Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
De Hema. Uitgeefconcern PCM. Wehkamp. Kinderopvangbedrijven Blos en KidsFoundation. Stuk voor stuk organisaties die de laatste jaren opgekocht zijn door grote internationale beleggers. Private Equity (PE) is de officiële Engelse naam, maar in het publieke discours worden deze bedrijven ook wel ‘durfkapitalisten’ genoemd.
Deze kapitalisten beleggen in niet-beursgenoteerde bedrijven met een onzekere toekomst, bijvoorbeeld omdat ze in zwaar weer verkeren. Vanwege die onzekerheid kunnen ze er hoge opbrengsten behalen. Het verhaal gaat dat daar durf voor nodig is; met gevaar voor eigen centen richten de beleggers hun machtige marktgevoelige lans op kwakkelende ondernemingen en maken deze prompt weer gezond.
“
Vluchtelingen die hun leven wagen noemen we geen 'durfmigranten'
In onze maatschappij gaan wij op een vreemde manier om met het begrip ‘durf’. Neem bijvoorbeeld mensen die de moed hebben hun geboorteland te verlaten in de hoop op een beter leven voor henzelf en hun familie. Die daarvoor hun leven wagen in clandestiene rubberbootjes op zee, van hun weinige spaargeld forse bedragen betalen aan mensenhandelaars. Die mensen noemen we geen ‘durfmigranten’ – wat toch logisch zou zijn gezien de betekenis van het begrip durf – maar voorzien sommigen van ons van denigrerende etiketten als ‘gelukszoekers’.
Hetzelfde geldt voor mensen die zich uitspreken tegen racisme, actievoeren tegen klimaatdestructie of een beter loon eisen. Niet zelden worden zij belachelijk gemaakt, vernederd of weggezet als gevaarlijke radicalen. Zo maakte RTL-journalist Roderick Veelo in zijn column van 25 juni losjes een vergelijking tussen Black Lives Matter en de dictatoriale regimes van Stalin, Mao en Pol Pot: BLM zou net als de marxistische systemen aanzetten tot ‘polarisatie, ontwrichting, geweld en uiteindelijk het op grote schaal opruimen van mensen die in de weg staan’.
Eervol label
Laten we nu eens kijken wat die dappere helden van het durfkapitaal allemaal voor moois doen om dat eervolle label te verdienen. Feitelijk komt het hierop neer: ze nemen een bedrijf over. Dat doen ze met geld van individuele en institutionele beleggers, zoals pensioenfondsen. Ze combineren dat beleggingsgeld vaak met flinke leningen (dat is namelijk aftrekbaar via de winstbelasting). Aangezien ze hun geldverstrekkers hoge rendementen beloven, wordt er doorgaans diep ingegrepen in de aangekochte organisaties.
“
We zijn in een wereld beland waarin de spaarcenten van werkende mensen worden gebruikt om andere werkende mensen uit te buiten
Reorganisaties en ontslagrondes volgen al snel. Delen van het aangekochte bedrijf worden in de verkoop gegooid. Het bestaande personeel krijgt er niets bij, nieuwe medewerkers verdienen aanzienlijk minder. Nadat de organisatie bijna helemaal is geplunderd, het PE-fonds zijn vergoeding voor het ‘managen’ van al deze ellende binnen heeft en de aandeelhouders hun dividenden hebben opgestreken, blijft het bedrijf achter met hoge schulden, klaar om te worden overgenomen door de volgende durfal.
We zijn in een wereld beland waarin de spaarcenten van werkende mensen worden gebruikt om andere werkende mensen uit te buiten. Pensioenfondsen kiezen voor durfkapitaal omdat zij hoge opbrengsten beloven, terwijl centrale banken de rentes in de markt kunstmatig laag houden. De banken willen hiermee bereiken dat consumenten en bedrijven meer geld gaan uitgeven, zodat de economie een impuls krijgt en de inflatie wordt aangejaagd. De meeste beleggingen leveren vanwege die lage rentes weinig op, terwijl pensioenfondsen al moeite hebben om het hoofd boven water te houden.
Belastingparadijzen
Tot overmaat van ramp werken veel durfkapitalisten ook nog vanuit belastingparadijzen, zodat ze nauwelijks iets afdragen van het geld dat ze uit aangekochte ondernemingen zuigen. Ondertussen worden wel allerlei kosten op de maatschappij afgewenteld – denk aan de werkloosheids- uitkeringen die moeten worden verstrekt na al die geforceerde ontslagen.
“
Durfkapitalisten zien de bedrijven die ze overnemen als een soort pinautomaat
De ‘durf’ is hier vooral het lef om te plunderen; het doorvoeren van bezuinigingen en ontslagrondes, het verkopen van bedrijfsonderdelen, het zoeken naar elke mogelijke bezuiniging. Zo kregen ouders die hun kinderen naar een ‘plusgroep’ hadden gestuurd op de Utrechtse kinderopvang Blos na overname door durfkapitalist Menta Capital botweg te horen dat deze groep zou worden opgeheven. Hema, door de Nederlandse durfkapitalist Marcel Boekhoorn overgenomen van het Britse Lion Capital, zette de traditionele tompouce-bakkerijen in de verkoop om de schulden te kunnen betalen. Durfkapitalist APAX, eigenaar van Wehkamp, wil het distributiecentrum in Maurik sluiten: een besluit dat prompt leidde tot de eerste staking binnen het bedrijf ooit.
Dominee Martin Luther King zei ooit: ‘Veel te vaak hebben we socialisme voor de rijken en de rauwe vrije markt voor de armen.’ Durfkapitalisten zien de bedrijven die ze overnemen als een soort pinautomaat. Hun enige zorg is een stabiele geldstroom: ze bieden bestaanszekerheid aan zichzelf en de financiële instanties waarvoor ze bedrijven aankopen, terwijl ze de werknemers die zekerheid juist ontnemen.
“
‘Durfkapitalisten’ zouden niet de kans moeten krijgen om de levens van gewone mensen te verzieken
Inmiddels hebben GroenLinks, PvdA en SP een wetsvoorstel in de maak dat het onmogelijk maakt om winst uit te keren aan aandeelhouders van kinderopvangorganisaties. De partijen vinden het moeilijk te verkroppen dat buitenlandse investeerders winst maken terwijl de kinderopvang voor een fors deel door de overheid en werkgevers wordt betaald. Het geld zou volgens hen moeten worden geïnvesteerd in de kwaliteit van de opvang. De FNV pleitte onlangs voor een ‘HEMA-wet’, die de roofzucht van ‘durfkapitalisten’ moet beteugelen. Zulke wetgeving zou een trendbreuk zijn met de jaren waarin de ongebreidelde marktwerking vooral niets in de weg mocht worden gelegd.
‘Durfkapitalisten’ zouden geen enkele kans mogen maken om de levens van gewone mensen te verzieken. Denk bijvoorbeeld aan de blauwdruk voor een andere economie die de voormalig Griekse minister van Financiën, Yanis Varoufakis, onlangs in The Guardian beschreef. Zo zouden werknemers volgens hem zelf niet-verhandelbare aandelen in het bedrijf moeten bezitten en democratische inspraak moeten hebben in de besluitvorming.
In de huidige politieke situatie lijkt dit nog toekomstmuziek. Maar laten we om te beginnen eufemismen als durfkapitaal vermijden en voortaan passender woorden gebruiken. Hoe noem je een wezen dat het licht van de dag mijdt en ’s nachts eropuit trekt om zijn slachtoffers in een onbewaakt ogenblik leeg te zuigen? Juist, dat is een vampier. Vampierkapitaal.
