Een huwelijk uit de hel?

Groot, groter, grootst. De overname van de Amerikaanse zadenhandelaar Monsanto door de Duitse chemiereus Bayer is in veel opzichten een overtreffende trap. De fusie heeft twee jaar in beslag genomen: de Europese en Amerikaanse kartelwaakhonden moesten nog hun goedkeuring geven.

Met 66 miljard dollar is deze deal, die in september 2016 werd getekend, de grootste uit de Duitse bedrijfsgeschiedenis. Het creëert daarnaast ook in één klap de grootste speler in de agrochemie wereldwijd, koploper in de combinatie bestrijdingsmiddelen en landbouwzaden. Ook nog iets anders is groot: het risico, zo stellen analisten. Bayer moet diep in de buidel tasten, en krijgt een dochterbedrijf dat geplaagd wordt door controverse: favoriete schietschijf van activisten die ook wel weinig liefkozend van ‘Monsatan’ spreken.

In het Duitse plaatsje Ludwigshafen, op het hoofdkwartier van Bayer, twijfelen ze niet aan de wijsheid van de overname: “Als het gaat om producten en technologie vullen we elkaar extreem goed aan”, zei CEO Werner Baumann tegen de Duitse krant Handelsblatt. “We weten dat Monsanto’s reputatie met name in Duitsland en Frankrijk slecht is. Maar wij kennen het bedrijf al jaren, en waarderen de kwaliteit van het management, de technologie en de producten.”

Berucht

“
Zelfs de katoen in ons eurobiljet is van Monsanto

Tweet dit

Baumann beseft goed dat bij Monsanto, berucht om haar invloed in politiek en wetenschap, de merknaam van beperkt belang is. Want al koestert het grote publiek geen warme gevoelens, toch zijn we allemaal vaste klant bij het bedrijf uit St. Louis.

Monsanto is de nummer één zadenhandelaar ter wereld, vooral groot in genetisch veranderde planten zoals de soja die Hollandse koeien en varkens eten en de katoen die zelfs in het eurobiljet is terug te vinden.

Stormachtige opmars

Die koppositie heeft het bedrijf niet altijd gehad. Het is het resultaat van een golf van overnamen sinds de jaren ’90. Ook Nederlandse handelaren, zoals in 2008 het familiebedrijf De Ruiter Seeds uit Bergschenhoek net boven Rotterdam, werden door Monsanto opgekocht. De stormachtige opmars weerspiegelt hoe een handjevol multinationals inmiddels aan de basis staat van bijna elke maaltijd die op onze aardbol wordt gegeten. In 2013 hadden volgens de Canadese onderzoeksgroep ETC zes bedrijven, ook wel de ‘Grote Zes’ genoemd, ruim driekwart van de totale markt voor pesticiden, en zo’n tweederde van de zadenhandel wereldwijd in handen. Naast Bayer en Monsanto zijn dat Dow, DuPont, Syngenta en BASF.

Wie dat al een grote vinger in de pap vindt, staat nog een verrassing te wachten. Want niet alleen Bayer en Monsanto smelten samen, ook Dow Chemical en DuPont, twee Amerikaanse chemiegiganten, kondigden in 2016 een fusie aan. In 2017 werd ook het Zwitserse Syngenta, groot in pesticiden, opgekocht door ChemChina, een Chinees staatsbedrijf.

Onverstandig

Naast hun omvang kennen de fusies in landbouwland een belangrijke gemene deler: ze brengen zaden en chemicaliën onder één dak. Het is een ontwikkeling waar de boeren die zich in Europa en Amerika tegen de fusies verzetten, voor waarschuwen. Zo ook in Nederland: “Wij vinden het onverstandig als zo’n groot belang in handen komt van een paar partijen”, zegt Joris Baecke van Land- en Tuinbouw Organisatie Nederland (LTO). “Wat wij vrezen is dat er minder aanleiding zal zijn voor bedrijven om te innoveren. Boeren willen gewassen kunnen telen met minder bestrijdingsmiddelen en minder water. Maar als een zaadveredelaar zoals Monsanto samengaat met Bayer, dat gewasbeschermingsmiddelen produceert, dan zal het eerste doel niet zijn om planten te ontwikkelen die minder bestrijdingsmiddelen nodig hebben.”

“
Een schimmelresistente ui laat nog erg lang op zich wachten

Tweet dit

Baecke noemt een voorbeeld: Monsanto verkoopt in Nederland uienrassen, terwijl Bayer een bestrijdingsmiddel tegen schimmel heeft. “Wij vrezen dat na een fusie deze producten als pakketje zullen worden verkocht. Gevolg is dat een schimmelresistente ui nog erg lang op zich laat wachten.”

LTO vindt dat de superfusies moeten worden tegengehouden. Monsanto en Bayer moeten goedkeuring krijgen van toezichthouders in zo’n dertig landen. Prijzen mogen door de fusie niet stijgen. Maar experts denken dat daar grote kans op is.

Verdrukking

“Deze industrie is enorm geconcentreerd geraakt, maar dat heeft geen enkel aantoonbaar economisch voordeel voor boeren gehad”, zegt Maurice Stucke, voormalig ambtenaar van het Amerikaans ministerie van Justitie over de telefoon. Stucke werkte binnen de Antitrust Division, de Amerikaanse marktwaakhond bij grote fusies en overnamen. “Integendeel: boeren in de Verenigde Staten komen in de verdrukking door stijgende prijzen. Dit is met name omdat ze meer zijn gaan betalen voor genetisch gemanipuleerde zaden.”

Volgens het Amerikaanse ministerie van Landbouw (USDA) zijn in de VS tussen 1994 en 2010 de prijzen van zaden verdubbeld in verhouding tot wat boeren verdienen met hun oogst. Het is juist in deze periode dat Monsanto marktleider werd, en vandaag de dag in Amerika de teelt van soja, mais en katoen domineert. Dat lukte het bedrijf met behulp van genetisch veranderde zaden, aan de man gebracht met de belofte van grotere oogsten en minder gebruik van pesticiden.

Onder vuur

Of Monsanto die belofte ook waarmaakt? Dat is onderwerp van verhitte discussie. Hoe hoog dat debat oploopt werd duidelijk toen The New York Times in oktober 2016 op de voorpagina concludeerde dat gentech slechter scoort dan conventionele teelt. De krant werd direct onder vuur genomen door andere media, maar ook wetenschappers – waarvan sommige bekend om hun banden met de industrie. Vast staat wel dat het Monsanto zelf geen windeieren heeft gelegd. De zaden zijn genetisch zo veranderd dat de soja en maïs resistent zijn tegen onbeperkt gebruik van Monsanto’s eigen onkruidverdelger RoundUp. Met een jaarlijkse miljardenomzet is het de bestseller van het biotechbedrijf.

“
Eén enkele zwakte in de technologie kan grote gevolgen hebben.

Tweet dit

Na de fusie zouden deze RoundUp-pakketjes zelfs nóg populairder kunnen worden. In de VS verdwijnt de belangrijkste concurrent dan namelijk: Bayer, die onder de merknaam LibertyLink ook gentechzaden en pesticiden verkoopt. Dat kan effecten hebben op de prijzen, maar ook op de stabiliteit van de voedselketen als geheel, beargumenteert Stucke: “Als een industrie wordt gedomineerd door één partij”, zegt hij, “kan één enkele zwakte in hun technologie grote gevolgen hebben”. Een meer instabiele voedselketen, dat is ook een risico dat Robert Lawrence van het Centre For A Livable Future, een denktank verbonden aan de Amerikaanse Johns Hopkins-universiteit in Baltimore, schetst.

“Inmiddels zitten in 95 procent van alle sojabonen in de Verenigde Staten genen die gepatenteerd zijn door Monsanto”, vertelt hij via een Skype-verbinding. “Het resultaat is extreem weinig genetische variatie voor een ontzettend belangrijk gewas. Dat leidt tot grote kwetsbaarheid. Zo heeft de sojateelt in Brazilië al vijftien jaar te kampen met één schimmel die zelfs eens de helft van de oogst heeft vernield. De sojaplanten zijn vatbaar omdat ze genetisch zo uniform zijn.”

Volgens de FAO, de landbouwtak van de Verenigde Naties, verdween in de twintigste eeuw maar liefst driekwart van de genetische variatie van de akkers, veelal omdat boeren overstapten van lokale planten op meer uniforme, ‘hoge productie’-gewassen. Volgens Lawrence versnelt het huidige gebruik van biotechnologie die trend, doordat bedrijven als Monsanto proberen een enkel gentechgewas zo vaak mogelijk over de toonbank te laten gaan. Een gepatenteerde plant op de markt brengen kost gemiddeld zo’n 136 miljoen dollar, blijkt uit cijfers van de industrie.

Gentech wordt na de fusie een belangrijk punt van aandacht, aldus Bayer-CEO Werner Baumann. Lawrence vreest nog meer monoculturen en andere slechte gewoonten van het agrochemisch duo.

Trump Tower

“Het leidende principe van deze bedrijven is dat een uniforme manier van produceren leidt tot meer efficiëntie. Het probleem is echter dat de grondstoffen die worden verbruikt in de landbouw eindig zijn. Denk aan pesticiden die worden gemaakt van aardolie en fosfaat in kunstmest. Veel mensen kennen de term peak oil, maar inmiddels spreken landbouwdeskundigen al van peak phosphorus, het einde van de kunstmest. Het Bayer-Monsantomodel is uit balans met natuurlijke kringlopen, en niet houdbaar.”

“
In de twintigste eeuw verdween driekwart van de genetische variatie op akkers

Tweet dit

Bij Bayer zien ze zichzelf echter niet als probleem, eerder als oplossing. De grootste uitdaging zal zijn om ‘in 2050 3 miljard wereldburgers extra’ te voeden, zegt een woordvoerder, en chemische bestrijdingsmiddelen hebben daarbij een plek in de landbouw. Op vragen over eindige aardolie of het wereldwijde verlies aan biodiversiteit gaat het bedrijf niet in. Wel zal de fusie met Monsanto ‘innovatie versnellen’, zo laat de woordvoerder weten, iets waar milieu en boeren vruchten van gaan plukken, die laatste in letterlijke zin door ‘grotere oogsten’, aldus Bayer.

Het Amerikaanse ministerie van Justitie meldde dinsdag 29 mei dat de overname van Monsanto door Bayer is goedgekeurd. Bayer moet wel voor 9 miljard dollar aan bezittingen verkopen.

Desalniettemin is de fusie nog niet helemaal in kannen en kruiken. De druk op Bayer is groot. Als de overname op 14 juni nog niet rond is, mag Monsanto zich terugtrekken of een hogere prijs vragen, aldus persbureau Reuters. Autoriteiten in Canada en Mexico moeten dan hun goedkeuring nog geven. De EU, China, Brazilië en Rusland zijn al akkoord gegaan.

Dit is een bewerkte versie van een artikel dat in februari 2017 verscheen in OneWorld-magazine.

Product Aantal	Totaal
Subtotaal in winkelwagen	€ 0,00
Besteltotaal	€ 0,00

Naam cookie	Soort content
youtube_embed	Youtube player embed
vimeo_embed	Vimeo player embed
google_maps	Google maps embed
twitter_widget	Twitter social widget
soundcloud_embed	Soundcloud player embed
instagram_embed	Instagram embed

Een huwelijk uit de hel?

Berucht

Stormachtige opmars

Onverstandig

Verdrukking

Onder vuur

Trump Tower

'Bayer zette wetenschap jarenlang op dwaalspoor'

'Monsanto kan een miljardenclaim tegemoet zien'

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

Verder lezen?

Word abonnee

Factuurgegevens

Je bestelling

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons

Volg ons

Redactienieuwsbrief ontvangen