Pepper is petite, aanminnig en behulpzaam. Ze is 1 meter 20 lang, gehuld in smetteloos wit, heeft aandoenlijke, grote zwarte ogen, blijft altijd correct en is nooit ziek of ongesteld. Kortom: Pepper is een topwerknemer. Ze behoort tot de nieuwste generatie robots die menselijke gevoelens herkennen en daarop reageren. Ze praat en gesticuleert terug, en oogt buitengewoon knuffelbaar.
De betekenis van Pepper voor de arbeidsmarkt strekt ver. Ze kan met haar schattige snoetje mensen wegconcurreren: mensen die banen vervullen die niet automatiseerbaar werden geacht omdat er persoonlijk, menselijk contact voor is vereist. Ze gaat Japanse bejaarden gezelschap houden en andere diensten verlenen die we tot dusver overlieten aan een echt mens.
[[{“fid”:”28978″,”view_mode”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:””,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:””},”type”:”media”,”attributes”:{“class”:”styles file-styles artikel_volle_breedte media-element file-file-styles-artikel-volle-breedte”,”id”:”styles-6-0″},”link_text”:null}]]
Beter dan mensen
Pepper is de volgende schakel in een proces dat al langer gaande is: de robotisering van de samenleving die niet enkel routinejobs vervangt, maar ook banen in het middensegment waar een mbo-opleiding of hoger voor is vereist. Banen die als ‘typisch mensenwerk’ gelden.
Zo kunnen robots medische recepten lezen en de juiste medicijnen opzoeken, juridische documenten analyseren en afwijkingen op röntgenfoto’s opsporen. Er bestaat software die op basis van ingevoerde sportuitslagen of weersomstandigheden een coherent nieuwsbericht kan opstellen. Robots kunnen niet alleen academische essays nakijken, maar ze ook zelf schrijven.
Massaal vrijwilligerswerk
De technologisch deterministisch ingestelden onder ons roepen ach en wee, een exemplaar van The End of Work van Jeremy Rifk in, de klassieker uit 1995, onder de arm geklemd. Rifk in denkt dat de wereld een periode wacht van verdwijnende banen, een krimpende middenklasse en een kleine elite van mensen met hoogwaardige kennis en managers van complexe processen, die alle profijt opstrijkt.
Rifkin zag een nieuwe maatschappij voor zich, eentje waarin de vele werklozen massaal vrijwilligerswerk gaan doen, daarbij gefaciliteerd en gestimuleerd door de overheid – want ze moeten toch íets?
Wie robottechnologie in zijn voordeel kan laten werken, wordt schathemeltjerijk
Jan Modaal passé
Tegenover Rifk in staan de arbeidseconomen die erop wijzen dat, sinds een Mesopotamiër vierduizend jaar voor Christus een platte houten schijf liet rollen en dacht ‘verrek, een wiel!’, technologische vernieuwing steeds oude banen heeft vernietigd en nieuwe heeft geschapen. Technologische vooruitgang bracht ook andere vooruitgang: meer welvaart, meer vrije tijd en een almaar beter, langer en gezonder leven. Stijgende arbeidsproductiviteit dankzij slimmer werken is dé motor hierachter. Zo ligt het inkomen per hoofd van de Nederlandse bevolking nu 4,5 keer hoger dan in 1950, hetgeen zich manifesteert in luxere huizen, auto’s en vakanties. En in zeeën vrije tijd.
De grote vraag waar arbeidseconomen zich over buigen is: is dit keer alles anders? Ja! zegt Tyler Cowen, Amerikaans econoom en auteur van Average is Over. We stevenen af op een arbeidsmarkt met banen voor een kleine elite aan de bovenkant – interessant, uitdagend, complex en zeer goedbetaald – en voor een grote massa aan de onderkant. De middenklasse dunt uit. Het wordt knokken om met de (kleine) top mee te kunnen, Jan Modaal is passé. Wie robottechnologie in zijn voordeel kan laten werken, wordt schathemeltjerijk.
Zegen van deze tijd
In Nederland zien we al de voorzichtige contouren van dit zandlopermodel. In haar onderzoek naar de vraag hoe we straks ons geld verdienen, concludeerde de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) eind vorig jaar dat ook in Nederland het aantal middenbanen gestaag afneemt ten opzichte van hoog- en laagopgeleid werk.
Vooralsnog is robotisering van middenklassebanen een typisch westers verschijnsel, waarvan moeilijk te zeggen valt wat de gevolgen voor de rest van de wereld zijn. Automatisering aan de onderkant van de arbeidsmarkt is evenwel een wereldwijd fenomeen. China is hard op weg een van ’s werelds grootste afnemers van industriële robots te worden. Door het éénkindbeleid wordt vanaf 2015 al krapte op de Chinese arbeidsmarkt voorspeld, en daarmee hogere lonen. Automatisering van de lager betaalde banen wordt interessanter.
Wat automatisering van middenklassebanen vermag, zien we terug bij de firma Kodak, van de legendarische fotorolletjes en de schitterende afdrukken. Op het hoogtepunt werkten er 145 duizend mensen in keurige middenklassebanen. Inmiddels is Kodak geschiedenis en delen we foto’s op Instagram. Toen dat door Facebook werd gekocht voor 1 miljard dollar, werkten er dertien mensen.
Geen baan meer? Geen probleem: op internet kun je gratis genieten van films en onderwijs
Voor de consument is de wereld met Instagram stukken aangenamer geworden dan voorheen, toen je nog met je rolletjes snel voor sluitingstijd naar de Hema moest fietsen en vervolgens drie dagen moest wachten op het resultaat. Het schier oneindige aanbod van spotgoedkope online diensten is de grote zegen van de nieuwe tijd. Wie buiten het groepje toppers valt, zegt Tyler Cowen daarom geruststellend, hoeft heus niet te wanhopen. Je kunt gratis of tegen spotprijzen genieten van de prachtigste films, de mooiste boeken en de leukste spellen. Maar ook, belangrijk, gratis onderwijs krijgen in de vorm van colleges van grootheden in de kwantummechanica, de dialectiek van Hegel of de eurocrisis. Alles is voorhanden, en oneindig deelbaar tegen meerkosten die de nul naderen.
Werken naast robots
In de nieuwe verhoudingen zal een herwaardering optreden van minder goed betaalde banen, denkt Cowen. De saaie, gevaarlijke en geestdodende banen gaan naar robots, de interessantere doch slecht betaalde banen blijven over: knutselles geven aan de kinderen van robotmiljardairs – of aan robots zelf natuurlijk. En er komen nieuwe banen bij. Neem reshoring: omdat sommige robots minstens zo nauwkeurig en goedkoop zijn als een Chinese fabrieksarbeider, keren banen terug die nog niet zo lang geleden naar China en andere lagelonenlanden zijn verplaatst. Dat schept werk hier: voor mensen die de programmering en het onderhoud van de robots verzorgen bijvoorbeeld.
Een sleutelrol is weggelegd voor het onderwijs. Dat zou zodanig moeten worden hervormd dat kinderen vaardigheden leren voor het werken naast robots, schrijven hoogleraren van Massachusetts Institute of Technology (MIT) Erik Brynjolfsson en Andrew McAfee in hun boek The Second Machine Age. Deze aanbeveling, een heruitvinding van het onderwijs, wordt door alle onderzoekers geëchood. Niet voor niets heet de eerdergenoemde toekomstverkenning van de WRR Naar een lerende economie.
Het leven wordt heus niet slechter, eerder leuker, voorspelt Cowen. Veel leuker. Al zijn er vermoedelijk genoeg mensen die graag het advies van de in 1989 overleden schaakgrootmeester Jan Hein Donner ter harte zullen nemen. Gevraagd naar de beste manier om schaakcomputer Deep Blue te verslaan, zei Donner: “Met een hamer!”
