‘Mijn feminisme leerde me mijn afkomst te omarmen’

De bekendste vormen van dat ‘gemeenschapsfeminisme’ ontstonden in Guatemala en Bolivia. In Guatemala vormen de bossen en hooglanden van de Maya-gemeenschappen daar het toneel van. In Bolivia de straten van de El Alto. Met een miljoen inwoners van voornamelijk Aymara-afkomst kijkt de stad op 4000 meter hoogte uit over de Boliviaanse administratieve hoofdstad La Paz.

Er is niemand die dat beter weet dan de Boliviaanse activist Adriana Amparo Guzmán Arroyo. Ze begroet me in het Aymara, de officiële taal van de gelijknamige gemeenschap, en vertaalt die begroeting nauwkeurig naar het Spaans: “Ik ben Adriana Guzmán Arroyo uit La Paz. Ik ben Aymara, lesbisch en voortbrenger van leven. Ik maak deel uit van het volksonderwijs, maakte radio en maak al dertien jaar deel uit van de organisatie Anti-Patriarchaal Gemeenschapsfeminisme (FCA: Feminismo Comuitario Antipatriarcal, red.).”

Omdat de piek van de epidemie in Bolivia in september wordt verwacht, schoof het kiestribunaal 18 oktober als nieuwe verkiezingsdatum naar voren. De langverwachte verkiezingen vallen zo nagenoeg een jaar na de controversiële verkiezingen van 2019, waarbij president Evo Morales onder dwang aftrad en het land ontvluchtte. Volgens sommige internationale analisten verzwakt de coronacrisis op die manier de democratie in verschillende Latijns-Amerikaanse landen.

Een groot deel van de bevolking behelpt zich waar het kan met traditionele geneeskundige planten. Dat minister van Binnenlandse Zaken Arturo Murillo tijdens een persconferentie het gebruik van traditionele geneeskunde als onwetendheid bestempelde, werd door velen als een minachting van Inheemse cultuur beschouwd en gaf aanzet de eis voor nieuwe verkiezingen. “De traditionele geneeskunde is fundamenteel voor ons. Hoe kunnen wij anders leven? Voor ons zijn er nooit ziekenhuizen geweest. Wij hebben altijd al weerstand geboden met de traditionele geneeskunde”, vertelt Guzmán daarover.

“Sinds 2003 definiëren we ons als feministen. Toen had een bloedblad plaatsgevonden in El Alto die ten onrechte de gasoorlog wordt genoemd. Het was een bloedblad van het volk. Een president met Amerikaans paspoort (toenmalig president Gonzalo Sánchez de Lozada, red.) stuurde de militairen op een vreedzame manifestatie af. Dat ging over Boliviaans gas, dat verkocht zou worden zonder dat het iets opleverde voor het Boliviaanse volk.”

“We zagen in El Alto hoe mannen en vrouwen schouder aan schouder een strijd voerden. Maar in sommige gevallen betekende terug naar huis gaan geweld ondergaan van diezelfde compañero die op straat onze strijdmakker was. Die gooide verontwaardigd stenen naar de militairen, terwijl hij thuis niet meehelpt in het huishouden, niet naar zijn vrouw luistert, haar slecht behandelt en gewelddadig is.”

“Voordien had de kolonisatie door de Inca’s al nieuwe machtsverhoudingen en hiërarchische relaties ingevoerd. Zo was er de Zonnegod, wiens zonen de Inca’s waren. Het lichaam van de vrouw was minder waard. Zo vonden offers met vrouwen plaats.”

Het veranderingsproces veranderde de blik van Guzmán. “Ik begreep de pijn die ik voelde en zag hoe koloniaal en racistisch de wereld is. Zodra je dat beseft, beslis je op een andere manier te gaan leven en je kinderen op te voeden. Buiten de logica van het kapitalisme, waarin een diploma, een auto en een huis hebben het belangrijkste vooruitzicht is. Het systeem legt ons die dingen op, maar laat ons geen tijd om in gemeenschap met elkaar te leven.”

Voor veel Inheemse mensen was het presidentschap van Evo Morales – de eerste Inheemse president – een belangrijk onderdeel van het veranderingsproces. “Dertien jaar lang was er intern debat. Ik wil hiermee het proces niet idealiseren, want er zijn ook fouten gemaakt door de staat en de organisaties. Dat is een onderdeel van zo’n proces. Maar we zijn overmoedig geweest. Ik was ervan overtuigd dat er geen weg terug was. Dit land zou nooit nog zonder de Inheems bevolking kunnen. Vorig jaar bleek dat processen kunnen teruggedraaid worden.”

“De staatsgreep was een vernedering voor onze vrouwen in polleras. Ze zijn geslagen, ze zijn op hun knieën gebracht. Er is op hen gespuwd omdat ze indias zijn en omdat ze een pollera dragen. Het was een waarschuwing dat wij als indios en indias niet mogen meebeslissen en geen mening mogen hebben. Dat was de boodschap van het vernederen van onze tantes en grootmoeders.”

Maar ook binnen de feministische beweging bestaat racisme, vertelt Guzmán. “Dat had ik eerst niet verwacht. Wij mogen alleen landverdedigsters zijn en aan de oever van een rivier staan. Dat is een koloniale blik. Maar er zijn hermanas (‘zusters’, red.) die rivieren verdedigen tegen hydro-elektrische projecten, er zijn hermanas die het voorouderlijk land in de stad verdedigen door zich te identificeren met hun cultuur en er zijn hermanas die de academische wereld tonen dat er andere vormen van kennisvorming zijn.”

“Waarom zou Simone de Beauvoir ons voorbeeld moeten zijn als wij onze voorouders hebben?” vraagt Guzmán zich hardop af. “Bartolina Sisa, Curusa Yarwi en comandante Ramona: wij hebben onze eigen voorbeelden die tegen het dubbele patriarchaat vochten. Wij zijn geen deel van het eurocentrisch feminisme. Wij maken deel uit van de strijd tegen het patriarchaat op straat.”

“We moesten onze netwerken over de grenzen heen blijven voeden”, vertelt Guzmán. “Daarom begonnen we met digitale fora, samengebracht door meerdere compañeras. Het is belangrijk om te beseffen dat we niet alleen zijn, en om gedachten uit te wisselen vanuit verschillende territoria. We voerden debatten met Lolita Chavez van Guatemala of met Miriam Miranda van Ofraneh in Honduras. We voerden ceremonies uit voor de Pachamama 2, allemaal via Zoom, om elkaar kracht te geven. Er is meer repressie en nu er geen actie op straat mag plaatsvinden is dit onze ruimte.”

“Maar de strijd gaat niet in quarantaine”, verzekert Guzmán me. “We moeten elkaar clandestien ontmoeten om ervoor te zorgen dat het voedsel en de traditionele medicijnen blijven circuleren. Daar komt de uitdrukking ‘alleen het volk helpt het volk’ vandaan. Ondertussen blijven we de mensenrechtenschendingen van tijdens de staatsgreep aankaarten.”

“Daarom moeten Europese feministen hun deel van de strijd leveren. Ze moeten weten welke banken en staten bedrijven financieren die gemeenschappen van hun land jagen en mensenhandel en seksuele uitbuiting met zich mee brengen. Waar zit dat geld? In Europa en in de Verenigde Staten. Het protest moet ook daar plaatsvinden.”

Bovendien, stelt Guzmán, geeft leven in een gemeenschap leden van die gemeenschap ook veel terug. En dat geldt niet alleen voor Inheemse mensen in Latijns-Amerika. “De hele mensheid heeft in gemeenschappen geleefd. De keuze om opnieuw een andere vorm van leven aan te nemen en zo’n gemeenschap op te bouwen, is een politieke keuze. Elke feminist kan in zijn of haar omgeving zo’n gemeenschap opbouwen. Ook dat is een politieke beslissing.”

Dit artikel verscheen eerder op Mo.be en kwam tot stand in het kader van MO* onderzoekt. MO* maakt ieder jaar middelen vrij voor onderzoeksbeurzen die aan freelance medewerkers worden uitgereikt. Hiermee wil MO* haar kwalitatieve sterkte bevestigen en uitdragen, en tegelijk wat werk- en ademruimte geven aan journalisten die al te vaak met beperkte middelen moeten werken.