Oud, migrant en arm: ‘Dit is institutioneel racisme’

Als je in Nederland woont, bouw je rechten op die je vanaf je 67e toegang verlenen tot een basisinkomen vanuit de Algemene Ouderdomswet (AOW). Maar mensen die jaren in het buitenland wonen, of pas op latere leeftijd naar Nederland komen, bouwen minder rechten op en krijgen dus een lager basisinkomen. Dat zogenoemde ‘AOW-gat’ komt vaak voor bij migrantenouderen, die daardoor algauw honderden euro’s per maand mislopen.

Jarenlang leed Sluisdom aan een zware gokverslaving die hem diep in de schulden bracht. De vrouw die zijn geld beheert heeft hij nog nooit gezien, maar tot voor kort was hij blij met de 40 euro die hij wekelijks van haar kreeg. Daar kon hij twee volle boodschappenmandjes van kopen: meer dan genoeg. Maar inmiddels koopt hij er door de inflatie nog maar één vol mandje van.

En die onbekendheid met de Nederlandse bureaucratie is geen toeval. Het Sociaal Cultureel Planbureau constateerde bijvoorbeeld dat het vertrouwen in de overheid onder Surinaamse en Caribische ouderen opmerkelijk laag is. Hoewel de onderzoekers daar geen verklaring voor vonden, suggereerden ze dat dit te maken kan hebben met de discriminatie die deze mensen op grote schaal ervaren.

Artikel gaat verder onder de foto.

Esra en Ziya Altmis zien ook dat instanties als gemeentes en de Sociale Verzekeringsbank (SVB) – de organisatie die de AOW en AIO uitvoert – ouderen kunnen afschrikken, waardoor die geen gebruik maken van hun diensten. “Baliemedewerkers hebben vaak weinig geduld als iemand meer tijd nodig heeft om iets uit te leggen. Of een vraag triggert een oude pijn”, vertelt Esra. “Bijvoorbeeld als iemand vraagt om een paspoort en een oudere zich gedwongen voelt om uit te leggen dat dat er niet is.”

De voornaamste oorzaken lijken de stress van integratie, langdurige armoede en de zware arbeidsomstandigheden waar veel van hen in werkten. Gastarbeiders uit Marokko en Turkije werkten bijvoorbeeld in fabrieken van Philips, DAF en Hoogovens, plekken waar Nederlanders niet wilden werken. Ze raakten vaak al vroeg werkloos doordat de zware industrieën automatiseerden of naar het buitenland verhuisden in de laatste decennia van de vorige eeuw. Omdat hun integratie geen prioriteit voor de Nederlandse overheid was, spraken ze de taal slecht en konden ze moeilijk een nieuwe baan vinden. Daardoor werden ze al ver vóór het bereiken van de AOW-leeftijd veroordeeld tot een leven in armoede.

“De welvaart van Nederland werd gebouwd over de ruggen van deze mensen”, zegt Esra. “Maar nu worden zij op meerdere manieren getroffen. Zij worden gekort op hun AOW, hebben een laag of geen pensioen én worden gedwongen om hun huis te verkopen zodat ze hier in Nederland op een minimum bestaansniveau kunnen leven. Dat er niet meer gedaan wordt om hun situatie te verbeteren is pijnlijk. Wat mij betreft is dat institutioneel racisme.”

Maar inmiddels is duidelijk dat die compensatie er niet komt. Voor zover dat kan binnen de wettelijke kaders van de overheid probeert het SVB het probleem wel aan te pakken. Middels on- en offline voorlichting poogt de organisatie al jaren om het niet-gebruik van de AIO terug te dringen. Samen met het UWV gaat de SVB nu kijken of ze nog proactiever mensen kunnen benaderen die wel recht hebben op de AIO, maar die niet ontvangen. De Landelijke Cliëntenraad is warm voorstander van deze experimenten van de SVB. Het is een van de mogelijkheden om de armoede onder migrantenouderen goed aan te pakken, zegt een woordvoerder.

Toen John Sluisdom bij de bewindvoerder aangaf dat zijn leefgeld niet langer genoeg was voor zijn boodschappen, verhoogde het bureau het bedrag van 40 naar 50 euro. Sluisdom vindt niet dat hij een luxueuze oude dag verdient; daarvoor heeft hij zelf te veel geld verbrast met het gokken. Maar met de stijgende prijzen lukt het hem gewoonweg niet meer om rond te komen. Ook niet van 50 euro per week. “Het enige waar ik om vraag is 20 euro extra. Dan is alles goed.”