Interview

‘Ons koloniale verleden bepaalt hoe we naar de ander kijken’

Migratie dreigt het breekpunt van Europa te worden. Het gaat over vluchtelingenbootjes, grenzen, islam, over wij en zij. Thema’s die niet alleen de samenleving en politiek bezighouden, maar ook de wetenschap. In het debat worden academici vaak overschreeuwd.

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
“Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in verhalen van de onderdrukte groepen, niet zozeer in de elite.” Historicus Nira Wickramasinghe (54), geboren in Colombo, Sri Lanka, is hoogleraar Modern South Asian Studies aan de Universiteit Leiden, en houdt zich al haar hele academische carrière bezig met identiteitspolitiek, het dagelijks leven in gekoloniseerd Sri Lanka en de positie van gemarginaliseerde groepen.

Veel onderzoek richt zich op het economische aspect van de slavenhandel. We gaan juist op zoek naar menselijke verhalen

Momenteel werkt Wickramasinghe aan het project Being a Slave, waarvoor ze samen met andere wetenschappers de verhalen van tot slaaf gemaakte verzamelt. Volgend jaar komt ook haar boek over haar onderzoek naar het slavernijverleden uit, genaamd Traces and Hauntings. “Veel wetenschappelijk onderzoek richt zich met name op de economische aspecten van de Europese slavenhandel rondom de Indische Oceaan. De aantallen, hoe winstgevend handel was. Wij gaan juist op zoek naar de verhalen van de mensen zelf. Naar de menselijke dimensie. Wat betekende het om tot slaaf te worden gemaakt in de 18e en 19e eeuw? In mijn boek sta ik stil bij de impact die dat verleden nu nog heeft.”

Vorig jaar organiseerde de professor samen met collega Alicia Schrikker een tweedaagse workshop waarbij uiteenlopende academici – historici, literatuurwetenschappers – werden uitgenodigd om te reflecteren op het leven van de tot slaaf gemaakten. “Niet eenvoudig, maar wanneer je in de archieven duikt en doorspit, kom je veel tegen.”

Een voorbeeld komt uit haar eigen onderzoek, waarbij ze de rechtbankverslagen uit koloniaal Sri Lanka heeft doorgespit. “Daar komen we ook de stem van de tot slaaf gemaakten tegen. Zoals de man die voor de rechter moest verschijnen omdat hij zich in de palankijn, de draagstoel van zijn ‘meester’, had laten vervoeren. Een voorbeeld van dagelijks verzet. We zoeken geen grote opstanden, maar kleine daden die laten zien hoe mensen vochten voor hun vrijheid, voor hun waardigheid.”

Tot voor kort kregen slavernij en koloniaal erfgoed weinig aandacht binnen de Nederlandse wetenschap. Ziet u hier verandering in komen?
“Langzaam, maar het verschil met andere landen is groot. In Groot-Brittannië bijvoorbeeld hebben wetenschappers veel meer pogingen gedaan om dit verleden en post-kolonialisme te duiden. Daar is al veel meer nagedacht over de gevolgen van kolonisatie en kan ook openlijk over zaken als ras worden gedebatteerd. In Nederland niet, het is allemaal erg onderhuids. Het verleden is het verleden. Let’s move forward. Ik ben ervan overtuigd dat het koloniaal verleden een grote rol speelt in hoe we vandaag de dag – ook in Nederland – naar de ander kijken, hoe we samenleven met ‘anderen’.”

Is het gevaarlijk, dat gebrek aan kennis over het verleden?
“Jazeker, mensen moeten zich realiseren dat al die onderwerpen waar we vandaag mee worstelen, zaken als migratie en vluchtelingen, nauw verbonden zijn met deze koloniale geschiedenis. Het vormt hoe we naar minderheden kijken en het verleden heeft ook zeker onze vooroordelen gevormd. De schaduwen van deze geschiedenis zijn zo verweven in de politiek, in de samenleving. Wanneer we ons daar niet bewust van zijn, dan zien we niet de onderliggende laag, de onderliggende mechanismes.”

“Neem de universiteit. In Leiden is er binnen de Geesteswetenschappen een scheiding gemaakt tussen het Instituut voor Geschiedenis en Area Studies, waar zeg maar de ‘vreemde’ en ‘exotische plaatsen’ aan de andere kant van de wereld worden onderzocht. Daar verbaas ik me nog steeds over. Ik ben historicus, heb in Frankrijk gestudeerd, en aan Oxford, en toch hoor ik in Leiden ineens bij de Area Studies, alsof die studie compleet losstaat van de overige geschiedenis. Veelzeggend is dat dit onderscheid op de universiteit gewoon wordt geaccepteerd zonder dat daar verder over wordt nagedacht. In de praktijk laten we ons niet begrenzen en zoeken de historici van de verschillende instituten elkaar wel op.”

De Nederlandse samenleving is best tevreden met zichzelf en houdt niet van veranderingen

Heeft u zich verbaasd toen u in 2010 in Leiden kwam werken?
“Jazeker. Ik was al vaker in Nederland geweest, ik had het beeld van een liberale welvaartsstaat. Pas toen ik echt toetrad tot het werkleven, realiseerde ik me dat Nederland helemaal niet zo divers en liberaal is. Mensen zijn bijvoorbeeld verbaasd dat ik professor ben. Dat hoort niet tot hun dagelijkse realiteit. Je komt ook nauwelijks mensen uit de voormalige koloniën in hogere posities tegen. De academische wereld in Nederland is een wit mannenbolwerk. Vrouwelijke wetenschappers wordt nog steeds gevraagd of ze parttime willen werken wanneer ze kinderen krijgen. Van moeders wordt eigenlijk verwacht dat ze een stapje terug doen in hun carrière. Dat had ik echt niet verwacht.”

“De Nederlandse samenleving is ook best tevreden met zichzelf en houdt niet van veranderingen. Er zijn nog zoveel taboes. Nu kun je genderissues nog wel bespreken, maar diversiteit is toch een ander verhaal. Ik merk dat dat in de praktijk een stuk lastiger ligt. Als je stelt dat het goed zou zijn om meer niet-witte Nederlanders op de universiteit te hebben, zie je nog veel onbegrip. Waarom?”

“Maar langzaam beginnen er zaken te veranderen. Ik wil geen kan met wormen openen, maar kijk naar de zwartepietendiscussie, die jaarlijks weer in alle hevigheid wordt gevoerd en waar mensen ook erg sterke gevoelens bij hebben. Daar liggen zoveel zaken onder verborgen. Zelf zag ik Zwarte Piet voor het eerst toen ik in Nederland woonde en ze in de straat opdoken. Dat was wel even schrikken.”

Het recht is niet kleurenblind

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons