Lilian Alibux van Oxfam: ‘We willen meer uitgesproken zijn’

Met honderdduizend brieven onder de arm schuift Oxfam Novib komende maandag aan bij premier Dick Schoof. “Nee, niet letterlijk, maar het is wel een enorme stapel”, aldus Lilian Alibux, directeur Engagement. “Dat is het enige drukmiddel dat we hebben.” Tijdens het gesprek zullen Oxfam Novib, PAX, Amnesty, Save the Children en Artsen zonder Grenzen het kabinet oproepen tot een radicale beleidswijziging omtrent Gaza en Israël. Als directeur Engagement stond Alibux aan het roer van de campagneweek in november die tot dit gesprek leidde. 250.000 mensen schreven of ondertekenden brieven, spraken zich uit op social media of deelden op andere wijze de boodschap: Niet In Mijn Naam.   

Het gesprek met Schoof zou in december al plaatsvinden, maar werd uitgesteld. “Sindsdien is de oproep nog urgenter geworden”, zegt Alibux. “We willen dat onze overheid zich durft uit te spreken en actie onderneemt.” Dat wordt de voornaamste oproep tijdens het gesprek: houd Israël verantwoordelijk voor oorlogsmisdrijven, zoals de blokkade van hulpgoederen en bombardementen op burgers en humanitair werkers. Hoewel de zorg bestaat dat de premier de oproep naast zich neerlegt, hoopt Alibux dat de stemmen van 250.000 mensen bij hem binnenkomen. “Het Israël-Palestinabeleid toont hoe desastreus racisme en ongelijkheid is”, zegt ze. “Premier Schoof steunt schaamteloos een genocide die wij via onze mobieltjes meekrijgen. De rode lijn blijkt alleen te gelden voor mensen die op ‘ons’ lijken. We zijn als land medeplichtig aan de dood van onschuldige burgers, kinderen, journalisten, hulpverleners. De premier heeft geen idee hoe diep dit krankzinnige beleid Nederlanders raakt.”  

Toen Alibux vier jaar geleden aantrad als directeur Engagement – een tot dan toe onbestaande functie – luidde Oxfam Novib daarmee een nieuwe fase in. De organisatie wilde zichzelf opnieuw uitvinden, aldus Alibux. “We willen meer uitgesproken zijn, het publiek meenemen in wat we doen en als het nodig is – en dat is het – ons uitspreken over Nederlands beleid.” Dat ligt volgens haar in het verlengde van het meer traditionele werk van Oxfam, zoals noodhulp en ontwikkelingssamenwerking. Maar over de vraag of Oxfam Novib vooral bekend wil staan als hulporganisatie of als beweging, twijfelt Alibux geen seconde: “Een beweging, absoluut. Noodhulp is niet het doel; het doel is dat noodhulp niet meer nodig is, en daar heb je een beweging voor nodig.”  

Oude garde  

Je kunt je afvragen wat de oude garde vindt van de nieuwe, meer activistische wending; valt dat wel in goede aarde bij collega’s en donateurs die Oxfam meer als hulporganisatie zagen? Alibux: “Nou, de échte oude garde herkent het juist van vroeger. In de jaren 70 en 80, toen we nog Novib waren, waren we héél activistisch. We steunden de anti-apartheidsbeweging, en hadden een antiracismeboekenreeks. Toen we ons aansloten bij de Oxfam Confederatie gingen we meer lobbyen en rapporten schrijven; inhoudelijk werden we sterker, maar het activisme raakte op de achtergrond. Dat gebeurt als je groter wordt; je wordt bureaucratisch en gaat je meer als een instituut gedragen.” 

Voordat ze in 2021 bij Oxfam kwam, had Alibux zo haar twijfels over ngo’s. “Het streven naar internationale gelijkwaardigheid, vind ik heel mooi, maar het white saviorism, dat er soms in zit, stoorde me.” Dat bleek hem vooral in de communicatie te zitten, ontdekte Alibux. “Oxfam werkte al samen met actiegroepen, jongeren en vrouwenorganisaties in de landen zelf. Vooral in de fondsenwerving zetten we een traditioneel beeld neer van een arm kindje en de witte redder in nood. Maar dat doen we nu niet meer.” De organisatie schroomt tegenwoordig zelfs niet om naar een dader te wijzen, ook niet als ‘wij’ dat zelf zijn. Zoals bij natuurrampen die vaker voorkomen door de uitstoot van broeikasgassen in welvarende landen, de uitbuiting in Congo voor onze smartphones, of de rol van Nederland in de Israëlische oorlogsindustrie. “Ik wil dat mensen zich medeverantwoordelijk voelen en dáárom bijdragen.”  

Niet in mijn naam 

Daar hoort ook bij: bereid zijn om de eigen overheid verantwoordelijk te houden. Zo was Oxfam medeorganisator van de Feminist March, is de ngo deel van de Klimaatcoalitie, en samen met PAX en The Rights Forum heeft Oxfam de staat voor de rechter gesleept wegens de levering van F-35 gevechtsvliegtuigonderdelen aan Israël. Ook voeren ze actie met petities en socialmediacampagnes – zoals dus de Niet In Mijn Naam-actieweek. 

Tijdens die week konden Nederlanders zich aansluiten bij de oproep van Oxfam Novib door hun profielfoto aan te passen, een statement te delen op social media, en door een brief aan het kabinet te ondertekenen of er zelf één te schrijven. “We merkten dat veel mensen zich wel wílden uitspreken, maar niet goed wisten op welke manier. Je wordt natuurlijk al snel aangevallen en beschuldigd van antisemitisme. Velen hebben zich door de campagne voor het eerst uitgesproken.” Het was een bewuste keuze om het voornamelijk bij een online campagne te houden en er geen grootschalig fysiek protest aan te verbinden. “We wilden de drempel zo laag mogelijk houden, om juist ook dat stille midden te bereiken.”  

Wordt het daarmee niet té makkelijk? Online activisme dat enkel bestaat uit het aanpassen van je profielfoto of delen van een post, wordt soms performative genoemd: het zou een manier zijn om goed over te komen zonder ‘echt’ iets te doen. Alibux is het daar niet helemaal mee eens – zeker rondom Palestina, waar elke vorm van solidariteit al negatieve gevolgen kan hebben. “Verder begrijp ik het sentiment, maar het is allang niet meer zo dat je online geen echte verandering teweegbrengt. Online is waar mensen hun normen en waarden vormen, het is een mega-instrument voor beïnvloeding. Jongeren begrijpen dat, voor hen is online en offline niet meer zo van elkaar gescheiden.” 

Als er iets is wat ze in die vier jaar als directeur Engagement heeft geleerd is het dat: goede (online) communicatie is alles. “Je kunt een rapport nog zo belangrijk vinden, veel mensen boeit het gewoon niet. Je móet het kunnen vatten in drie zinnen; communicatie is geen bijzaak, het is een essentiële expertise.”  

Bescherm activisten 

Ze heeft de afgelopen vier jaar wel meer lessen opgedaan over hoe ‘engagement’ er van dichtbij uitziet. Bijvoorbeeld: activisten worden onvoldoende beschermd in Nederland. “Ik was altijd ontzettend blij met Kick Out Zwarte Piet, maar als ik vanuit deze positie terugdenk aan hun beginjaren, denk ik: waarom stond er geen enkele grote ngo voor hen op? Activisten komen heel krachtig over, maar achter de schermen worstelen ze met tijd, geld, energie en veiligheid. Wij kunnen ze daarin ondersteunen.” 

Vanuit dat idee organiseert Oxfam wereldwijd zogeheten Activist Labs: meerdaagse trainingen waarin activisten kennis en ervaringen uitwisselen en leren hoe je de politiek bereikt. “Het kost namelijk jaren om verandering teweeg te brengen, dat kun je niet alleen. Wij kunnen hen daarin ondersteunen en ze helpen een netwerk te bouwen.” 

De Activist Labs kunnen voorlopig doorgaan, maar dat geldt niet voor al het werk van Oxfam Novib, dat voor 25 à 35 procent afhankelijk is van overheidssubsidies. De kabinetsbezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking raken in elk geval één grootschalig programma: Fair for All, waarmee Oxfam ondersteuning biedt aan 900 kleinere organisaties wereldwijd. “Denk aan boeren op bananen- en rubberplantages in Cambodja, eerlijke belastingen in Oeganda, vrouwenorganisaties. Vaak zijn het gewoon mensen die hun leefomstandigheden willen verbeteren, maar daardoor lopen ze gevaar. Wij ondersteunen ze daarin. Dat komt door de bezuinigingen ernstig in gevaar. Minister Klever snijdt niet alleen in het budget, ze snijdt in mensenlevens.”