‘Nederland, waar racisme bestaat. Maar racisten niet’

Een jaar geleden schreef ik rond deze tijd over ‘de Vreemdeling’ als succesvolle bliksemafleider van wanbestuur en machtsmisbruik van destijds het laatste kabinet-Rutte. Over hoe de jacht op migranten om zich heen greep met politieke overwinningen van (extreem)rechts; van Zweden tot Italië. Een jaar later heeft de zondebokpolitiek jegens ‘de Ander’ ook bij ons ruim gewonnen. Met maar liefst 37 zetels.

Heel graag had ik 2024 willen inluiden met een positief verhaal. Maar in de laatste maanden van 2023 aanschouwden we het lelijkste van onze wereldse wereld. Absoluut niet voor het eerst; geweld, haat, ongelijkheid en uitsluiting zijn ons nooit vreemd. Dagelijks laten we decennialange oorlogen, uithongering, uitbuiting, onderdrukking en gewelddadige discriminatie tegen weerloze burgers – van Jemen tot Congo, van Iran tot Sudan – van ons af glijden.

Dat geldt ook voor de mensen die op social media bij mij of onder artikelen van OneWorld commentaren achterlaten als ‘Jullie zijn net als andere media: wel over Palestina schrijven, maar niet over Congo’. Als voormalig Afrika-verslaggever en auteur van een boek dat 13 jaar geleden al de bloedmineralen voor onze gadgets in Congo: onderzocht, trek ik me die opmerkingen uiteraard aan. Of eerlijker: ik erger me er dood aan, vooral omdat ik kan merken dat het komt van mensen die één TikTok-explainer over kobalt hebben gezien en dan het enige ‘black owned’ opiniemedium onderwerpen aan een whataboutism.

Ik denk aan al mijn eigen nauwelijks gelezen graafwerk over de relatie tussen conflicten in Afrika en consumentisme in het Westen, ver voordat Afrikaans mode en dansstijlen instagrammable werden. En ik denk aan de achtergrondverhalen op OneWorld over de hongersnood in de Hoorn van Afrika, de marginalisatie van Afrikaanse klimaatactivisten, exportkredietverzekeringen (ja, zoek maar op) voor vervuilende Nederlandse bedrijven in Afrika, maar ook Afrikaanse literatuur en ‘returnees’ uit de diaspora naar het continent.

Artikelen die je niet of weinig in andere media aantreft en waar dagen, soms weken aan gewerkt is met minimale middelen; nauwelijks clicks of reacties. Ook niet van de mensen die af en toe voorbijkomen om te zeggen dat we geen oog hebben voor Afrika. Maar op een reactie op Luyendijks ‘zeven vinkjes’, een rant over de talkshowoorlogen of een ludieke breakdown over beige babykamers krijgen we talloze reacties.

OneWorld zoekt altijd de dwarsverbanden op: het onrecht in Palestina gaat niet slechts over die strook land, maar over (de)kolonisatie en machtsverhoudingen in de hele wereld. Wij schrijven over systemen en patronen, niet over incidenten. Geen nieuws, maar ‘nieuw’ (lees: onderbelicht). Ook simpelweg omdat we met slechts één redacteur in huis – als meer mensen werkelijk voor onze journalistiek zouden betalen in plaats van gratis te lezen, zouden dat er meer kunnen zijn – nieuws niet kunnen (en willen) waarmaken. Als we meer over Congo dan over Palestina hadden geschreven, hadden we bovendien hetzelfde verwijt gekregen. Tot zover niks nieuws.

Of wel? We hebben – denk ik – niet eerder live een etnische zuivering van ‘de Ander’ aanschouwd, via niet alleen de traditionele nieuwskanalen, maar vooral ook via sociale media. Van dag tot dag, uur tot uur, van het ene na het andere met stof en bloed bedekte kind. Met actieve politieke en militaire steun van onze zondebokpolitici. Niet eerder stemden zij zo openlijk, zonder schaamte of excuses, in met moorden op burgers.

Alhoewel, zien we diezelfde goedkeuring niet ook in vriendschappen met handelsnaties zoals Saudi-Arabië, die bijna een decennium lang Jemenieten bombardeerden, en in het gewelddadige grensbeleid van Fort Europa zelf? In de zomer van 2023, tien jaar na de scheepsramp voor de kust van Lampedusa (zeker 360 doden), stierven zeker 600 migranten op zee met sterke aanwijzingen voor betrokkenheid van de Griekse kustwacht en het EU-‘grensleger’ Frontex. En twintig jaar eerder al in de steun in en deelname aan de zogenaamde ‘war on terror’, waarvan de nasleep tot 4,5 miljoen doden in Afghanistan, Irak, Pakistan, Jemen, Somalië heeft geleid sinds de Amerikaanse invasie vanwege niet-bestaande massavernietigingswapens? Nog altijd is niet één verantwoordelijk regeringsleider – Bush, Blair – ter verantwoording geroepen. Kijken we vanuit het comfortabele Westen niet al heel lang weg van terreur tegen en uitroeiing van ‘de Ander’?

Ook de monsterzege van de PVV is eigenlijk niks nieuws. Al bijna 18 jaar is de ondemocratische, islamofobe zondebokpartij de tweede of derde grootste van het land. Al 18 jaar trekt de partij alle andere partijen – en columnisten – verder naar rechts. Wel nieuw lijkt de pavlovreactie vanuit de pers om de xenofobie, moslimhaat en het racisme van de PVV-stemmer – nogal centraal in het partijprogramma van de PVV – vrijwel direct te bagatelliseren; het gaat ze om ouderenzorg en hun boodschappen, niet om moslim- of migrantenhaat. Zonder enig bewijs voor deze aanname tuimelden interviewers, duiders en columnisten over elkaar heen om de PVV’er te beschermen; het zijn écht géén racisten, ze zijn slechts ‘bezorgd of ‘afgehaakt’. Of boos over regenboogvlaggen of zonnepanelen, of excuses voor de slavernij want opeens was iedereens overgrootvader slechts turfsteker of mijnwerker.

Terwijl de drogredenen en geforceerde eufemismen vanuit de media ons om de oren vlogen, verscheen er een onderzoek dat uitwees dat het de PVV’er wel degelijk om de haat voor ‘de Ander’ ging, alhoewel ook daarin veel vaagpraat werd gebezigd als een ‘eigen-volk-eerst-gevoel’ in plaats van gewoon vreemdelingenhaat. Hoe anders was dat rond 2006. Toen de PVV voet aan de grond begon te krijgen, hadden we op de redactie van mijn toenmalige werkgever Trouw nog redactiebreed debatten over hoe we met dit fenomeen moesten omgaan.

Of wacht, normaliseerden – romantiseerden zelfs – media de moslimhaat van PVV-voorloper Pim Fortuyn twintig jaar geleden niet ook ? Al voor de moord op Fortuyn door milieuactivist Volkert van der Graaf, die bij media de bodem legde voor de irreële angst om links genoemd te worden en daarom elk rechts geluid onevenredig veel ruimte gaven. Zo konden marginale rechtse nakomelingen als Baudet en de BBB dankzij de mediacratie groeien. De fascinatie voor de rechtse politieke nieuwkomer wint het al ruim twintig jaar – ‘want Pim’ – van een kritische bejegening van diens haat voor ‘de Ander’.

Leren wij iets? Kent Nederland zichzelf? Of herhalen we enkel? Blijven wij onszelf zien als land met racistische partijen, maar waar op wonderbaarlijke wijze geen enkele racist woont? En wat denken wij met die oogkleppen op te bereiken? Accepteren we na ruim 50 jaar migratie dat onze samenleving complex en gelaagd is en dus evengoed van ‘de Ander’die steeds wordt aangewezen als ultieme oorzaak van alle problemen? En wat als er een zondebok is aangewezen is? Wat dan?

Ik heb hierop geen antwoorden. Maar ik weet wel dat mijn vrijheid nooit ligt in de onderdrukking van een ander.

Veel wijsheid voor 2024.

Een eerdere versie van deze tekst verscheen in december 2023 in OneWorld Magazine.