Op Lesbos bouwen vluchtelingen mee aan hun eigen ‘gevangenis’

In de haven van Mytilini, de hoofdstad van het eiland Lesbos, liggen Griekse kustwachtschepen, die na zonsondergang op zoek gaan naar mensen die ’s nachts in rubberboten oversteken, omdat ze Europa niet via de reguliere route kunnen bereiken. Al jaren vormen de Griekse eilanden in de Egeïsche zee, op een paar kilometer van de Turkse kust, een van de belangrijkste en dodelijkste routes voor mensen die Europa proberen te bereiken.

Lange tijd stond Lesbos bekend om kamp Moria. Toen dat kamp in september 2020 bijna volledig afbrandde, bood een tijdelijk kamp opvang aan negenduizend mensen, in afwachting van het nieuwe kamp Mavrovouni. Dat is momenteel het enige vluchtelingenkamp op Lesbos. Zodra het nieuwe centrum in Vastria klaar is, met ruimte voor zo’n vierduizend mensen, moet Mavrovouni worden opgedoekt.

De afgelopen jaren is het kamp in Vastria onderwerp van twist geworden, in de vorm van harde protesten door de bevolking, tot NGO-rapporten, en zelfs rechtszaken die de aanleg van een nieuwe weg voorlopig blokkeren. Een van de vele onbeantwoorde vragen is de illegale tewerkstelling van asielzoekers bij de bouwwerkzaamheden van het nieuwe kamp.

Artikel gaat verder onder het kader.

Nachtmerrie

“In april heb ik twintig dagen in het nieuwe kamp gewerkt”, vertelt een asielzoeker op het eiland, die anoniem wenst te blijven.* Hoewel hij de enige is die over de omstandigheden wil uitweiden, herkennen alle ngo’s in dit artikel de details van zijn verhaal in meer of mindere mate. Hij vertelt: “Iemand die ik kende, zei: ‘Als je geen werk hebt, kom dan met me mee.’ Het was illegaal werk, ik weet niet eens voor welk bedrijf ik werkte. Met tien of vijftien andere vluchtelingen werkten we van 7 uur ’s ochtends tot 5 uur ’s middags. We verdienden 30 euro per dag voor tien uur werk.” Ook in Griekenland is dat onder het minimumloon.

Artikel gaat verder onder de foto.

Het nieuwe vluchtelingenkamp op Lesbos in aanbouw, nabij Vastria. Gezien vanaf de bergen. Beeld: Giacomo Sini

De asielzoeker vervolgt: “Alleen Roemenen en asielzoekers worden opgeroepen voor dit werk. Ze wisten allemaal waaraan ze werkten en waren ervan overtuigd dat het nieuwe kamp veel erger zou zijn dan het huidige centrum in Mavrovouni.” Hij wil zelf ook absoluut niet naar het nieuwe kamp verhuizen. “Vanuit Mavrovouni kan ik naar de stad, naar de sportschool, zwemmen, ik kan me beter ontspannen”, vertelt hij. Mavrovouni is ook omheind door hekken, maar het ligt aan zee, er is een supermarkt in de buurt en ngo’s zitten op loopafstand. Bovendien gaat er een bus naar de stad. “Sinds we hier op Lesbos zijn, voelen mijn vrouw en ik ons langzaam iets beter.”

Een verhuizing naar Vastria zou hen weer in isolatie dwingen. “Er zijn daar geen hulporganisaties en waarschijnlijk zullen er ook geen komen, want overal waar je kijkt is er bos.” Dan zegt hij met een vastberaden blik: “Onder geen beding ga ik naar het nieuwe kamp, ze zullen me daar met geweld naartoe moeten brengen. Ik sterf nog liever dan dat ik daar zou moeten blijven. Denk maar niet dat het een mooie plek is, met olijfbomen en zo. Nee, het is een dennenbos, als in een horrorfilm. Het is een nachtmerrie.”

Over de leefomstandigheden in het centrum, schrijft het Lesvos Legal Centre (LLC) dat het een centrum wordt ‘waar mensen samengedreven worden in gemilitariseerde kampen op basis van hun nationaliteit en juridische status’. Het LLC is een in Griekenland geregistreerde organisatie, met onder anderen juristen die migranten juridisch bijstaan. Volgens het LLC is een soortgelijke situatie al gaande in een ‘modelcentrum’ op Samos. Dergelijke kampen zijn volgens het centrum ‘altijd een grote stap achteruit voor de rechten en waardigheid van mensen’.

Artikel gaat verder onder de foto.

De ‘begraafplaats voor reddingsvesten’ nabij Molyvos-Métimna, in het noorden van het eiland. Beeld: Giacomo Sini

De hoofdaannemer van de bouw in Vastria is GEK Terna. Dat bedrijf kreeg in september 2021 van het ministerie van Migratie en Asiel de opdracht voor de centra op de eilanden Lesbos en Chios. Het renoveert ook het detentiecentrum in de regio Evros, in Oost-Griekenland. Een contract ter waarde van meer dan 132 miljoen euro, volledig gefinancierd door de Europese Unie. Doordat er veel onderaannemers bij de bouwwerkzaamheden betrokken zijn, is het moeilijk om te achterhalen wie precies de onderbetaalde asielzoekers zwart tewerkstelde om het centrum te bouwen waarin ze waarschijnlijk zelf zullen worden gedwongen te wonen. In Griekenland mag je als asielzoeker aan de slag als je officieel geregistreerd bent als asielzoeker. Maar dat moet uiteraard wel legaal, én het mag niet onder het minimumloon.

Artikel gaat verder onder het kader.

Hotspots

Op 25 juni gaat Griekenland naar de stembus voor de parlementsverkiezingen. Op het centrale Sapphoplein in Mytilini zit de Griekse Panagiotis Founis (‘een jaar of 70’) ondanks de zinderende hitte onder een parasol bij een stand van de linkse partij Syriza. Hij is tegen de bouw van het centrum in Vastria. “Het wordt vreselijk! Het wordt een gevangenis, met muren, torens en prikkeldraad”, legt hij met verheven stem uit. “Ze hebben veel bomen gekapt om het te bouwen, en als er een brand uitbreekt, kan het hele bos afbranden!”

Artikel gaat verder onder de foto.

Gemeenschapscentrum Parea, niet ver van het enige vluchtelingenkamp dat nog op Lesbos bestaat. Beeld: Giacomo Sini

’s Avonds, als het tellen van de stemmen eindigt, kleurt het Sapphoplein rood met geel: de Communistische Partij van Griekenland verovert een zetel van Syriza en krijgt na jaren weer een vertegenwoordiger van het eiland in het parlement. “We zijn tegen het nieuwe centrum en de hotspots op de eilanden”, zegt de nieuwgekozen Maria Komninaka. “Mensen zouden vrij moeten zijn om zich te verplaatsen en asiel aan te vragen in verschillende landen van de Europese Unie.”

Enkele honderden meters van het oude centrum bevindt zich het gemeenschapscentrum Paréa. “Het betekent ‘cirkel van vrienden’ in het Grieks”, legt Silvia Lucibello, de coördinator van het centrum, uit. “Veel andere ngo’s hebben het eiland verlaten en ook door de situatie in Oekraïne staat Lesbos niet langer in de schijnwerpers, maar de situatie is nog steeds schrijnend.” Ze is tegen het nieuwe centrum. “We hebben geen interesse om in zo’n centrum te werken als het opent.”

Geïsoleerd

Paréa werkt samen met veel andere organisaties, de laatste tijd vooral vanwege de voedselcrisis die er heerst. Sinds mei zijn namelijk ongeveer 500 mensen uitgesloten van de officiële voedselverdeling: de mensen wier asielaanvragen definitief zijn afgewezen, maar ook degenen die net een asielstatus hebben gekregen. De keuken van een van de vrijwillige hulpverleners die de Afghaanse Nasrullah (18) mag gebruiken, lijkt inmiddels op een sauna. “Ik hoop snel de juiste documenten te hebben”, zegt hij terwijl hij het vlees in zijn pan controleert. “We zijn al acht jaar onderweg.” Net als veel andere Afghanen bracht hij voordat hij hier aankwam jaren in Iran en Turkije door, waar hij leed onder pesterijen en geweld.

Artikel gaat verder onder de foto.

Nasrullah* en Ahmad* bereiden ‘kabuli pulao’, een typisch Afghaans gerecht. Beeld: Giacomo Sini

Ahmad (19), ook uit Afghanistan, zit te kijken hoe zijn vriend kookt. “Sinds het begin van 2023 worden Afghaanse asielaanvragen afgewezen, zo kan het niet doorgaan!” roept hij uit. “Ze zeggen dat we in Turkije wel worden geaccepteerd, maar dat is niet waar, er is geen toekomst daar. En Turkije stuurt veel mensen terug naar Afghanistan.” Hij wil niet in Vastria belanden. “Het ligt echt geïsoleerd, tussen twee bergen, twee uur lopen van de dichtstbijzijnde supermarkt.”

Aan het loket voor voedselverdeling helpt Joseph (27) uit Zuid-Sudan twee Syriërs die niet goed Engels spreken op weg. “Iedereen komt naar Paréa als ze hier aankomen”, zegt hij. “Ik help met vertalingen en ik zorg voor de veiligheid. Zo probeer ik conflicten te voorkomen.” Joseph heeft politieke wetenschappen gestudeerd en wil, zodra hij asiel krijgt, graag in Griekenland blijven om aan de universiteit te studeren.

Voor paspoortcontrole in de passagiersterminal in de haven van Mytilini staat een lange rij. Turkse vakantiegangers gaan terug naar huis op de veerboot naar het Griekse vasteland stappen naast toeristen, dienstplichtigen en vrachtwagenchauffeurs ook de mensen die asiel hebben gekregen. Met de juiste documenten in hun zak hervatten ze hun reis naar Europa. Zij zien de haven van Mytilini steeds kleiner worden in het licht van de zonsondergang en laten zo een stuk van hun leven achter.

* Om privacyredenen wordt deze persoon anoniem opgevoerd. Op verzoek van de geïnterviewde wordt hij niet met een gefingeerde naam opgevoerd, en is ook zijn afkomst en leeftijd niet vermeld. Zijn identiteit is bij de redactie bekend.