‘We moeten onze angst voor ‘polarisatie’ loslaten’

‘Als er nu een examen zou zijn voor hoe wij als samenleving functioneren, zouden we jammerlijk zakken’, schrijft Nani Jansen Reventlow aan het begin van haar boek Radicale rechtvaardigheid. Extreemrechts rukt steeds verder op, de klimaatramp staat op het punt onomkeerbaar te worden, de kloof tussen arm en rijk wordt alsmaar groter en we kijken weg van genocides. Daar komt nog bij dat de samenleving steeds verder polariseert als het over deze onderwerpen gaat. Wachten tot we het met elkaar eens zijn, gaat ons niet verder helpen, betoogt Jansen Reventlow in het hoofdstuk Een ode aan radicaal zijn. Ze schrijft: ‘Een van de valkuilen van witte suprematie is dat je je te veel bekommert om het in gesprek gaan met en het uitleggen van dingen aan een publiek dat niet van plan is om überhaupt iets te veranderen.’ Daarom moet iedereen die gelooft in vrijheid en gelijkwaardigheid gewoon beginnen met verandering.

Na het kader vind je een fragment uit het boek

Verandering, ook al is deze misschien niet perfect, kunnen we nu al in gang zetten. Omdat het echte leven geen examen is hoeven we geen 10 te scoren, hoeft niet iedereen het op alle punten met ons eens te zijn en hoeven we ons pad naar veran­dering niet in detail te hebben uitgestippeld. In de woorden van filosoof Olúfemi O. Táíwò: ‘We don’t have to agree on every aspect of the new world we’re building to agree on ways to improve the justice of our current arrangements.’  We kunnen onze visie op een betere wereld werkelijkheid laten worden zonder een perfect plan te hebben of iedereen aan onze kant te hebben – we kunnen deze energie veel beter op andere manieren gebruiken.

Eigen gesprekken beginnen

Elke verandering begint met het visualiseren van wat je gaat creëren. En als íéts de potentie heeft om anderen zover te krijgen dat ze zich bij jouw zaak aansluiten, dan is het men­sen laten zien dat dingen niet hoeven te blijven zoals ze zijn. ‘You’ve got to sell people on the beautiful tomorrow.’ Zo ci­teert journalist Anand Giridharadas politieke communicatie-expert Anat Shenker-Osorio in zijn boek The Persuaders.  Dus in plaats van de poortwachters van de status quo op hun terrein te blijven ontmoeten en ons te mengen in hun ge­sprekken moeten we onze eigen gesprekken beginnen. We moeten onze visie delen over hoe een wereld vrij van racisme, gebaseerd op gelijkheid, sociale en economische rechtvaardig­heid eruitziet: wat dat in de praktijk voor iedereen betekent.

Dit is geen fictie: de data zijn er. Onderzoek heeft aange­toond dat als we mensen een beeld geven van hoe het alter­natief eruitziet, de kans veel groter is dat ze zich betrokken voelen en willen engageren. In plaats van te mobiliseren op basis van angst en schaamte moeten we hoop creëren. Thomas Coombes, die deze wetenschap in praktijk brengt met de Hope-based Communications-methode, schrijft: ‘We moeten mensen een geloofwaardige visie tonen van hoe een wereld waarin mensenrechten voor iedereen gelden eruitziet. In het begin zal dit naïef aanvoelen. Maar waarom zouden mensen zich bij ons aansluiten als we ze niet vertellen waar we vóór zijn en alleen waar we tegen zijn?’

Dit is wat krachtige campagnes en bewegingen kunnen en moeten doen. Dit is waar radicaal denken om draait: nieuwe werelden en moge­lijke toekomsten verbeelden en ze tot stand brengen. Zoals adrienne maree brown het verwoordde: ‘The future is not an escapist place to occupy. All of it is the inevitable result of what we do today, and the more we take it in our hands, ima­gine it as a place of justice and pleasure, the more the future knows we want it, and that we aren’t letting go.’ En die visie kan werkelijkheid worden als we onze energie en intenties inzetten om het waar te maken.

140 jaar lang heeft de Māori-gemeenschap van Whanganui in Nieuw-Zeeland gevochten tegen de invasie van hun land. Ze wilden hun rivier laten erkennen als een voorouder, zodat deze een wettelijke status zou krijgen: een juridische benade­ring van wat hun gemeenschap altijd al wist, namelijk dat de rivier een levende entiteit is, een ondeelbaar geheel dat niet als eigendom of als materiële bron kan worden aangemerkt. Dus stapten ze naar de rechter en vroegen om de erkenning van de rechtspersoonlijkheid van de rivier, en in 2017 wonnen ze de zaak. Door de nieuwe status van de rivier staat schade aan de rivier gelijk aan schade aan de Whanganui Māori-gemeenschap, omdat ze één zijn.

Rechten voor de rivier

Toen inheemse gemeenschappen voor het eerst voorstelden om wettelijke rechten uit te breiden naar de natuur, hadden de meeste mensen geen idee wat natuurrechten waren. Ze konden zich niet voorstellen hoe een rivier een rechtspersoon zou kunnen zijn, laat staan dat ze zich een rechtssysteem kon­den voorstellen dat dit zou erkennen. Maar deze eerste initia­tieven inspireerden een massale wereldwijde beweging, geleid door inheemse bevolkingen, om de rechten van de natuur te waarborgen – de erkenning dat ons gehele ecosysteem, en niet alleen de mensen erin, rechten heeft. Sinds 2017 heeft de natuurrechtenbeweging baanbrekende vonnissen behaald in India, de vs, Ecuador, Bolivia, Colombia, Canada en Spanje.

In India heeft een aantal gemeenschappen – ondanks sys­temische onderdrukking – ruimte gecreëerd om duurzaam en rechtvaardig te leven middels voedselsoevereiniteit. De Deccan Development Society, een coöperatie van bijna vijfduizend Dalit- (de meest onderdrukte categorie in het Indiase kastenstelsel) en Adivasi-inheemse vrouwen, is al sinds 1983 actief bezig om acute ondervoeding en uitbuiting aan te pakken. Ze passen hun visie op het behoud van biodiversiteit en hun traditionele kennis over landbouw en zaden toe in de Zaheerabadregio in Telangana, India, met als doel de inheemse landbouwmethoden van kleine boerenbedrijven te doen herleven en te vernieuwen, en om duurzame voedselbronnen en economische zekerheid voor hun gemeenschappen te garanderen. De gemeenschap doorstond de negatieve effecten van de covid-19-pandemie op de voedseldistributie dankzij hun gemeenschappelijke zaaiban­ken en regeneratieve landbouwmethoden.

Van kleine naar grote veranderingen

Verandering kan ook klein beginnen. Jarenlang hebben ge­meenschappen en activisten over de hele wereld de topografie van hun steden heroverd: ze veranderden straatnamen met verwijzingen naar koloniën, slaveneigenaren en historische racistische figuren in namen van revolutionaire antikoloniale leiders, antikoloniale veldslagen, protesten en andere bevrij­dende momenten in de geschiedenis. Want om ons een an­dere toekomst voor te stellen waarin we ons veilig, gezien en gehoord voelen, moeten we er letterlijk in wonen. In onder meer Noord-Amerika en Europa worden straatnamen betwist en opnieuw toegeëigend als verzet tegen imperiale narratieven en de witgewassen geschiedenis.

Burgerrechtenactivist, schrijver, leraar en filmmaker Toni Cade Bambara zei: ‘Als cultuurwerker die tot een onderdrukt volk behoort heb ik de taak om revolutie onweerstaanbaar te maken.’ We moeten ons organiseren en een massabeweging opbouwen rondom onze visie op gemeenschap, land, men­senrechten; een wereld geworteld in antiracisme en sociale en economische rechtvaardigheid. Dit betekent dat we onze angst voor confrontatie en ‘polarisatie’ moeten loslaten. Als het opstaan voor ons einddoel – een wereld waarin de le­vens van elke gemarginaliseerde en geracialiseerde groep ertoe doen – als extremistisch wordt beschouwd, dan moeten we dat als een eremedaille beschouwen.

Dit fragment komt uit het hoofdstuk Een ode aan radicaal zijn in het boek Radicale rechtvaardigheid van Nani Jansen Reventlow. Dit fragment verscheen eerder als voorpublicatie op OneWorld.nl op 21 oktober 2024.