Samson parkeert zijn bromfietstaxi in de schaduw en veegt het zweet van zijn voorhoofd. Hij heeft uren in de brandende zon gestaan voor benzine. “Brandstof is schaars en duur. Dat moet ik verwerken in mijn prijs en dat jaagt klanten weg. Ik verdien minder maar eten wordt duurder door de hoge brandstofprijzen”.
De benzineprijs in de Zuid-Sudanese hoofdstad Juba steeg van zo’n twee euro naar bijna tien euro per liter. Het ministerie van energie geeft de schuld aan de stagnering van de olie-import uit het buurland Kenia. Zuid-Sudan is een olieproducent, maar een deel van de productie ligt stil vanwege het gewapende conflict dat het land in de greep houdt. Deze oorlog brak uit op 15 december vorig jaar toen president Salva Kiir zijn eerder ontslagen vice-president Riek Machar beschuldigde van een couppoging. Machar ontkent, maar de onenigheid tussen Kiir (een Dinka) en Machar (een Nuer) mondde uit in een gewelddadige strijd tussen de twee grootste volken in het piepjonge land.
Er zijn al eerder handtekeningen gezet en toch gaat de oorlog gewoon door.
Samson wil anoniem blijven, want hij vreest de autoriteiten die kritiek vaak met harde hand afstraffen. Hij denkt dat er niet snel einde komt aan het conflict en is kwaad op zowel Kiir als Machar. “Ik ben teruggekeerd uit Zuid-Afrika om te helpen mijn land op te bouwen. Nu zit ik in een oorlog die alles kapot maakt. En dat allemaal omdat twee mannen vechten om de macht en zich niet bekommeren om de bevolking.”
Plakkende blubber
De gevechten concentreren zich rond de oliegebieden in het noorden van het land. Het laatste half jaar werd de strijd op een laag pitje gevoerd omdat het overvloedig regenseizoen de meeste delen van het land ontoegankelijk maakten. Zuid-Sudan heeft nauwelijks geasfalteerde wegen en de natte kleigrond maakte het gebruik van voertuigen nagenoeg onmogelijk. Zelfs tanks bleven steken in de plakkende blubber.
Donkere regenwolken worden echter steeds meer vervangen door blauwe lucht en de zon droogt de grond in snel tempo op. Het zorgt voor een groeiende angst onder de bevolking. Mensen vrezen dat de droge tijd verheviging van de gevechten met zich meebrengt. Er zijn zo’n miljoen ontheemden, bijna tien procent van de totale bevolking. Een half miljoen mensen vluchtten naar buurlanden en schattingen zetten het dodental op 10.000.
Witte leger
Vorige week schudden Kiir en Machar elkaar voor de derde keer grimmige de hand en kwamen opnieuw een staakt-het-vuren overeen. Enkele uren later klaagden de opstandelingen dat de regeringstroepen die alweer geschonden hadden. “Ik heb weinig vertrouwen in die akkoorden. Er zijn al eerder handtekeningen gezet en toch gaat de oorlog gewoon door”, merkt Elizabeth Malual op.
Nu zit ik in een oorlog die alles kapot maakt. En dat allemaal omdat twee mannen vechten om de macht en zich niet bekommeren om de bevolking
Ze is secretaresse bij een kerkelijke organisatie en vreest voor de uitbraak van gevechten op korte termijn in Juba, waar het de laatste maanden relatief rustig was. “Iedereen praat over een mogelijke aanval van het witte leger op de stad”, vertelt Malual. “Niemand heeft bewijzen maar het idee heeft post gevat en de angst groeit met elke zonnige dag”. Ze heeft vrijgenomen in december en gaat uit voorzorg op bezoek bij familie in buurland Oeganda.
Het witte leger bestaat uit gelegenheidsmilities van het Nuer volk die worden gevormd voor veedieverij, een fenomeen dat regelmatig voorkomt bij de herdersvolken in het land. Begin dit jaar was er sprake van dat een colonne van het witte leger oprukte naar Juba om wraak te nemen voor de vele honderden Nuer die tijdens de eerste dagen van het conflict waren gedood door regeringstroepen die voornamelijk bestaan uit Dinka.
Bestand nodig
De laatste weken is het aantal mensen in uniformen op straat in Juba fors toegenomen. Voortdurend rijden jeeps beladen met militairen en politie in volle vaart over de paar geasfalteerde wegen. Op straathoeken en rotondes staan soms wel een dozijn politiemensen. Een agent vertelt dat het vertoon van veiligheidstroepen de bevolking meer vertrouwen moet geven. “Angst is een eigen leven gaan leiden”, vindt hij.
Maar de show van uniformen en wapens maakt de bevolking eerder onrustig. Automobilisten klagen dat ze om de haverklap worden aangehouden door veiligheidsmensen die vooral uit zijn op smeergeld. David Deng, directeur van de Zuid Sudanese Law Society verontschuldigt zich als hij een half uur te laat komt op een afspraak. “De politie hield ons aan en kon niets fouts vinden aan auto en papieren. Maar de agent bleef volhouden dat de achterlichten het niet deden. Maar die werkten wel en het werd een spel van nietes en welles. Tijdsverspilling!”
Als er niet gauw een nageleefd bestand komt, is de kans groot dat de oorlog jaren gaat voortslepen
Hij hoopt dat vredesbesprekingen tussen de partijen resultaat alsnog werkbaar resultaat opleveren. IGAD, en groep van acht landen in Oost-Afrika, heeft gedreigd met sancties als beide partijen niet de komende twee weken zorgen voor een staakt-het-vuren dat wordt nageleefd. Leiders van zowel opstandelingen als regering bezitten vaak huizen en bankrekeningen in Kenia en Oeganda. IGAD dreigt met reisembargo’s en bevriezing van bezittingen in de lidstaten.
Naleving van een akkoord is echter moeilijk voor beide partijen vanwege de versplintering binnen hun groepen. “Machar heeft niet de volledige controle over de milities en niet alle commandanten van het leger luisteren naar Kiir. Beiden moeten hun aanhang op een lijn krijgen want als er niet gauw een nageleefd bestand komt, is de kans erg groot dat de oorlog zich jaren gaat voortslepen”, meent Deng.
Waarheid en verzoening
Een van de basisproblemen tussen Kiir en Machar komen voort uit het gebrek aan verzoening tussen de al lang rivaliserende Dinka en Nuer volken. De University for Peace in Den Haag start binnenkort met een onderzoek in Zuid-Sudan naar onder meer waarheid, gerechtigheid en verzoening. Rens Willems heeft de leiding. Heeft zoiets wel zin in een land dat altijd maar in oorlog verkeert? “Er zijn mechanismen nodig voor oplossingen van conflicten. Die moeten gebaseerd zijn op data. Die willen wij verzamelen voor een studie maar tegelijkertijd het delen met organisaties die op lokaal niveau aan verzoening werken”.
Zonder verzoening bestaat volgens hem de kans dat er nooit een punt achter het verleden wordt gezet. Kiir verwijst herhaaldelijk naar de slachting onder Dinka die Nuer-strijders onder leiding van Machar in 1991 aanrichtten. Willems: “Er moet actief aan verzoening worden gewerkt. Je kunt niet doen alsof er niets is gebeurd want dan wordt het weer opgerakeld als er problemen zijn.”
