‘Geweld goedpraten heeft een prijs’

In twee ziekenhuizen tussen de Jordaan en de Middellandse Zee is het personeel afgelopen zaterdag druk bezig gewonden en zieken te verzorgen, wanneer plots een raket inslaat op hun terrein. In één van de twee ziekenhuizen komt een verpleegster om bij de inslag. De rest van het personeel moet doorgaan met een gat in het dak en gewond personeel.

Ondertussen flitst en trilt mijn telefoon van het spervuur aan propaganda dat op mijn social media heen en weer wordt geschoten. Vrienden delen stories die uitleggen dat er drie soorten geweld zijn: structureel, revolutionair en repressief, en dat ieder die enkel het tweede soort veroordeelt zonder het structurele geweld tegen Palestijnen en de komende reactie van Israël, onderdeel is van het probleem. Ik zie talloze oproepen langskomen voor vermiste personen, hoe beide partijen worden omschreven als ‘vuil’ dat moet worden opgeruimd.

Af en toe blijkt een notificatie iemand te zijn die vraagt hoe het met me gaat, als iemand met vele banden in Israël/Palestina. Maar voor de rest legt mijn telefoon me het liefst uit waarom iedere vorm van geweld van het ‘eigen’ kamp legitiem is en onvoorwaardelijk gesteund moet worden. Als je het daar niet mee eens bent, ben je een [vul in: antisemiet; kolonist]. Als ik verder scroll zie ik hoe woonhuizen in vlammen opgaan, lees ik hoe inwoners worden gegijzeld, doodgestoken of neergeschoten door mensen die hun aanwezigheid in dit land niet op prijs stellen, zowel in het Zuiden als in het Oosten van het land.

Bondgenoten

Ik ga hier niet verkondigen dat geweld slecht is of dat ‘het’ moet stoppen. Als de gebeurtenissen sinds afgelopen weekend iets aangeven, dan is het dat geweld noodzakelijk is: om een situatie te behouden, te ontmantelen, of indien gewenst te herstellen. Maar de grote vlucht voorwaarts van Hamas of het Israëlische leger kan niet gepaard gaan met een grote vlucht naar de onschuld. Vele kritische en intelligente mensen om mij heen roepen nu dat alles toegestaan is uit zelfverdediging.

De beroemde filosoof Hannah Arendt beschrijft in On Violence (1970) hoe geweld een middel is dat je niet kunt inzetten zonder onvoorziene gevolgen. Het is een vuur dat je aansteekt en vervolgens met grote moeite in toom houdt. Het vreet aan wat voorhanden is. Nevenschade moet je op de koop toe nemen, en dat gebeurt deze dagen gretig. Mensen die ik hoog heb zitten vergoelijken oorlogsmisdaden en minimaliseren slachtoffers. Bijna niemand houdt het onderscheid tussen troepen en burgers in stand. Iedere Joodse Israëliër is een kolonist, en iedere Palestijn een terrorist. Deze retoriek voorziet beide oorlogstafels van een laagje genocidaire lak.

Ik lees momenteel de recent vertaalde roman Het internaat van de Oekraïense schrijver Serhi Zjadan. Hoofdpersoon Pasja, een leraar Oekraïens in de Donbas die enkel in het klaslokaal Oekraïens praat, twijfelt bij iedere ontmoeting of hij in het Russisch of Oekraïens moet antwoorden. Hij ziet hoe troepen komen en gaan en telkens nieuwe vlaggenstokken aan de mast ophijsen, maar Pasja laat in het midden wie die nieuwe troepen dan zijn.

Zjadan verschuift zo de focus van goede en slechte partijen naar de effecten van staatsgeweld en conflict in het algemeen. Het doet er hierdoor niet langer toe wie degene is die je klaslokaal overneemt, maar dát hij je klaslokaal overneemt. Er is geen legitimiteit, enkel de waas van geweld. Zjadan weet dondersgoed dat hij momenteel niet alleen een Oekraïense schrijver is, maar ook een tolk die voor Amerika en Europa de Donbas vertaalt. Hij laat zich niet verleiden om een makkelijk verhaal van goed versus kwaad te schrijven, maar maakt conflict voelbaar.

Toch hou je op deze manier ook een belangrijk element van conflict buiten zicht. Er zijn namelijk grote verschillen tussen de twee ziekenhuizen die ik aan het begin noemde. De een staat in Gaza en heeft nauwelijks stroom of voorraden en medicijnen, terwijl de ander in de Israëlische stad Ashkelon staat, en in relatief goede staat verkeert.

Hetzelfde geldt voor de oorlogstaal. Zowel Israël als Hamas bezigt dezelfde retoriek, maar één kant heeft duidelijk de betere bondgenoten aan zijn zij. Demissionair premier Mark Rutte spreekt van onschuldige Israëlische burgers en laat de Israëlische vlag wapperen op het Binnenhof, waar ooit de Oekraïense hetzelfde deed. De president van de Europese Commissie Ursula von der Leyen zegt dat Israël ‘het recht heeft’ zichzelf te beschermen tegen terroristen. Ook Amerikaans president Biden rept van onschuldige burgers, vermoord en gegijzeld, en Israëls recht zichzelf te verdedigen. De eerste dag al voegde hij de daad bij het woord en schonk 8 miljard dollar aan militaire steun.

Enkel degenen die bijzonder politiek bijziend zijn mogen de gebeurtenissen van dit weekend een ‘verrassingsaanval’ noemen. Al een jaar mogen kolonisten op de Westoever zonder consequenties Palestijnen vermoorden en hun huizen in brand steken. De extreemrechtse Israëlische regering, een jaar geleden verkozen, spreekt openlijk van annexatie en de superieure rechten van Joden op het heilige land. Minister van nationale veiligheid Ben-Gvir tart Palestijnen al een jaar door in zijn hoedanigheid als minister de Tempelberg te blijven bezoeken, de heiligste plek voor moslims in het Midden-Oosten. Voor zover het land eensgezind was de afgelopen tijd, was dat vooral over het feit dat de situatie onhoudbaar was geworden.

Vergelding

En dat geldt niet alleen voor de Israëlische kant. Slechts enkele maanden geleden zat ik door een samenloop van omstandigheden met een aantal Gazanen in een taxi in Egypte. Ook zij beweerden dat ‘het niet langer zo door kon gaan’, en dat er binnenkort een gecoördineerde aanval van alle omringende Arabische landen zou komen die voorgoed een eind zou maken aan Israël.

Het laatste deel lijkt me ongeloofwaardig, maar dat neemt niet weg dat de Israëlische regering maandenlang de tekens aan de wand negeerde en halsstarrig door bleef gaan met het ontmantelen van de rechtsstaat en het militariseren van de Westoever. De Israëlische regering liet Gaza verpieteren terwijl ze de annexatie van de Westoever voorbereidden. Egyptische bronnen vermelden zelfs dat Egypte Israël heeft gewaarschuwd voor een aanstaande operatie, maar het kabinet nam de waarschuwing niet serieus en ging door het gros van het leger op de Westoever te stationeren.

Ook de VS en de EU zijn deels verantwoordelijk voor de verwoesting die de komende dagen zal plaatsvinden. Bidens schenking van 8 miljard dollar is olie op het vuur. Laat er namelijk geen vergissing over bestaan: wanneer Israël de kans krijgt, zal het Gaza overdadig bombarderen. Op maandag werd de elektriciteits-, benzine- en voedseltoevoer naar de strook afgesloten, en later ook de toevoerlijnen van voedsel en water. Het Israëlische leger antwoordde de eerste nacht op de aanval van Hamas door flatgebouwen in Gaza met de grond gelijk te maken.

Vrijbrief

Officiële communicatie van het Israëlische leger vermeldt altijd netjes dat er in het gebouw ongetwijfeld een Hamas-nest verschool, en anders wel van de Islamitische Jihad of een andere partij. Maar keer op keer blijkt dat achter de chirurgische precisie die het Israëlische leger etaleert een roekeloosheid schuilgaat die aan onverschilligheid grenst. De Palestijnse historicus Rashid Khalidi toont in zijn boek De honderdjarige oorlog op Palestina hoe de Israëlische autoriteiten, wanneer het op Gaza aankomt, altijd de voorkeur hebben gegeven aan shock and awe: disproportioneel reageren zodat Palestijnen niet wagen een vinger uit te steken. De EU en de VS hebben feitelijk hun vrijbrief voor een komend bloedbad gegeven.

Maar dan trilt weer mijn telefoon en zie ik kennissen vieren dat Israëlische toeristen in Egypte zijn neergeschoten. Met ongekende zendingsdrang verkondigen vrienden dat Palestijns verzet altijd legitiem is, op wat voor manier dan ook, zelfs al zijn de slachtoffers Israëli’s die bij een bushokje wachten of die in de woestijn feesten. Niemand is immers onschuldig, en enkel om onschuldigen mogen we rouwen.

Geweld goedpraten heeft een prijs: de menselijkheid van het slachtoffer, maar ook van de dader en de omstander. Het zet de deur open naar oorlogsmisdaden. Dat geldt zowel voor structureel, revolutionair als repressief geweld. Op het moment van schrijven zijn er zo’n 500 Palestijnse en meer dan 800 Israëlische slachtoffers gemeld, een aantal dat snel zal stijgen. Het grootste deel hiervan is en zal burger zijn, en naar alle waarschijnlijkheid Palestijns. Juist nu moeten we onthouden dat beide partijen gebaat zijn bij omstanders die niet direct pal achter hun gekozen kamp staan, maar die kritisch blijven. En dat iedereen het verdient om om gerouwd te worden.