‘We moeten erkennen dat de obsessie met groei op alle niveaus overheerst.’ Beeld: draganab / iStock
Column

Hoe de druk om te presteren onszelf en de planeet uitput

Wist je dat burn-outs vaker voorkomen tijdens of na een vakantie? Mensen vertrekken volledig overwerkt. Logisch, als je leven lijkt op één lange to-dolist van werk en huishouden en je óók nog een ‘succesvol’ sociaal leven moet leiden. Ruby Sanders pleit voor een einde aan de prestatiemaatschappij.

Door 15 februari 2022
coach coaching druk mentaal Nederland prestatiemaatschappij SDG3 Welzijn
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
In de familieapp ging deze zomer een foto rond van een Spaanse spreuk op een tegeltje: ‘No te preocupes tanto por la vida, pues no saldrás vivo de ella’. Vrij vertaald: maak je niet te druk om het leven, je komt er toch niet levend uit. Die tegelwijsheid schoot door mijn hoofd toen ik op de grond lag in een Madrileense parkeergarage, waar mijn reisgenoot zojuist met de auto over mijn voet was gereden.

De kofferbak was volgestouwd met boeken, zomerkleren die te lang niet gedragen waren en vooruit, ook de hardloopschoenen gingen mee en voor de zekerheid de laptops – er moest nog wat gewerkt worden. Ik had uitgezocht waar we het lekkerste konden eten, vond met een app uitdagende wandelroutes, we telden onze stappen en luisterden in de auto naar eerder opgeslagen podcasts. Het gevoel dat we er ‘het meeste uit moesten halen’ leek alleen maar sterker na anderhalf jaar leven in pauzestand. Dus hadden we net zwetend de vrijdagmiddagspits getrotseerd; de auto moest nog preciezer in het vak – en daar stond dus mijn voet. Ik kwam met de schrik vrij, maar vatte het op als teken dat we het wat rustiger aan moesten doen.

“

Het leven lijkt soms één lange to do-lijst

Het leven lijkt soms één lange to do-lijst van werk, huishouden, restaurants, films, series, wandelpaden en recepten; maar ook slaap-apps, fit-trackers, smartwatches, zelfhulpboeken en time-managementcursussen. Dit klinkt als een vreselijk luxeprobleem (en deels is het dat ook), maar veel mensen worstelen met al die onrealistische verwachtingen. Daar niet aan kunnen voldoen wordt beleefd als een persoonlijk falen. Succes is immers een keuze (ergo: mislukken je eigen schuld).

Holistische businesscoach

Succes als keuze: die instelling zie je terug in het coachwereldje dat de afgelopen jaren geëxplodeerd is – het aantal bij de KvK ingeschreven bedrijven dat coaching aanbiedt nam tussen 2014 en 2019 toe van 37.986 tot 63.006. De stijging zit ‘m niet in de groep gecertificeerde en gediplomeerde coaches, slechts zo’n 10 procent is aangesloten bij beroepsverenigingen. De nieuwste lichting, die online werft én online coacht, gaat alle kanten op: Volkskrant-columnist Lisa Bouyeure turfde al een holistische businesscoach, coach succesvol daten vanuit je vrouwelijke energie, coach succesvol hashtaggebruik en selfcare coach voor mama’s.
“

Gecertificeerde coaches, psychologen en andere experts vinden de ‘wildgroei’ in hun vak zorgelijk

De online lifecoaches springen eruit door een combinatie van ‘girlboss’-retoriek, een new age-sausje en slimme marketingtechnieken, beschrijft The Guardian. De veelal jonge vrouwen linken vanuit hun account vaak door naar eigen, peperdure, cursussen of trainingen. Zo krijg je bij een van de Insta-coaches voor het luttele bedrag van 6745 euro maandelijkse – online – groepssessies, tussentijdse opdrachten en toegang tot een besloten ‘community’ waarin jij vragen kunt stellen (aan elkaar dus, níet aan een professional). En vaker nog dan ‘gewoon’ coachen, coachen ze anderen om óók coach te worden. Vervolgcursussen worden alsmaar duurder en dit piramidespelachtige verdienmodel is eindeloos. Hiermee is de groeiende groep mensen op zoek naar hulp niet bepaald geholpen, zeggen verschillende wél gecertificeerde coaches, psychologen en andere experts: ze noemen de ‘wildgroei’ zorgelijk en willen dat coach een beschermd beroep wordt, zoals fysiotherapeut of psycholoog.
Ons leven lijkt soms één lange to-dolist.Beeld: Denis Novikov / iStock

Riskante capriolen

Want dát we hulp nodig hebben is wel duidelijk. Het overspannen bijhouden van prestaties gaat vaak gepaard met een gebrek aan vastigheid op andere vlakken. Het is geen nieuws dat voor mijn generatie en zeker die na mij een koophuis, vaste baan en stabiel inkomen geen vanzelfsprekendheden zijn. Zelfs een leefbare aarde wordt dat steeds minder. In plaats van ons collectief te verzetten tegen de structuren die dit veroorzaken, blijven we als wanhopige ratten in de figuurlijke tredmolen rennen, steeds sneller, steeds beter geëquipeerd – dat wel – maar nog altijd zonder uitzicht op resultaat. Naar dit laatste verwijst de term ‘involutie’, dat begin dit jaar opdook in China. Jonge Chinezen gebruiken dit begrip voor de steeds grotere druk om meer en harder te werken, voor hetzelfde of minder resultaat. Een foto die het internet overging toont een jonge Chinese student die met zijn laptop op het stuur (!) over de campus fietst.
Maar zelfs zonder riskante capriolen in auto of fiets heeft dit alles gevolgen voor onze (psychische) gezondheid: de groep werkenden met burn-outklachten groeide de afgelopen tien jaar naar 17 procent (lang schommelde dit rond de 10 procent). Dat percentage ligt hoger onder vrouwen, werknemers met een migratieachtergrond en uitzendkrachten. Saillant detail: burn-outs komen opvallend vaak voor tijdens of na vakanties, blijkt uit cijfers van het CBS – doordat mensen overwerkt vertrekken.
“

De prestatiecultuur leidt ook tot een uitgeputte planeet

Het systeem is ook op sociaal vlak riskant: het idee van ‘eigen verantwoordelijkheid’ zorgde in Nederland voor een verdubbeling van het aantal daklozen, groeiende ongelijkheid en een gestage afbrokkeling van sociale zekerheden. Tot slot zijn er dramatische gevolgen voor het klimaat: de prestatiecultuur loopt immers gelijk op met onze dwingende visie op kapitalisme en economische groei, en leidt tot een uitgeputte planeet. Hoewel we weten welke schade dit veroorzaakt, blijven we groei als maatstaf nemen.

Media spraken vol bewondering over ‘onze’ ranking in de laatste Global Competitiveness Index van het World Economic Forum, uit 2019: Nederland stond vierde – en was daarmee de ‘meest concurrerende economie’ van Europa. En recenter schreef de NOS jubelend dat ‘Nederland met een gemiddeld netto-vermogen van bijna 129.000 euro per persoon het vierde rijkste land ter wereld is’. Dat ‘de verschillen tussen huishoudens relatief groot zijn’, lezen we helemaal onderaan, als állerlaatste zin in het bericht.

Overspannen systeem

Als we de mensheid in de toekomst een kans willen geven, dan móeten we van richting veranderen. We kunnen niet met 8, 9 of 10 miljard mensen allemaal beter willen presteren en meer geld verdienen, om uit te geven aan nog meer spullen, reizen, ervaringen of coachingscursussen. We zullen moeten omschakelen.

Maar hoe?

We moeten erkennen dat de obsessie met groei op alle niveaus overheerst. Een organisatie die naar buiten toe predikt dat ongebreidelde groei niet de juiste weg is, moet ook ophouden van werknemers het onhaalbare te verlangen. We moeten kritisch zijn op psychologen, sociologen en burn-outexperts die zelf niet van hun 60-urige werkweek afwijken of vooral ‘weerbaarheid’ prediken binnen een overspannen systeem.

“

Hou op met die opschepperij over ‘maar vier uur slaap nodig hebben’

Jaag elkaar niet langer op met opschepperij over ‘maar vier uur slaap nodig hebben’ of door collega’s die 32 uur werken vol ongeloof te vragen ‘wat ze dan die vijfde dag doen’. Laten we ook stoppen met mensen in één adem noemen met hun prestaties – prijzen, records, verkoopcijfers. Want hoe kunnen we ons uitspreken tegen optimalisatie en groei op wereldniveau als dat in ons eigen leven nog het doel is? Wie gelooft er werkelijk in een circulaire economie zolang we op persoonlijk vlak lineair blijven denken en vasthouden aan meer, beter, mooier?

Psycholoog Kees Kraaijeveld legt bij Human uit dat het begrip ‘prestatie’ an sich niet verkeerd is, maar vooral de invulling ervan: we denken direct aan grootse, unieke én lucratieve prestaties. Op je achttiende aanvoerder van Ajax zijn, de jongste lijsttrekker van een politieke partij of directeur van een miljoenenbedrijf, bijvoorbeeld. En we leggen onze eigen prestaties langs deze uitzonderlijke lat, waardoor ze in het niet vallen. Tel daar de opgeblazen en gefilterde Instagramwereld bij op en voldoen aan die gecreëerde levensstandaard wordt bijkans onmogelijk.

“

Ook een prestatie: een praatje maken met de buren

Terwijl, dagelijkse dingen kunnen ook een prestatie zijn die voldoening geeft. Misschien heb je eindelijk dat pakketje opgehaald bij de buren en een leuk praatje gemaakt. Pakte je in de winkel iets van het hoogste schap voor iemand die daar niet bij kon, of landde er een roodborstje in het vogelhuisje dat je had opgehangen. Wie weet kreeg je een compliment of gaf je er zelf één. Dat hoef je niet te monitoren, langs een meetlat te leggen of online te delen. Daar hoef je geen applaus voor te verwachten. Daar mag je in stilte van genieten.

Dit artikel verscheen eind 2021 in OneWorld Magazine.

'Ik wil jongeren laten ervaren hoe mentale gezondheid werkt'

Stichting Braive brengt mentale gezondheid naar het klaslokaal.

'De tijd is rijp voor een hoger minimumloon'

De Voor14-beweging pleit voor een veel hoger minimumloon.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —  € 8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —  € 6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
 Totaal
Subtotaal in winkelwagen € 0,00
Besteltotaal € 0,00

  • € 0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons