Moet je de straat op tegen TTIP?

"Sla alarm tegen TTIP!" Met die boodschap roepen actiegroepen als Milieudefensie, SOMO en Transnational Institute Nederlanders op, om aanstaande zaterdag mee te doen aan een demonstratie tegen TTIP, het vrijhandelsverdrag waar de EU en de VS sinds 2013 over onderhandelen. Meer dan 10.000 tegenstanders hebben zich gemeld bij het Facebookevent van de demonstratie. Dat is een stuk veelbelovender dan de protestdag een jaar geleden, toen slechts een handjevol gepassioneerde tegenstanders zich verzamelden op het Beurs van Berlageplein in Amsterdam.

Het afgelopen jaar is de weerstand in Nederland tegen TTIP flink gegroeid, maar het blijft een moeilijke kwestie. Wat moet de zelfbewuste wereldburger nou vinden van een verdrag waarvan we nog helemaal niet weten wat er precies in staat? Cecilia Malmström, die eurocommissaris van handel namens de EU de onderhandelingen leidt, heeft flink ingezet op transparantie. Dat heeft ertoe geleid dat de Europese onderhandelingspositie openbaar is. Maar de Amerikanen houden de kaarten flink tegen de borst. Ook de zogenaamde consolidated texts, teksten die uit onderhandelingsrondes zijn voortgekomen, worden geheim gehouden.

Ontwikkelingslanden
En dat is een probleem, want als TTIP doorgaat beslaat dat een derde van de wereldhandel. Het zal nogal wat invloed hebben op Europa en de VS, maar ook op andere delen van de wereld. 

Volgens minister Lilianne Ploumen voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, is dat goed. TTIP gaat namelijk ook over het gelijktrekken van standaarden (bijvoorbeeld voor regels over autogordels of gezondheidsregels over fruit). En dan hoeven ontwikkelingslanden met bepaalde exportproducten niet meer verschillende standaarden te hanteren voor export naar de EU en export naar de VS. Maar aan de verwachte voordelen voor ontwikkelingslanden wordt ernstig getwijfeld door onderzoekers van verschillende universiteiten. Er bestaat bijvoorbeeld de angst dat kleine boeren uit ontwikkelingslanden zullen worden weggedrukt door voedselproducenten uit de VS en de EU. 

Overigens wordt er door de felste tegenstanders van TTIP nogal eens geageerd tegen de lagere Amerikaanse productiestandaarden, maar als Dieselgate iets heeft laten zien, is het dat dat ook maar een kwestie van perspectief is. Als Volkswagen in de VS niet tegen de lamp was gelopen, zouden we mogelijk nog jaren langer in behoorlijk vervuilende diesels hebben gereden. 

Kleine broer en zus van TTIP
Over TTIP bestaat nog veel onzekerheid, maar de kleine broer en zus van het transatlantische verdrag zijn inmiddels wel grotendeels bekend. Vorig jaar tekenden de EU en Canada het Comprehensive Economic and Trade Agreement (CETA), dat tariefbarrières, productiestandaarden en investeerdersbescherming regelt. Met name het hoofdstuk over investeerdersbescherming, ISDS, is daar nog een heikel punt. Met name Duitsland ziet het niet zitten om daarmee akkoord te gaan. Maar openbreken van de overeengekomen tekst kan niet zomaar meer, zeggen voorstanders. Dan willen de Canadezen ook opnieuw onderhandelen over Europa's paradepaardjes zoals de beschermde streekproducten als feta en parmaham.

En afgelopen week kon Obama tevreden achterover leunen in zijn stoel, nadat het Trans Pacific Partnership Agreement (TPP) tussen twaalf landen, waaronder de VS, Japan, Australië, Peru en Canada was getekend. Obama wilde dat verdrag koste wat kost nog voor zijn tweede termijn afloopt getekend hebben. Het wordt alom gezien als een voorloper van TTIP, en dat doet tegenstanders wakker liggen. De hoofdstukken over farmaceutische patenten en ISDS geven veel macht aan bedrijven. Tegenstanders zijn bang dat ruime mogelijkheden voor investeerders om staten aan te klagen, zoals ISDS lijkt te doen in TPP, een remmende werking zullen hebben op wetgeving over onderwerpen als milieu, dierenwelzijn en gezondheidseisen.

ISDS wordt breekpunt
Maar over ISDS is het laatste nog niet gezegd in de TTIP-onderhandelingen. Onder druk van burgerbewegingen, adviesraden en actiegroepen wil de EU ISDS aanpassen. Een paar van de meest bekritiseerde eigenschappen van ISDS zijn dat het niet transparant is, dat de arbiters die zaken beslechten niet onafhankelijk genoeg zijn (het zijn advocaten, geen beëdigde rechters) of in ieder geval de schijn van partijdigheid hebben. En ISDS kent geen beroepsmogelijkheid. De EU mikt in antwoord op die kritieken nu op een rechtbank waar TTIP-zaken beslecht zouden worden, het Investment Court System. Dat krijgt een beroepsmogelijkheid, een vaste groep rechters en moet transparanter worden dan ISDS. Maar de Amerikanen hebben eerder al kenbaar gemaakt dat het voor hen ISDS op de oude manier is, of er komt geen verdrag. ISDS kan daarmee een breekpunt worden in de onderhandelingen.

ISDS is trouwens geen nieuw systeem, in bilaterale handelsverdragen bestaat het al decennia. De geschiedenis leert dat met name ontwikkelingslanden tot nu toe mikpunt van ISDS-zaken zijn. OneWorld deed samen met de Groene Amsterdammer data-onderzoek naar ISDS in bilaterale verdragen en heeft een aantal praktijkvoorbeelden verder uitgeplozen. Vanaf 18 november zijn de resultaten van ons onderzoek te lezen en downloaden.

Maar wat moet je nu vinden van TTIP? Het is lastig in te schatten, want niemand weet wat er precies tot nu toe op papier staat. Wie bekijkt wat er in CETA en TPP staat, kan een grove inschatting maken. Zo wordt het onder CETA bijvoorbeeld mogelijk voor Canadese bedrijven mee te dingen naar aanbestedingen van publieke diensten die door een EU-land zijn geprivatiseerd. Het is goed denkbaar dat dat ook in TTIP (of TiSA, Trade in Services Agreement, het zusterverdrag van TTIP over de dienstensector in VS en EU) terugkomt. 

Maar het zou hypocriet zijn te doen alsof handel, wat TTIP en alle andere verdragen proberen te bevorderen, ons niets goeds gebracht heeft. Handel zorgt in Nederland voor een hoger bbp, banen en welvaart. 

Maar je wilt als bewuste wereldburger natuurlijk dat onze welvaart en banen van eerlijke handel komt. Dat iedereen mee profiteert. En juist daarover is nog veel te weinig bekend als het op TTIP aankomt. Daarom moeten we het vrijhandelsverdrag met de Amerikanen kritisch blijven volgen. En zou je zaterdag de straat op kunnen gaan.