook voor een gesprek over hoe we worden neergezet. Het is belangrijk dat onze representatie weerspiegelt hoe wij onderling verschillen. Wij zijn niet alleen ‘een zwart iemand’.”

In je laatste boek Wie is er bang voor zwart feminisme? beschrijf je dat je als kind werd tegengehouden om ruimte in te nemen. Hoe was dat?
“Mijn vader en moeder zijn zwart en hebben mij, mijn broer en zus geleerd om onszelf te eren en de geschiedenis van de zwarte gemeenschap te kennen. Maar alles veranderde toen ik naar school ging. Daar kwam ik erachter dat de samenleving zwart zijn als een probleem ziet – door de manier waarop ik werd behandeld en hoe mijn zwarte verzetshelden nergens te bekennen waren in de geschiedenisboeken. Zwarte mensen waren slaven, dat was het. Ik was daardoor erg eenzaam op school. Zelfs op de meest arme plekken kunnen mensen racistisch zijn. Als je wit en arm bent, is het normaal om te denken: ‘Ik ben tenminste niet zwart.’ Dus opgroeien als zwart meisje was niet makkelijk. Het was op school moeilijk om een gevoel van eigenwaarde op te bouwen, terwijl ik ben grootgebracht in een activistisch gezin.”

In januari is Jair Bolsonaro een jaar president. Hoe heeft zijn presidentschap de levens van zwarte Brazilianen, en vrouwen het bijzonder, beïnvloed?
“We leven in moeilijke tijden. Toen Bolsonaro werd gekozen, was dat ontzettend zwaar. Zeker na de aanslag op Marielle Franco1werden we bang. We zagen wat er kan gebeuren met een zwarte vrouw die zich uitspreekt. In een ander land volgt op zo’n moord een onderzoek; wordt een president afgezet. Maar niet in Brazilië.

Ondanks alles moeten we óók blijven erkennen hoeveel weerstand er is. Het sociale verzet is goed georganiseerd. Sinds het begin van de feministische lente3in 2015 gaan vrouwen de straat op om onze rechten te verdedigen tegenover de regering – nota bene in een tijd dat het aantal moorden op vrouwen flink toeneemt. Acht noordoostelijke deelstaten van Brazilië hebben linkse gouverneurs die weerstand bieden tegen Bolsonaro en zijn beleid. Dus het is niet alléén maar ellende in Brazilië.”