Angst bij Oekraïense lhbti+’ers: ‘Voor de Russen zijn wij geen mensen’

Stanyslav ontvluchtte Charkiv1, in het oosten van Oekraïne. Letterlijk ziek van de stress kwam hij midden april aan in de westelijke stad Lviv. Tijdens ons gesprek (eind april) is hij nog steeds nerveus. Zijn stem stopt niet met trillen tijdens het anderhalf uur durende gesprek. Zes weken woonde Stanyslav in een piepkleine opvangplaats in Lviv, verzorgd door de lhbti+-ngo Insight. Vorige week moest hij verhuizen naar een hostel. Insight krijgt steeds nieuwe verzoeken van personen die de gebieden vlak bij het front ontvluchten. Stanyslav: “Nu mogen mensen er maximaal twee weken verblijven. Daarna moet je je plan trekken.”

Insight runde tussen 2014 en 2019 een opvangplaats voor lhbti+’ers die van Donbas en Krim naar Kyiv wisten te vluchten. In die tijd hielp de organisatie 112 personen. Sinds het begin van de Russische invasie van Oekraïne bieden ze weer twee schuilplaatsen aan lhbti+’ers, in Lviv en Tsjernivtsi in het westen en zuidwesten van het land – er is daar plek voor 34 personen. Insight stuurt ook materiële hulp per post naar lhbti+’ers en vrouwen met kinderen die niet kunnen vluchten omdat ze voor ouderen en familieleden met beperking zorgen.

Tot de oorlog in de Donbas (2014-heden) was de positie van lhbti+’ers in Oekraïne in sommige opzichten aan de beterende hand. Dat kwam deels door de Maidanrevolutie in 2013 en 2014. Die wierp de pro-Russische regering omver. Onder druk van de Europese Unie en Oekraïense en buitenlandse activisten verbood het Oekraïense parlement in 2015 discriminatie op basis van seksuele geaardheid op de werkvloer. Maar tegelijkertijd nam homofobe agressie van radicale nationalistische groeperingen toe – ze gebruikten de groei van nationalisme na 2014 om haat te zaaien tegen minderheden. Ze schilderen lhbti+’ers af als bedreiging voor de Oekraïense samenleving. Ze zouden niet aansluiten bij een ‘traditionele’ visie op de Oekraïense identiteit: gezinnen met een vader, moeder en kinderen.

Bohdana*, ook een transgender vrouw die in dezelfde opvangplaats van Insight woont, besloot in Oekraïne te blijven. “Als iedereen weggaat, dan gaat er toch niets veranderen in dat land”, stelt ze vastberaden. Ze komt uit Cherson – een havenstad die begin maart ingenomen werd door de Russische troepen. Ze slaagde erin om het op tijd te verlaten. Haar vriendje Andriy* liftte vanuit Kyiv om haar op te pikken. Daarna liftten ze samen naar Lviv. Vóór die vlucht hadden ze elkaar nog niet in het echt ontmoet: het stel leerde elkaar online kennen. Een poging het land te verlaten hebben ze niet gedaan: “Onderweg hoorden we dat mannen het land niet mogen verlaten.”

Experts vrezen dat het werk dat Oekraïense ngo’s hebben gestoken in de emancipatie van lhbti+’ers door de Russische invasie verloren zal gaan. Victor Madrigal-Borloz, VN-expert op het gebied van seksuele geaardheid en genderidentiteit, ziet het al misgaan, zo vertelt hij tijdens een webinar op 17 mei, de Internationale dag tegen homo-, bi- en transfobie: ‘Lhbti+’ers met een mannelijk uiterlijk werden uitgesloten van evacuatie (naar het westen van Oekraïne, red.). Ze mochten niet op de trein naar veilige gebieden.’

Shevtsova blijft, ondanks alles, hoopvol. Ze gelooft dat de naoorlogse Oekraïense samenleving toleranter wordt. “Miljoenen Oekraïners wonen nu in het hele Europa. Ze worden blootgesteld aan verschillende culturen. Ik hoop dat sommige mensen zich hierdoor openstellen voor diversiteit.”

* Omwille van de veiligheid van Andriy en Bohdana zijn hun namen gefingeerd. Hun echte namen zijn bij de redactie bekend. Van Augustina en Stanyslav laten wij de achternamen achterwege omwille van hun veiligheid en privacy. Hun achternamen zijn bij de redactie bekend.