Mitchell Esajas over eerherstel Anton de Kom: ‘Hij zou trots op ons zijn’
Ooit deed de Nederlandse staat er alles aan Anton de Kom de mond te snoeren, nu biedt het kabinet excuses aan aan de nazaten van de antikoloniale schrijver en verzetsheld. Mitchell Esajas, oprichter van The Black Archives, over de veelzijdige activist: ‘Hij ontmaskerde het kolonialisme voor wat het was: gewelddadig en inhumaan.’
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
‘Boek Anton de Kom na 86 jaar in bestsellerlijst’, kopte een artikel in Het Parool op 16 juli 2020. Het CPNB had bekendgemaakt dat de in februari 2020 heruitgegeven editie van Wij slaven van Suriname van Anton de Kom inderdaad zesentachtig jaar na de uitgave van de eerste editie op de non-fictiebestsellerlijst terecht was gekomen. De massale #BlackLivesMatter-protesten tegen anti-Zwart en institutioneel racisme in de zomer van 2020 leken een wake-upcall voor velen en bewogen een grote groep mensen ertoe deze lang ondergewaardeerde klassieker aan te schaffen.
“
De koloniale overheid probeerde De Kom in de vergetelheid te drukken
Enkele weken eerder was bekendgemaakt dat Anton de Kom als eerste Surinamer onderdeel werd van de Canon van Nederland. In december 2020 werd Wij slaven van Suriname door NPO Radio 1 uitgeroepen tot Non-fictie Boek van het Jaar. In februari 2021 stemde de Tweede Kamer in met een motie om in de vorm van ‘een ruiterlijk gebaar’ eerherstel aan Anton de Kom te verlenen (zie kader).
De koloniale overheid had haar uiterste best gedaan om de naam en het werk van De Kom in de vergetelheid te drukken en figuurlijk te begraven. Het werk van De Kom en de inzet van verschillende generaties voor erkenning en eerherstel van zijn werk en gedachtegoed kwamen in de zomer van 2020 met de #BlackLivesMatter-protesten tot volle wasdom. Alsof het fictief begraven werk van De Kom als begraven zaden eindelijk tot bloei kwam.
Eerherstel voor Anton de Kom
Het kabinet bood deze week officieel excuses en eerherstel aan aan de nazaten van Anton de Kom. Minister Hoekstra (Buitenlandse Zaken) bood de excuses op papier aan aan De Koms nog levende kinderen Ad (96) en Judith (92). Er komt ook een leerstoel aan de Vrije Universiteit die de naam van Anton de Kom draagt: een hoogleraar zal aan de VU lesgeven en onderzoek doen naar de historische verwerking van het slavernijverleden en de gevolgen nu.
Je leest een ingekorte versie van het voorwoord dat Mitchell Esajas schreef voor de bundel Antonlogie (2021), met verhalen over het gedachtegoed van Anton de Kom.
Wie was Anton de Kom?
Anton de Kom (1898-1945) was een antikoloniaal denker, verzetsstrijder, vader, auteur en dichter – een veelzijdig man. Als een van de eerste Surinaamse nazaten van slaafgemaakten wist hij op een haarscherpe manier te beschrijven hoe mensen op basis van ‘ras’ en klasse werden onderdrukt en uitgebuit in zowel de periode van de slavernij als na de afschaffing ervan. De Kom werd als Zwarte activist die in communistische en antikoloniale kringen actief was als ‘staatsgevaarlijk’ bestempeld en al het gewicht van het koloniale apparaat werd ingezet om hem de mond te snoeren.
Het werd hem onmogelijk gemaakt om openbare toespraken te houden, dus besloot hij een adviesbureau op het erf van zijn ouders op te zetten waar duizenden arbeiders op afkwamen. Nadat De Kom werd gedeporteerd naar Nederland en hij vanwege zijn reputatie moeilijk aan een baan kon komen, gebruikte hij zijn pen als wapen tegen het onrecht dat hem was aangedaan door in boekvorm het koloniale systeem aan te klagen én om solidariteit onder arbeiders te stimuleren.
Tekst gaat verder na de foto.
Schildering van Anton de Kom op de muur bij het voormalige pand van The Black Archives in Amsterdam. Schildering: Hedy Tjin.
Koloniale educatie en de kracht van geschiedenis
Opgevoed in een koloniaal systeem kende De Kom de kracht van het geschreven woord en educatie. Hij begreep hoe koloniale educatie en een eenzijdig beeld op de geschiedenis invloed hadden op het zelfbeeld van zowel het gekoloniseerde volk als het koloniserende volk. Hij beschreef hoe koloniale dynamieken van ‘Zwarte inferioriteit’ en ‘witte superioriteit’ erdoor werden gevoed.
Ook andere denkers, activisten en auteurs schreven over deze dynamiek en het belang van meerstemmigheid op geschiedenis. Antropoloog Michel-Rolph Trouillot beschreef hoe macht een belangrijke rol speelt in het proces van het documenteren, schrijven en verzwijgen van geschiedenis.
“
Anton de Kom riep op tot solidariteit tussen onderdrukte groepen
De Kom was zich bewust van de kracht van geschiedenis in het kolonialisme en wist met Wij slaven van Suriname een dekoloniale blik op de geschiedenis en het heden te werpen. Het koloniale systeem, dat in de metropool als humaan, rationeel en beschaafd werd geportretteerd, wist hij op basis van archiefonderzoek én door het optekenen van de verhalen van ellende van grootouders en de vele uitgebuite contractarbeiders met een flinke dosis sarcasme te ontmaskeren voor wat het was: een gewelddadig en inhumaan systeem.
Solidariteit
Anton de Kom riep op tot solidariteit tussen onderdrukte groepen en onderstreepte de verwevenheid van het heden met het verleden en het persoonlijke met het politieke. Dit gedachtegoed is tegenwoordig nog minstens zo relevant als in de tijd dat De Kom Wij slaven van Suriname schreef. Met de ‘Zwarte Piet Is Racisme’-campagne ontstond een nieuwe golf van antiracisme. Activisten werden geconfronteerd met politiegeweld en digitale en fysieke intimidatie. De Toeslagenaffaire en het rapport Ongekend Onrecht toonden aan dat racisme en discriminatie nog diep verweven zijn in de instituten van de Staat.
De Kom onderkende naast de kracht van het geschreven woord ook de kracht van ‘proletarische eenheid’. In 2020 gingen duizenden mensen de straat op tijdens de #BlackLivesMatter-protesten om internationale solidariteit te tonen met slachtoffers van politiegeweld en om een statement te maken tegen de erfenis van het koloniale verleden: anti-Zwart en institutioneel racisme. Wij slaven van Suriname werd door deze historische beweging zesentachtig jaar na uitgave een bestseller. Het gedachtegoed van de Kom was aanwezig.
Eerherstel
In 1988 zette een groep Surinaamse activisten die actief waren binnen het Landelijk Overleg van Surinaamse Organisaties in Nederland (LOSON) een petitie op voor eerherstel voor Anton de Kom. Ze hadden het jaar 1988, negentig jaar na de geboorte van de Kom, uitgeroepen tot het Anton de Kom-jaar en verzamelden handtekeningen tijdens bijeenkomsten, op markten en in wijken waar Surinamers woonden. De activisten wisten zo 2400 handtekeningen te verzamelen en overhandigden deze aan een medewerker van de Tweede Kamer. Ze kregen echter nooit een formele reactie op de petitie.
“
Hoe zou Anton de Kom #BlackLivesMatter hebben ervaren?
Het zou nog tweeëndertig jaar duren tot de Tweede Kamer via een motie het ‘foutieve handelen van de toenmalige overheid inzake Anton de Kom’ ondubbelzinnig zou erkennen. ‘Recht moet geschieden’ stond er in het krantje Kon Na Wan over de demonstratie waar de petitie werd overhandigd. In een gesprek met Ernestine Comvalius, Andre Reeder en Roy Wijks – oud-leden van de LOSON die bij deze actie betrokken waren – zei Comvalius dat dit een les is voor mensen die soms twijfels hebben over het nut van activisme. Soms kan sociale verandering tergend langzaam gaan en lijkt het of er niets wordt bereikt maar: ‘whatever je hebt bereikt, het is je plicht om ervoor te zorgen dat we vechten tegen het dehumaniseren van mensen en groepen. Na zoveel jaar komt er een stukje gerechtigheid en iedere keer gaan we verder voor een ander stuk gerechtigheid,’ aldus Comvalius.
Tekst gaat verder na de video.
In 2021 maakte The Black Archives een videopodcast over de strijd voor eerherstel voor Anton de Kom.
#BlackLivesMatter
Op 1 juni 2020 stond de Dam in Amsterdam vol met mensen die geïmproviseerde protestborden en spandoeken droegen – en mondkapjes uiteraard. De video van de moord op George Floyd was viraal gegaan op een moment dat het coronavirus grote delen van de samenleving had lamgelegd. Ook ik stond, op een mobiel podium, midden op de Dam. We hadden verwacht dat als het mee zou zitten, 1500 mensen op het protest af zouden komen. Bij aanvang van het protest stond het plein al overvol. Ik zag jong en oud, Zwart, wit, mensen van kleur, trans, queer, ervaren activisten en mensen die zich voor het eerst bij een protest aansloten samenkomen voor een gemeenschappelijk belang: de strijd tegen racisme.
Hoe zou Anton dit hebben ervaren? Wat zou hij hebben gedacht en opgeschreven met zijn begaafde literaire pen? 1 juni is normaal gesproken elk jaar de dag waarop nazaten van slaafgemaakten – in het bijzonder de organisaties Opo Kondreman en stichting Eer en Herstel – de Keti Koti-maand lanceren met een ‘Memre Waka’. Op 1 juni 2020 kon de jaarlijkse Memre Waka wegens de coronapandemie niet plaatsvinden.
Na het zien van de beelden van de moord op George Floyd en de beelden van het brute politiegeweld tijdens protesten in de VS besloot ik tezamen met kameraden van Kick Out Zwarte Piet en Black Queer & Trans Resistance onze solidariteit te tonen met de demonstranten in de VS en een statement te maken dat ook in Nederland anti-Zwart racisme een probleem is. We kozen er heel bewust voor het protest op 1 juni op de Dam te organiseren. Het Paleis op de Dam was namelijk de zetel van de Sociëteit van Suriname. In het Paleis op de Dam namen de edele Heren van de Sociëteit de beslissingen die leidden tot handel in gebrandmerkte ‘n*g*r’slaven’ als ‘werkvee’.
“
Op het tweede BLM-protest in Amsterdam kwamen zoveel mensen af dat het Anton de Komplein te klein was
In de tijd van de Sociëteit werd het recht om te leren lezen, schrijven en je stem te verheffen de slaafgemaakten afgenomen. In 2020 stonden er tienduizenden mensen, nazaten van slaafgemaakten, mensen van kleur en witte mensen solidair met elkaar op de Dam om hun stem te laten horen tegen het historische onrecht van racistisch geweld. In de daaropvolgende dagen volgden in elke provincie van Nederland protesten waar duizenden mensen op afkwamen.
Op 10 juni zou er een tweede protest in Amsterdam worden georganiseerd op het Anton de Komplein in de historische Zwarte wijk Amsterdam-Zuidoost. Het verwachte aantal mensen was echter te groot waardoor het protest werd verplaatst naar het Nelson Mandelapark. Anton de Kom zou trots zijn geweest.
Dit is een ingekorte versie van het voorwoord dat Mitchell Esajas schreef voor de bundel Antonlogie (2021), met verhalen over het gedachtegoed van Anton de Kom.
Deze site maakt gebruik van cookies om u een optimale bezoekerservaring te bieden en onze site te verbeteren. AccepterenInstellingen
Cookiebeleid
Overzicht cookies op oneworld.nl
We verzamelen via cookies gegevens met het doel de technische werking van de website en uw gebruiksgemak te garanderen. De cookies (kleine tekstbestanden die bij het eerste bezoek aan deze website worden opgeslagen op uw computer, tablet of smartphone) zorgen ervoor dat de website naar behoren werkt en onthouden bijvoorbeeld uw voorkeursinstellingen. Ook kunnen wij hiermee onze website optimaliseren.
Hiervoor gebruiken wij cookies van Google Analytics, dat het sitegebruik geanonimiseerd registreert en hiervan gegevens opslaat. Met deze gegevens maken wij bezoekstatistieken, op basis waarvan we verbeteringen doorvoeren op onze website. Google Analytics verschaft deze geanonimiseerde data aan derden indien wettelijk verplicht, of als deze derden de data namens Google Analytics verwerken. Door gebruik te maken van deze website geeft u toestemming voor deze anonieme gegevensverwerking door Google Analytics.
Daarnaast gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn.
Via deze cookiebalk krijgt u de mogelijkheid om de cookies te accepteren of de instellingen aan te passen. Onder 'Overige cookies' kunt u diverse cookies van externe diensten (zoals youtube, facebook, vimeo) uitzetten.
Een opt-out van Google Analytics op deze website kan via deze link.
Mocht u hierover vragen hebben, kunt u mailen naar: lezers@oneworld.nl
Op deze site gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn. Deze cookies kunt u niet uitzetten.
In onze artikelen gebruiken wij content van diverse externe diensten. Het is mogelijk om de volgende cookies uit te schakelen. Hiermee wordt deze content niet langer getoond.
Naam cookie
Soort content
youtube_embed
Youtube player embed
vimeo_embed
Vimeo player embed
google_maps
Google maps embed
twitter_widget
Twitter social widget
soundcloud_embed
Soundcloud player embed
instagram_embed
Instagram embed
Daarnaast gebruiken we Google reCaptcha om de website te beschermen tegen bots. Ook dit kan hier uitgezet worden, maar formulieren die hiervan gebruik maken kunnen dan niet ingediend worden
