Oost-Afrika krijgt te maken met sterk tegenvallende oogsten, die de voedselprijzen in grote delen van Ethiopië, Kenia en Somalië hebben verdubbeld. Bij de laatste droogte in de regio, in 2011, kwamen honderdduizenden mensen om. De periodes van droogte worden niet alleen frequenter, maar ook intenser. Elke keer hebben ze een rampzalige impact op de economie van de landen en de broodwinning van de bevolking.
Maar wat ligt aan de basis van die intense droogtes? Een deel van de verklaring ligt bij het klimaatfenomeen Indische Oceaan-dipool, dat vaak de Indiase Niño wordt genoemd. Het fenomeen is veel minder bekend dan zijn tegenhanger in de Grote Oceaan en werd pas in de late jaren negentig door Japanse wetenschappers ontdekt.
De dipool verwijst naar de oppervlaktetemperatuur van de Indische Oceaan voor de kust van Indonesië, die afwisselend kouder of warmer is dan het westelijke deel van de oceaan. Sommige jaren is dat temperatuurverschil veel groter dan anders. Op dit moment bijvoorbeeld komt de regio uit een bijzonder sterke dipool. Tijdens de zomer van 2016, op het hoogtepunt, was de zee voor de Indonesische kust een hele graad warmer dan de wateren enkele kilometers zuidelijker.
Warme wind
Als het zeeoppervlak warmer is, verdampt er meer water, en op deze schaal kunnen relatief kleine veranderingen een groot effect hebben. In dit geval leidde het tot een veel hogere luchtvochtigheid boven de oostelijke Indische Oceaan.
Omdat vochtige lucht kouder is dan warme lucht, heeft dat ook invloed op de windpatronen. Wind is immers niets anders dan de atmosfeer die verschillen in temperatuur, druk en luchtvochtigheid probeert te egaliseren. De ongewoon koele lucht boven de Indische Oceaan veroorzaakte warme wind vanuit Afrika naar het oosten, over de oceaan.
Rampzalig
Dat is rampzalig voor de boeren in de Hoorn van Afrika, die afhankelijk zijn van de Indische Oceaan om 'korte regens' te genereren van oktober tot december en 'lange regens' van maart tot juni. Doordat de winden werden omgedraaid, werd de lucht nog droger dan normaal. In 2016 kwamen de regens al een maand te laat, en in sommige regio’s bleven ze zelfs helemaal weg. Hulporganisaties waarschuwden toen al dat het achterwege blijven van regen grote hongersnoden zou veroorzaken in Kenia, Zuid-Soedan, Somalië en Oost-Ethiopië.
Het lijkt er niet op dat de situatie snel zal verbeteren. Net als bij El Niño heeft de opwarming van de aarde de Indische Oceaan Dipool extremer gemaakt in de voorbije jaren. In Oost-Afrika zullen extreme droogtes de norm worden.
Antwoorden
Omdat de mens de Indische Oceaan niet kan controleren, zijn er ook geen eenvoudige antwoorden op de crisis. Er kan wél iets gedaan worden om de Afrikaanse bevolking veerkrachtiger te maken en haar te wapenen tegen de klimaatverandering.
De geschiedenis van de regio toont een aantal mogelijke strategieën. Zo is op veel plekken overgeschakeld naar maïs, een gewas dat uit de Amerika’s is ingevoerd en meer traditionele gewassen als cassave en sorghum verving. Maar hoewel maïs voedzaam is in goede jaren, is het ook enorm gevoelig voor droogte.
De geschiedenis laat ook zien dat herdersgemeenschappen veel minder mobiel geworden zijn. Veetelers zijn zich meer permanent gaan vestigen en zo afhankelijker geworden van irrigatie en landbouw.
Er zijn enkele maatregelen die Oost-Afrikanen kunnen nemen om zich beter te wapenen tegen de impact van de klimaatverandering, en met name droogte. Veetelers kunnen grote, gemeenschappelijke graasweiden delen als verzekering tegen lokale droogte. De bewegingen van de kuddes kunnen beter beheerd worden om overbegrazing te vermijden. Bergwouden moeten beter beschermd worden om water op te vangen zonder dure en kwetsbare irrigatiesystemen. En boeren moeten overschakelen op variëteiten die beter bestand zijn tegen klimaatextremen.
Hoofdfoto: Flickr / Giro555
