Apocalyptisch. Zo mag je het toch wel noemen als een miljoen mensen in korte tijd Mosul ontvlucht, de tweede stad van Irak. Het offensief om de Islamitische staat te verdrijven is zondagnacht begonnen. In een gunstig scenario wordt met een snelle genadeklap afgerekend met de extremisten. Meer waarschijnlijk gaat de herovering van Mosul, dat in juni 2014 in handen viel van IS, vele weken duren, en mogelijk zelfs maanden. Als Mosul net als het veel kleinere Fallujah straat voor straat moet worden heroverd, dan wacht een moeizame, gevaarlijke en vooral voor de 1.2 miljoen inwoners van de stad, zeer dodelijke strijd. In een nachtmerriescenario met een miljoen mensen op de vlucht, binnen een tijdbestek van een aantal dagen of weken.
Net als de bonte coalitie van aanvalstroepen had ook IS maanden de tijd om zich voor te bereiden op de breed aangekondigde aanval. Ondergrondse gangenstelsels zouden zijn uitgebreid en rondom de stad brede grachten gegraven die gevuld zijn met olie. Vuurtje erin en piloten hebben door zware zwarte rookwolken geen zicht meer op hun doelen. Belangrijke IS leiders, onder hen wellicht Abu Bakr al-Baghdadi, zijn naar veiliger oorden geëvacueerd. IS lijkt er klaar voor te zijn.
Burgers die eerder door IS bezette gebieden wisten te ontvluchten vertellen over traumatiserende wreedheden. Ik sprak tijdens een recent bezoek aan Irak, families uit het net bevrijde Hawijah waar lijf- en doodstraffen de gewoonste zaak van de wereld waren. Voor het minste of geringste vergrijp, van het bezit van een mobiele telefoon tot het dragen van kleding die niet voldoet aan de normen van de Islamitische Staat. Een jonge vrouw werd gedwongen toe te kijken hoe haar vader en broer geëxecuteerd werden. Hun lichamen hingen twee weken aan een brug in de stad. Gevluchte gezinnen spraken over weerzinwekkende terreur en over honger en bittere armoede.
Het leven onder de Islamitische Staat viel beslist tegen. Ook voor de vele burgers die de extremisten twee jaar geleden hoopvol ontvingen in hun gemeenschappen, als redders van hun vroegere bevoorrechte positie onder Saddam Hussein. Deze zelfde burgers wachten nu met smart op hun bevrijding van deze zelfde ‘redders in nood’. Typisch geval van wedden op het verkeerde paard.
Hulporganisaties vrezen de ‘ergste humanitaire crisis sinds de genocide in Rwanda’.
Maar ook het leven ná de Islamitische Staat kan wel eens vies tegen gaan vallen. Noch de Iraakse overheid noch de hulporganisaties zijn voorbereid op een mogelijke uittocht van Bijbelse omvang. Er is voor hooguit 100.000 mensen noodopvang geregeld. Ook aan kleding, medicijnen, drinkwater, dekens, babymelk en al het andere dat een mens nodig heeft om te leven zullen grote tekorten ontstaan. En de winter staat voor de deur. Honderdduizenden vluchtelingen die met temperaturen van rond het vriespunt buiten dreigen te moeten slapen.
Voor de voorbereiding op deze crisis is ongeveer de helft van de door de Verenigde Naties gevraagde 284 miljoen dollar bij elkaar gebracht. Hulporganisaties vrezen de ‘ergste humanitaire crisis sinds de genocide in Rwanda’. Over wat er moet gebeuren als IS eenmaal verdreven is, bestaat geen overeenkomst tussen de partijen die de aanval op Mosul gaan openen. Het gevaar is levensgroot dat na de slag om Mosul het Iraakse leger, de Shiitische en Sunnitische milities, de Koerdische Peshmerga en het Turkse leger ernstig met elkaar in conflict komen. De etnische en religieuze balans is precair, zorgt al jaren voor spanningen en conflicten en dreigt opnieuw drastisch verstoord te raken.
Alle ingrediënten zijn aanwezig voor een lange periode van grote instabiliteit en omvangrijk menselijk lijden. Zonder hulp zullen mensen hun heil elders zoeken. Als we écht werk willen maken van de politieke toveroplossing: opvang in de regio, dan is het de hoogste tijd dat grote woorden omgezet worden in daden.
