Feminist Mona Eltahawy over verzet tegen fascisme: ‘Je hebt macht’

Ik verhuisde in 2000 van Egypte naar de Verenigde Staten. Met de terugkeer naar het Witte Huis van Donald J. Trump, die Egyptes huidige autoritaire leider Abdel-Fattah el-Sisi ‘mijn favoriete dictator’ noemt, voelt het alsof ik de afgelopen kwarteeuw heb toegezien hoe de Verenigde Staten steeds meer op Egypte beginnen te lijken.

Ik was journalist in Egypte onder het regime van toenmalig dictator Hosni Mubarak, die door vijf verschillende Amerikaanse presidenten – zowel Republikeins als Democratisch – werd gesteund. De veiligheidsdiensten van Mubarak tapten mijn telefoon af, volgden me, dreigden me gevangen te zetten omdat ik de mensenrechtenschendingen van het regime aan het licht bracht, en voerden hun dreigementen uiteindelijk uit door mijn armen te breken, me seksueel te mishandelen en me twaalf uur vast te houden zonder contact met de buitenwereld.

Ik overleefde. Ik werkte als journalist onder een dictatuur en ik overleefde. Wat ik tijdens mijn jaren als verslaggever in Egypte leerde over macht – van het regime, van mijzelf, van ons allemaal – was als kijken door een caleidoscoop: een kans om opnieuw je verbeelding te gebruiken. Het is prachtig, verblindend en vaak duizelingwekkend. En het lijkt op vrijheid.

Wanneer het regime en de instituties niet in dienst staan van het volk, wanneer je weet dat het regime en diens instituties journalisten en media als vijanden van de staat beschouwen, die beteugeld en gecontroleerd moeten worden, wanneer je weet dat het regime en zijn instellingen het strafrechtsysteem niet gebruiken om jou te beschermen, maar om zichzelf te beschermen tegen aansprakelijkheid en tegen jou – dan gooi je al die dingen in een caleidoscoop, draai je eraan, en begin je andere manieren te zien om te doen, te zijn, en te overleven.

Dit essay is een caleidoscoop die ik je cadeau doe.

Anarchisme van de geest

Laten we beginnen bij de basis: je leeft. Is jouw hartslag de metronoom die je nodig hebt voor rebellie? Houdt die de tijd voor je bij? Of herkalibreer je die met een adrenalinestoot van onafhankelijkheid? En je geest? Maak die té vrij om door fascisme geketend te worden.

‘Je kunt de revolutie niet kopen. Je kunt de revolutie niet maken. Je kunt de revolutie alleen zijn. Ze zit in je geest, of ze is nergens’, schreef Ursula K. Le Guin in haar anarchistische, utopische sciencefictionroman The Dispossessed: An Ambiguous Utopia uit 1974.

Leven onder een dictatuur – zeker als journalist – is als vastzitten tussen dystopie en klucht. Het regime wees mij een veiligheidsagent toe. Zijn schuilnaam was Omar Sharif, maar helaas leek hij meer op Groucho Marx dan op de filmster, en de mate van hilariteit van dat contrast werd alleen geëvenaard door de dreiging die hij voor mijn leven vormde. Hij liet me uitgespreid over zijn bureau dossiers vol rapporten zien – of dat beweerde hij tenminste – die hij verkregen had door mijn telefoon af te tappen en mij te volgen. En ik ontdekte dat mijn uitweg uit die verstikkende realiteit anarchisme was, vooral van de geest.

Want Albert Camus had gelijk: ‘De enige manier om met een onvrije wereld om te gaan is zo volkomen vrij te worden dat je bestaan zelf een daad van rebellie is.’

Het is in het belang van het regime om je te laten geloven dat je geen macht hebt. Het is in het belang van het regime om je te laten geloven dat macht alleen voor hen is – om tegen jou te gebruiken.

Maar wat is macht, en hoe herdefiniëren we die?
Macht is niet alleen eens in de vier jaar op komen dagen bij de stembus. De macht die je via je stem aan de staat geeft, is niet de enige macht die je hebt. Het is slechts één mogelijkheid in de Lijst Van Manieren Waarop Je De Wereld Kunt Veranderen. Toen ik journalist was in Egypte werden er eens in de vijf jaar presidentsverkiezingen gehouden met de vraag: ‘Mubarak: Ja. Nee.’ En Mubarak was altijd ‘Ja’ in de laten jaren negentig.

Wanneer je niet langer in de illusie verkeert dat je vrij bent, ontdek je andere manieren om zo ‘volkomen vrij’ te zijn dat je die bedreiging wordt die lijkt op macht. Wij journalisten verzamelden onze eigen bronnen die ons het nieuws en de informatie konden geven die het regime verborgen hield of waar het over loog.

Geloven dat je macht hebt

Wanneer het regime er alles aangelegen is jou je macht te ontnemen, is het tijd om je verbeeldingskracht te gebruiken – en te winnen.
‘Zoals veel Zwarte vrouwen heb ik altijd moeten uitvinden welke macht mijn vrijheid vereist.’ Preach, June Jordan. Preach!

‘Hier in de Verenigde Staten word je na een tijdje moe; je zou al je energie kunnen blijven steken in brieven schrijven aan de New York Times. Maar je weet, diep vanbinnen, dat terugschrijven niet hetzelfde is als terugslaan’, schreef Jordan in On Call: Political Essays (1985).

Geloven dat je macht hebt terwijl het regime zijn best doet om je van het tegendeel te overtuigen, is hun pogingen trotseren om je verbeelding vast te ketenen, is de bevelen van een dictator niet gehoorzamen, is de omloop verstoren van fascisme dat de meest kwetsbaren pijn wil doen en te veel van de meest comfortabelen in slaap wiegt.

‘Burgerlijke ongehoorzaamheid … was niet het probleem, ondanks de waarschuwingen van sommigen dat het de maatschappelijke stabiliteit bedreigde, dat het leidde tot anarchie’, schreef auteur en activist Howard Zinn in You Can’t Be Neutral on a Moving Train: A Personal History of Our Times.

‘Het grootste gevaar … was burgerlijke gehoorzaamheid, de onderwerping van het individuele geweten aan overheidsgezag. Zulke gehoorzaamheid leidde tot de verschrikkingen die we zagen in totalitaire landen, en in vrije landen leidde het tot de acceptatie van oorlog door het volk zodra de zogenaamd democratische regering daartoe besloot.’

Maak je hart te rebels

Via het feminisme zullen we opnieuw onze verbeelding gebruiken, waarbij we altijd het patriarchaat in het vizier houden en het zullen ontwapenen met schoonheid – de schoonheid van betekenis en de vastberadenheid om alles te ontmantelen wat je ervan weerhoudt vrij te zijn.

Draai aan die caleidoscoop en laat je verblinden. Maak je hart te rebels voor de pogingen van het patriarchaat om zich in je te nestelen. Draai aan die caleidoscoop en voel je duizelingwekkend stoutmoedig. Maak je geest te vrij om door fascisme te worden geketend.

Er zit schoonheid in weten dat je het verdient om vrij te zijn.