Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
In mei vorig jaar werd in Egypte een jonge muzikant zonder duidelijke reden gearresteerd. Rami Sidky zou betrokken zijn geweest bij het nummer Balaha, dat de Egyptische president al-Sisi op satirische wijze bekritiseert. Daar was geen sprake van; Sidky had al jaren geen contact meer gehad met de artiest die het lied componeerde en zong en was nooit bij dit nummer betrokken. Toch heeft hij meer dan een jaar lang onder onmenselijke omstandigheden vastgezeten in de Tora-gevangenis.
“Wat meestal een ‘ver van mijn bed’-show is, kwam opeens heel dichtbij
Schokkend? In Egypte alleen al zitten naar schatting van Human Rights Watch zo’n 60.000 politieke gevangenen vast. Toch heeft specifiek dít verhaal, van oud-student aan de Universiteit van Amsterdam Rami Sidky, de Nederlandse media in spanning gehouden. Er werd namelijk actief campagne voor hem gevoerd onder leiding van Dr. Vivienne Matthies-Boon, een van Sidky’s docenten uit de tijd dat hij aan de UvA studeerde. Wat meestal een ‘ver van mijn bed’-show is, kwam opeens heel dichtbij. In mei 2019 werd hij voorwaardelijk vrijgelaten, volgens zowel Matthies-Boon als Amnesty International als gevolg van de campagne. Een succesverhaal dus, maar dan wel een succesverhaal dat pijnlijke lessen leert: als Sidky vrij kon komen, waarom zoveel anderen dan niet?
Sidky, geboren in Egypte, volgde in 2014 en 2015 een master Internationale Betrekkingen in Amsterdam en heeft Matthies-Boon in deze periode goed leren kennen. Na zijn master keerde hij terug naar Egypte, waar hij bij een bank werkte en zijn muziek weer oppakte. In mei 2018 kwam hij terug van een concert in Beiroet en werd hij aangehouden op het vliegveld in Caïro.
“Ik kon niet wegkijken”, vertelt Matthies-Boon. Vanwege haar vakgebied kent ze de fysieke en psychologische gevolgen van politiek gevangenschap in Egypte. Als universitair docent Internationale Betrekkingen van het Midden-Oosten doet ze onderzoek naar politiek trauma en staatsrepressie in het land. Ze vertelt dat er in overleg met Sidky’s advocaat eerst werd besloten om zijn situatie stil te houden, in de hoop dat hij vrij zou komen. Maar in november 2018 werd zijn voorarrest wéér verlengd, dit keer met 45 in plaats van 15 dagen. Ze zagen geen andere optie meer dan een campagne op te zetten. “Als ik me alleen op effect had gefocust, dan was ik waarschijnlijk verzopen in het gevoel van overheersende ellende: dit gaat nooit effect hebben”, geeft Matthies-Boon toe. “Maar als ik weet dat een student van ons wordt gemarteld, met gebroken botten op een betonnen vloer ligt en suïcidaal is, dan kan ik niet wegkijken.”
Vanaf dat moment lukte het Matthies-Boon met behulp van een klein groepje vrijwilligers om alle niveaus te bereiken: van Hart van Nederland tot president Trump, van de gemiddelde UvA-student tot de VN Mensenrechtenraad. Dit alles om druk te zetten op de Egyptische overheid, en met succes. “Volgens interne contacten werd door de Egyptische overheid zelfs letterlijk gezegd dat ze het zat was dat de wereld op zijn kop stond voor Rami”, aldus Matthies-Boon.
Een oneerlijk succesverhaal
Sidky is een van de velen in Egypte. Verschillende mensenrechtenorganisaties tonen aan dat het regime zichzelf steeds meer macht toe-eigent, en dat de minstens 60.000 politiek gevangenen ernstig worden mishandeld. Ruud Bosgraaf, persvoorlichter van Amnesty International, geeft toe: “Er zijn zo ontzettend veel mensen die om politieke of vergelijkbare redenen worden opgepakt, dat je niet voor iedereen actie kunt voeren.” Wie bepaalt welke verhalen de aandacht krijgen, en welke niet?
Sidky’s voorbeeld laat zien dat een antwoord op die vraag moeilijk valt te rechtvaardigen. Slechts een kleine minderheid van de gevangenen beschikt over internationale contacten, weet Matthies-Boon. Daarbij kan iemands sociale klasse een groot verschil maken. “Veel mensen in Egypte zitten op of onder de broodlijn. Dan kun je niet zo makkelijk wekelijks naar de gevangenis, eten brengen, met omkopingen omgaan. Bovendien word je anders behandeld, kunnen veel mensen zich geen advocaat veroorloven en zien we zelfs dat die mensen aanklachten krijgen opgestapeld.”
“Omdat hij écht niets had gedaan, hoefden we niemand te vragen om politieke stelling in te nemen
Het belangrijkste voor Amnesty was om na te gaan dat Sidky nooit geweld had gebruikt; Amnesty voert alleen actie voor vreedzame protesteerders. In dit geval was Sidky’s verhaal uniek in zijn soort: zijn ‘protest’ was namelijk onbestaand. Deels om deze reden werden Amnesty, overheidsinstanties, de media en veel UvA-studenten relatief makkelijk gemobiliseerd. Matthies-Boon herinnert zich veel studenten die in eerste instantie sceptisch reageerden over de aanklacht: dan had hij dat toch gewoon niet moeten doen? ‘Victim blaming’, noemt ze dit. Toch werkte het in zijn voordeel, ook op politiek vlak. “Juist omdat hij écht niets had gedaan, hoefden we niemand te vragen om een politieke stelling in te nemen, en dat scheelt.”
Daarbij had Sidky een streepje voor bij de media, volgens Bosgraaf: “Rami is een jonge jongen, een muzikant, hij heeft aan de UvA gestudeerd. Dat maakt het al een nieuwswaardig bericht voor Nederlandse media.” Verder benadrukt hij dat een buitenlandse actie weinig verschil maakt zonder druk van binnenuit. “Een zaak moet natuurlijk ook in het binnenland gevoelig liggen. Het helpt des te meer als er een maatschappelijk middenveld aanwezig is, al is dat in Egypte grotendeels weggevaagd.”
“Over het algemeen staat de wereld niet op zijn kop voor politiek gevangenen
De campagne voor Sidky had dus relatief veel factoren in haar voordeel. Over het algemeen staat de wereld niet op zijn kop, verre van zelfs, voor politiek gevangenen in Egypte of elders. Matthies-Boon kan hierover meepraten vanuit haar academische achtergrond. “Er wordt veel te weinig aandacht aan dit soort verhalen besteed. Niet alleen vanuit het oogpunt van mensenrechten, maar ook gewoon vanuit het idee van menselijk welzijn. Als één iemand in de gevangenis zit, heeft een hele familie er last van: kinderen, ouders, buren, vrienden. Ze willen de hele gemeenschap opbreken. Over het algemeen wordt naar Egypte gekeken als een zogenaamd stabiel land in een onstabiele regio. Het tegenovergestelde is echter waar: zowel economisch als politiek is het uiterst onstabiel. En het probleem is dat als de internationale politiek zo doorgaat met Egypte, je uiteindelijk alleen maar meer instabiliteit creëert.”
Naming and shaming
Het verhaal van Sidky laat zien dat een internationale campagne kan werken. Matthies-Boon herinnert zich niet precies waar ze mee zijn begonnen, maar “connecties hadden er niets mee te maken” stelt ze; die had ze ook niet, gezien de geheel andere focus van haar werk. “Nadat ik de Nederlandse ambassade en Buitenlandse Zaken had benaderd, die goed meewerkten, was het vooral veel spammen. Op één avond heb ik zo’n zeventig Franse politici gemaild over wat er aan de hand was.” Daarvoor was al actief gelobbyd om grote ngo’s mee te krijgen, waarvan met name Human Rights Watch en Amnesty International belangrijk waren.
“Ook politici zetten meer druk als er publieke aandacht voor iemand is
Het doel van een dergelijke campagne is simpel: ‘naming and shaming’, aldus Bosgraaf. “Wij zoeken een methode om publieke aandacht te vragen en zo de regering voor het blok te zetten. We lobbyen ook, maar politici zullen meer druk zetten als er ook publieke aandacht voor iemand is.” Die wisselwerking stond ook voor Matthies-Boon centraal. Terwijl aan de UvA brieven en petities werden ondertekend, bleef ze politici benaderen. De omslag vond plaats tijdens de ‘actieweek’, opgezet door Amnesty International. UvA-studenten hadden ruim tweeduizend kaartjes ondertekend en daarnaast waren er nog eens 43.000 handtekeningen verzameld voor zijn petitie. In mei 2019 werd dit overhandigd aan de Egyptische ambassade in Den Haag, met ruim aanwezige media-aandacht. Niet veel later werd Sidky voorwaardelijk vrijgelaten.
Hoeveel (on)macht hebben we?
In dit geval heeft de actie zelfs tot Sidky’s vrijlating geleid, maar campagnes zoals deze hebben ook een minder tastbaar effect. Zo heeft Sidky een brief geschreven aan UvA-studenten waarin hij hen bedankt voor hun solidariteit. ‘Jullie bieden compensatie voor het gebrek aan publieke solidariteit dat er in mijn eigen land is wegens angst en repressie’, deelt hij in zijn brief. Dat is ook de grootste les voor de betrokkenen, volgens Matthies-Boon. “Vaak denken we zelf al: ik ben machteloos, dus doe ik maar niks. Voor veel studenten was dit een eye opener, en ook voor mij. Er kwam veel op mij te liggen omdat veel andere vrijwilligers, vooral Egyptische mensen, bepaalde dingen niet konden doen uit onveiligheid. Dat laat maar zien, als individu kan je veel meer dan je denkt.”
“Dit soort regimes willen laten zien dat ze heel sterk zijn
Sidky is inmiddels thuis, maar lichamelijk en mentaal heeft hij nog een lange weg te gaan tot herstel. Ook moet hij zich nog drie keer per week melden bij de politie. “Hij heeft het niet opgegeven,” vertelt Matthies-Boon. “Maar hij weet ook dat hij nooit meer zal worden zoals hiervoor.” Wellicht is dat inderdaad het doel van repressie: om mensen en gemeenschappen op te breken. Tegelijk ziet zij ook een andere kant van het verhaal.
“Dit soort regimes willen laten zien dat ze heel sterk zijn. Ik heb macht en daarmee sla ik iedereen neer. Wij zien dat als macht en stabiliteit, ook in de internationale politiek, maar daar moeten we zien uit te breken. Want eigenlijk laten ze juist hun eigen onmacht zien. Ook al traumatiseer je mensen, al maak je ze kapot, mensen kunnen altijd weer opnieuw opstaan. Dat is de grootste kracht van mensen, en de staat weet dat. Dus blijven ze maar meppen. Maar er zijn heel veel mensen met heel veel kracht in Egypte.”
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
Terugkerende klant? Klik hier om in te loggen
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen
