Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Hoeveel zou dat leuke zomerjurkje, dat je kocht tijdens de vorige hittegolf, de kledingarbeider die het in elkaar naaide hebben opgeleverd? Drie keer niks, als je je slag sloeg in een van de vele fastfashionketens in de Kalverstraat of een ander door multinationals beladen winkelwalhalla. En nou viel die hittegolf ook nog eens in een pandemie, die kledingarbeiders over de hele wereld van inkomsten beroofde.
Actievoerders en ngo’s als Schone Kleren Campagne, Workers Rights Consortium en ook het Amerikaanse antifastfashionplatform Remake accepteerden niet dat kledingarbeiders de dupe werden van de massaal door afnemers geannuleerde orders. Die laatste organisatie begon een internationale petitie, #PayUp, die via OneWorld ook in ons land consumenten opriep om merken ertoe aan te sporen over de brug te komen. Met inmiddels al ruim 250.000 handtekeningen werd het een van de meest succesvolle campagnes voor arbeidsrechten binnen de textielindustrie ooit.
Tot 95 procent minder loon
Van de naar schatting 35 miljard euro aan geannuleerde bestellingen is intussen 19,3 miljard euro alsnog aan de leveranciers uitbetaald: net over de helft dus. ‘Wij zijn in de wolken door alle steun die we gekregen hebben’, zegt Remake-oprichter Ayesha Barenblat. ‘De communicatiedepartementen van de betreffende merken zitten momenteel met de handen in het haar door de vele verzoeken via social media en mail om hun orders uit te betalen.’ Voor elke handtekening in de petitie wordt een mail gestuurd naar de CEO’s van de merken die in de petitie worden genoemd en nog niet hebben toegezegd om alles te betalen. ‘Het is overduidelijk’, concludeert Barenblat. ‘Als consumenten kunnen we gezamenlijk druk uitoefenen.’
“In de regio rond Delhi zagen arbeiders in april slechts 5 procent van hun gebruikelijke loon
Maar of de arbeiders erbij gebaat zijn valt nog te bezien. Uit de nieuwste cijfers (augustus 2020) van Schone Kleren Campagne en Workers Rights Consortium blijkt dat de campagne alsnog in de verste verte niet volstaat om kledingarbeiders volledig uit te betalen. Op basis van informatie van onder andere lokale vakbonden en arbeidsorganisaties schatten de onderzoekers dat kledingarbeiders in Zuid- en Zuidoost-Azië in de periode van maart tot mei ruim 38 procent minder loon ontvingen dan hun reguliere inkomen. In de regio rond Delhi hebben arbeiders in de maand april slechts 5 procent van hun gebruikelijke loon gezien.
Wie annuleerden de bestellingen?
Aan het begin van de pandemie annuleerden veel grote kledingmerken hun bestellingen in productielanden als Bangladesh en India. Ook orders die al in elkaar gestikt waren en klaarlagen om verscheept te worden naar onze landen en winkelstraten, werden zonder pardon geannuleerd. Volgens Workers Rights Consortium, dat via een tracker bijhoudt welke merken toezeggen om hun orders alsnog te betalen, hebben de leveranciers van ketens als Primark en C&A nog altijd geen cent ontvangen. Ook op de beklaagdenbank: Walmart, Topshop, Urban Outfitters en Bestseller, het moederbedrijf van Only, Jack & Jones en Vero Moda.
Op basis van hun bevindingen in Azië schatten de onderzoekers dat in de wereldwijde kledingindustrie arbeiders tussen de 2,7 en 4,9 miljard euro minder loon uitbetaald kregen. ‘Onze schattingen zijn nog aan de voorzichtige kant’, zegt een van de onderzoekers, David Hachfeld, die bij de Zwitserse tak van Schone Kleren Campagne werkt, in een persbericht. ‘Toch zijn ze behoorlijk schokkend. We concluderen bijvoorbeeld dat gedurende deze drie maanden in de kledingsectoren van Indonesië en Bangladesh arbeiders respectievelijk meer dan 340 miljoen en 424 miljoen euro aan loonkosten misgelopen zijn.’
Meer nodig dan terugbetalingen
‘Het ligt dus niet alleen aan merken die hun orders niet uitbetalen’, zegt hoogleraar Mark Anner, politicoloog aan de Amerikaanse Penn State University, in een webinar. Als hoofd van het Centre For Global Workers’ Rights bracht Anner al in maart een eerste rapport uit, opnieuw samen met Workers Rights Consortium, over de staat van de mode-industrie in coronatijden. Via zijn onderzoek, dat specifiek opging voor Bangladesh, raakte bekend welke merken daar hun orders annuleerden. Dat vormde de aanzet voor de #PayUp-campagne, weet Remake-oprichter Ayesha Barenblat nog goed.
“In productielanden als Bangladesh is meestal geen sociale bescherming
Anner weet te vertellen dat de meeste merken intussen toegezegd hebben om op zijn minst 90 of 95 procent van de in maart geannuleerde orders uit te betalen. ‘De problemen die de kledingindustrie nu teisteren, zijn niet tijdelijk van aard, maar structureel.’ Daarmee doelt Anner op het feit dat er doorgaans geen sociale bescherming is in productielanden als Bangladesh. ‘Die economie van dat land is voor vier vijfde afhankelijk van de textielindustrie. Toch vloeit daar maar heel weinig van terug naar de overheid.’
Hoe dat komt? ‘Deze landen lokken merken door belastingvrije exportzones te creëren. Zij worden daar in feite toe gedwongen, want als ze het niet doen, trekken merken weg naar locaties waar ze die gunstige voorwaarden wél krijgen. Als merken spotgoedkoop kunnen produceren zonder zelfs maar loonbelasting te hoeven afdragen, is er iets grondig mis. Dat betekent dat de overheid geen reserves opbouwt om sociale voorzieningen, zoals gezondheidszorg en werkloosheidsuitkeringen, te kunnen bieden in tijden van crisis.’
Loongarantie als oplossing?
Ook daarom brengen Schone Kleren Campagne en Workers Rights Consortium de studie over misgelopen lonen uit. De organisaties wijzen erop dat arbeiders zo weinig betaald krijgen om onze spotgoedkope outfits in elkaar te zetten, dat ze niet eens iets opzij kunnen zetten. En nu ze hun loon niet ontvangen, kunnen ze nergens op terugvallen – ook niet op de overheid.
“Merken moeten een fonds oprichten in landen waar geen sociaal vangnet is
Het is tijd dat merken écht hun verantwoordelijkheid nemen, vindt Wyger Wentholt van de Schone Kleren Campagne. Dat kunnen ze doen door zich publiekelijk te committeren aan een ‘wage assurance’, of loongarantie. Dit betekent dat merken fondsen oprichten voor onmiddellijke inkomensondersteuning voor arbeiders. Het geld is bestemd om ontslagvergoedingen en misgelopen lonen te garanderen wanneer arbeiders hun werk kwijtraken. ‘Alleen als merken en detailhandelaren publiekelijk zo’n loongarantie toezeggen, kunnen we voorkomen dat de kosten steeds neerkomen op de schouders van de meest kwetsbare werknemers in de keten’, aldus Wentholt.
Eerder riep jurist Marlese von Broembsen in OneWorld merken op een fonds voor sociale zekerheid op te richten in landen waar geen sociaal vangnet is. ‘Qua methode komen haar voorstel en dat van ons sterk overeen’, zegt Wentholt daarover. Toch ziet hij verschillen: een fonds biedt sociale bescherming in het geval van ziekte en werkloosheid, terwijl een loongarantie gaat over het doorbetalen van lonen en bonussen. ‘De twee ideeën zouden prima hand in hand kunnen gaan’, besluit Wentholt.
Meer, sneller, groter
Andere structurele problemen waar professor Anner op wijst hebben te maken met de lage prijzen die grote bedrijven hun klanten aanbieden. Daarop is het model van fast fashion immers gebaseerd: grote orders vanuit grote bedrijven met een immense snelheid tegen een immens lage prijs. Het is het volume dat de prijzen zo laag houdt, legt de Amerikaanse journalist Elizabeth Cline, die veel over consumentencultuur schrijft, uit in haar boek Overdressed.
“Consumenten zijn intussen gewend aan lage prijzen
‘Er zijn twee manieren om winst te maken’, schrijft de Amerikaanse auteur. ‘Ofwel je verkoopt weinig spullen met een serieus prijskaartje. Ofwel je verkoopt veel meer spullen met een lager prijskaartje. Consumenten zijn intussen gewend aan de lage prijzen, dus gaat de voorkeur uit naar de grote volumes. Is het niet raar dat een T-shirt of een jurk niet duurder, maar goedkoper is dan vijftien jaar geleden? De merken die dit overleven, hebben decennialang bikkelharde concurrentie gevoerd. Enkel de groten komen uit zo’n prijzenslag.’
Daar wringt volgens Anner de schoen. ‘We zien dat Amazon het nu heel goed doet’, geeft de hoogleraar als voorbeeld. ‘Tegelijk zien we ook steeds meer faillissementen. De grote merken en de grote leveranciers overleven het, de kleintjes verdwijnen. We zien een consolidatie van de macht. Dat gaat niet de juiste richting uit.’
Vanaf nu het misbruik erkennen
Niet alle ‘groten’ komen zonder kleerscheuren uit deze crisis. Zelfs niet diegenen die over het algemeen winst maakten. Het Britse kledingmerk Boohoo staat bekend als ‘superfastfashion’: het produceert in een razend tempo kledij in het noorden van Engeland en staat online heel sterk. ‘Zo sterk dat het er tijdens deze crisisperiode zelfs aan dacht om andere bedrijven op te kopen’, schrijft Bel Jacobs, een Britse schrijfster en activiste bij de actiegroep tegen klimaatopwarming Extinction Rebellion, in een mail. Volgens Jacobs is er, ondanks de winsten van Amazon en Boohoo, geen enkele winnaar. ‘Ik heb wel nog hoop,’ schrijft ze erbij, ‘dat gewone mensen wakker zijn geworden en al het misbruik in deze keten vanaf nu erkennen.’
“Het Britse kledingmerk Boohoo dwong arbeiders met coronasymptomen om door te werken
Dat was begin juni. Nog geen maand later viel Boohoo door de mand. Aan het eind van de maand bracht Labour Behind The Label, een zusterorganisatie van Schone Kleren Campagne, een vernietigend rapport uit over het merk. Nog geen week daarna deden journalisten van The Sunday Times er nog een schepje bovenop. De aantijgingen? In de fabrieken in Leicester, waar Boohoo produceert, werden arbeiders met coronasymptomen gedwongen om te gaan werken. Een redelijk loon leverde dat niet op: met 3,5 euro per uur kwamen ze nog niet aan de helft van het Britse wettelijk minimumloon. Het bedrijf zegde toe de keten door te lichten, omdat ze inzagen dat dit niet in de haak was. Intussen heeft het bedrijf de helft van zijn waarde verloren.
Zo zie je maar wat nodig is om een groot bedrijf aan te pakken. Het vergt schandaalrapporten, onderzoeksjournalistiek en héél veel verontwaardiging op social media. Het heeft in het geval van Boohoo veel tijd en moeite gekost, maar het werkte wel. #PayUp heeft in die zin ook gewerkt: ontelbare consumenten hebben zich uitgesproken op sociale media. Via de petitie kwamen ze terecht in de inbox van bedrijfsleiders. De volgende stap is structurele verandering. Nu de helft van de geannuleerde orders betaald zijn, is het volgens zowel academici zoals Anner als activisten als Jacobs zaak om druk te blijven uitoefenen.
