Opinie
Mensenrechten

‘Nee, dikke mensen zijn niet verantwoordelijk voor hongersnood’

Omdat dikke mensen hier zoveel eten, verhongeren kinderen elders op de wereld. Als we een nieuwe campagne van het Rode Kruis moeten geloven tenminste. Een onjuiste en schadelijke boodschap, schrijft Marjon Melissen: ‘Obesitas komt vaak óók door armoede.’

Door 19 februari 2020
armoede discriminatie hongersnood overgewicht Rode Kruis
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Vorig weekend heb ik een belangrijke les geleerd, met dank aan het Rode Kruis Vlaanderen. Niet alleen vervuil ik het straatbeeld met mijn lichaamsomvang en word ik gezien als een enorme (mogelijke) kostenpost voor ons verzekeringssysteem, ik ben er ook nog eens verantwoordelijk voor dat kinderen in zuidelijk Afrika omkomen van de honger, zo laat een nieuw campagnefilmpje van de hulporganisatie zien.
Update van de redactie – 19-02-2020

Na een klacht is de campagnevideo van het Rode Kruis op 18 februari offline gehaald. De Belgische Jury voor Ethische Praktijken inzake reclame (JEP) heeft de klacht behandeld en besloten dat de advertentie moet worden stopgezet in de huidige vorm. De Jury is van mening dat de beoogde metafoor zijn doel mist en dat de campagne op die manier ‘stigmatiserend is tegenover zwaarlijvige personen en hun menselijke waardigheid aantast’.

Nou ja, niet ik persoonlijk natuurlijk, want ik ben anders, een uitzondering (of elk ander excuus waarom ik zoiets niet persoonlijk zou moeten opvatten). Maar het is wel de schuld van de dikke mensen samen: omdat wij zoveel eten verhongeren kinderen elders op de wereld.

Ik moet zeggen: het Rode Kruis krijgt bonuspunten voor creativiteit, want deze kortzichtige claim had ik nog niet eerder gehoord. Het lichaam van dikke mensen is al talloze keren gebruikt om mensen af te schrikken, te motiveren, of als clou van de grap in reclames. We worden vergeleken met olifanten en walvissen, als schrikbeeld. De boodschap is duidelijk: dik zijn is verkeerd en je moet het koste wat het kost voorkomen of tegengaan. En nu komt daar dus nog iets nieuws bij: omdat wij dikke mensen zoveel eten, lijden er kinderen aan de andere kant van de wereld honger.

Dikke mensen eten niet méér dan dunne mensen

Het is vermoeiend (nee, niet omdat ik dik ben!) om keer op keer met de feiten en ervaringen op tafel te komen, maar het zal toch moeten. De video gaat namelijk niet alleen uit van verkeerde aannames over armoede en welvaart, maar herhaalt ook schadelijke misverstanden over dik-zijn. Om te beginnen een korte introductie in de feiten over dik zijn.
“

Afvallen is niet zo eenvoudig als de leus 'elk pondje gaat door het mondje' suggereert

Dik zijn heeft heel veel verschillende mogelijke oorzaken, waaronder medicijngebruik, genetische afwijkingen, hormonen, eetstoornissen en mentale gezondheid, armoede en nog veel meer. Afvallen is niet zo eenvoudig als de bekende leus ‘elk pondje gaat door het mondje’ suggereert. Zoals arts en expert op het gebied van obesitas Liesbeth van Rossum zegt: ‘Als afvallen alleen maar lukte door wilskracht, dan zou het veel meer mensen lukken.’ Tot slot heeft onderzoek aangetoond dat gewichtsstigma een groter risico voor je gezondheid is dan wat je eet.

Deze video gaat helemaal voorbij aan deze feiten en is ontzettend stigmatiserend voor dikke mensen. Op social media spraken veel mensen dit dan ook nadrukkelijk uit. ‘Dit slaat nergens op! Dikke mensen zijn ook niet de oorzaak van armoede. Bah!’, klonk bijvoorbeeld een reactie op Facebook.

Een overweldigende meerderheid sprak zich uit tegen de toon en inhoud van de video. Je zou denken dat het Rode Kruis iets doet met deze feedback – en misschien de video offline haalt. Maar nee, de organisatie reageert op social media als volgt:
Dat iets je bedoeling niet is geweest, neemt niet weg dat het toch zo heeft uitgepakt. Dat het niet mijn bedoeling was om met mijn dikke kont een glas van de tafel te stoten, neemt niet weg dat het glas nu in duigen op de grond ligt. Er is schade aangericht. Het fatsoenlijke om te doen is het glas oprapen en zorgen dat niemand in de scherven trapt. Oprechte excuses in plaats van halfbakken antwoorden.

Overgewicht gaat óók vaak gepaard met armoede

Bovendien laat deze reactie zien dat het Rode Kruis zelf ook snapt dat overgewicht in het Westen niet de oorzaak is van voedselschaarste in zuidelijk Afrika. Waarom is dat dan de boodschap die de video verkondigt, onder het motto ‘a belly for a belly’? Ons kapitalistische systeem zit niet zo eenvoudig in elkaar als een simpele weegschaal. Door te verkondigen dat dat wel zo is, met dikke mensen die te veel ruimte innemen aan de westerse zijde, en hongerige mensen aan de andere kant, plaatst het Rode Kruis de schuld te eenvoudig bij dikke mensen. Bovendien ontkent de organisatie zo de gevolgen van de koloniale geschiedenis op de ontwikkeling van zuidelijk Afrika, terwijl dat een werkelijke oorzaak is van de situatie zoals die nu is.
“

Voor arme mensen gaat gezondheid niet alleen over genoeg geld voor gezondere producten of sportscholen

Ook wordt in het filmpje ten onrechte de suggestie gewekt dat obesitas een gevolg van rijkdom is. Obesitas is een gevolg van welvaart. Dat lijkt misschien gelijk, maar ik zie het als een fundamenteel verschil. Rijkdom is individueel, welvaart is collectief. Als samenleving zijn ‘we’ in het Westen misschien welvarend, maar de kloof tussen arm en rijk wordt steeds groter. Er zijn in Nederland ruim een half miljoen huishoudens die moeten rondkomen van een laag inkomen, het risico op armoede is niet verminderd en in sommige groepen en op de lange termijn zelfs vergroot, stelt het CBS. Bovendien ligt de levensverwachting (een belangrijke indicator van gezondheid) van praktische of laagopgeleide mensen tussen de 5,5 en 6,5 jaar lager dan die van theoretisch (hoog-) opgeleide mensen.

Onderzoek heeft aangetoond dat er een directe correlatie is tussen armoede en een toename in gewicht – sommigen gaan zelfs zover als te zeggen dat overgewicht door armoede wordt veroorzaakt. Rutger Bregman schreef jaren geleden een artikel waarin hij uitlegt dat voor arme mensen gezondheid niet alleen gaat over genoeg geld hebben voor duurdere en gezondere producten of sportscholen. De zorgen rond geld en overleven nemen zoveel emotionele bandbreedte in, dat er geen energie en mentale ruimte overblijft om uitgebreid na te denken over de maaltijd of de gezondheid.

Schaamte als middel

Op alle fronten is deze campagne dus gebaseerd op onjuiste aannames en ik kan me bovendien niet aan de indruk onttrekken dat er een flink ‘white saviour-complex’ achter schuilt – de witte persoon die de arme zieltjes van Afrika komt redden en ze zal vertellen hoe het moet. Deze campagne lijkt als doel te hebben een zoveel schaamte op te roepen, dat je overgaat tot een donatie. Nou vind ik dat we ons als westerse (en Nederlandse) samenleving voor van alles mogen en moeten schamen: voor ons koloniale en racistische verleden, bijvoorbeeld. Voor ons koloniale en racistische heden. Voor de ongelijke manier waarop we de wereld hebben ingedeeld waardoor er in zuidelijk Afrika nu een hongersnood dreigt. Voor ons afbrokkelende zorgstelsel. Voor onze loonkloof. Voor ons onvermogen om op proactieve manier klimaatverandering aan te pakken. Voor onze groeiende welvaartskloof. Voor onze groeiende intolerantie jegens ‘de ander’.
“

Pak niet de groep aan die al zoveel met stigma’s en hatelijke opmerkingen te maken heeft

Dat is een collectieve schaamte die de geprivilegieerde klasse zou moeten voelen. En die mag je daar dan ook best aan herinneren. Maar pak dan degenen met de macht aan, en niet de groep die al zoveel met stigma’s, onverdraagzaamheid en hatelijke opmerkingen te maken heeft – en die helemaal geen schuld heeft aan dit probleem. De claim dat ons gewicht de oorzaak is van hongersnood draagt niets bij. Juist de minder geprivilegieerde groep nog verder de grond intrappen, dat is opportunistisch en ronduit walgelijk. En dat komt van iemand die een groot deel van haar leven vooral van haarzelf heeft gewalgd.
Verder lezen:

• www.dikkeonzin.org
• Het boek Vet Belangrijk van Mariëtte Boon en Liesbeth van Rossum
• Het boek Anti-Diet van Chrissy Harrison
• De verzamelde werken van Your Fat Friend
• Deze blog die ik al eerder schreef
• Het boek Knap voor een dik meisje van Tatjana Almuli
• Het boek Op je lijf geschreven van Mayra Louise
• TedX-talk: The fear of fat, the real elephant in the room van Kelly Jean Drinkwater

Tatjana Almuli: ‘De boodschap is altijd: je eet te veel, je beweegt te weinig’

In de podcast ‘Dikke Onzin’ doorbreken vier vrouwen de stigma’s rondom dik-zijn.

Dikke prima

Schrijver Anke Laterveer is dik en heeft daar zelf geen enkel probleem mee.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons