Naast deze skipiste in de Alpen worden vluchtelingen opgejaagd

Maar die grenzeloosheid geldt niet voor iedereen. Al sinds 2017 steken vluchtelingen langs ditzelfde gebied de Alpen over, op weg naar Frankijk. Zowel Italië als Frankrijk zijn lid van de Schengenzone, waarbinnen personen vrij zouden moeten kunnen bewegen, maar illegale pushbacks1 zijn op de grens aan de orde van de dag. De landen komen ermee weg dankzij een uitzonderingsregel die de afgelopen jaren honderden keren is aangewend om migranten tegen te houden.

Twee vluchtelingen die hier hun toevlucht vonden zijn Parvis (35) en Naid (26)*, beiden uit Iran. Voor hun veiligheid – hun vlucht zit er nog niet op – wensen ze niet met hun echte naam in dit artikel te komen. Na de dood van Jina Mahsa Amini sloot Naid zich aan bij straatprotesten in Teheran, maar het werd al snel te onveilig voor hem om te blijven: hij stond op camerabeelden van demonstraties en werd bedreigd door de politie.

Naid vertrok, op weg naar België waar een vriend woont, en ontmoette in Montenegro Parvis, ook onderweg naar West-Europa. Parvis is op dat moment al langer ontheemd: tien jaar geleden verliet hij het ‘beklemmende sociale korset’ van de Islamitische Republiek, waar hij geen toekomst voor zichzelf zag, en trok naar Turkije. Hij hoopt het Verenigd Koninkrijk te bereiken. “Ik ben net Marco Polo!” zegt hij over de lange weg door vele landen die hij al heeft gemaakt.

Volgens Martina Cociglio, een jurist in de rifugio, gebruiken lidstaten de uitzondering vooral als een voorwendsel om de komst van migranten en asielzoekers te beperken. “Er is meestal geen sprake van geweld”, zegt Cociglio, “maar het is wel frustrerend. Vluchtelingen krijgen de kans niet om asiel aan te vragen, waar ze recht op hebben. De Franse politie houdt ze uren vast, tot ze worden opgehaald door de Italiaanse politie. Ze krijgen niet de kans om een advocaat te raadplegen en er is geen tolk.” Allemaal zaken waar vluchtelingen recht op hebben volgens het Vluchtelingenverdrag.

Tot eind april 2023 voert Frankrijk als reden onder meer ongereguleerde migratie en de oorlog in Oekraïne aan voor het uitvoeren van grenscontroles. De Europese Commissie kan zo’n besluit van een land niet vetoën, maar een rechter kan zich er wel over buigen. Dat overkwam Oostenrijk: in april 2022 oordeelde het Europese Hof van Justitie in een primeuruitspraak dat de regering niet aannemelijk genoeg had gemaakt dat grenscontroles noodzakelijk waren en dat Oostenrijk het Verdrag dus schond. Maar de grenscontroles werden niet stopgezet: Oostenrijk en andere landen voerden nieuwe gronden aan voor de controles, zoals de oorlog in Oekraïne.

Opvallend genoeg is het Frankrijk, dat zo vaak gebruikmaakt van de uitzonderingsclausule om onder de Schengenafspraken uit te komen, dat vaak als een van de eerste andere EU-lidstaten op de vingers tikt voor mensenrechtenschendingen. De Franse aanpak lijkt te werken: als deel van de inspanningen van de Europese Commissie om migratie terug te dringen (veelal op aandringen van landen als Frankrijk) stelt de Europese Commissie een hervorming van de Schengenverdragen voor. De hervorming zou het makkelijker maken voor staten om grenscontroles in te voeren.

Als het buiten donker is geworden, stappen de twee naar buiten en zetten zich in beweging richting de grens. Ze stappen stevig door, zonder te rennen, met hun gezicht bijna volledig verstopt in hun capuchons. Een paar honderd meter voor de officiële grensovergang slaan ze een steile bosweg in. Na een paar tellen slokt de duisternis hen op. Als ze de volgende dag niet terug zijn in de rifugio, is het zo goed als zeker: Naid en Parvis hebben de grens over weten te steken.

* Parvis en Naid staken de Italiaans-Franse grens over op 22 november 2022. Hun echte namen zijn bekend bij de redactie.