Rel aangerande voetbalster bewijst: je uitspreken is onveilig

Met zijn ongevraagde kus heeft Luis Rubiales, voorzitter van de Spaanse voetbalfederatie, een enorme rel veroorzaakt. Na de door Spanje gewonnen WK-finale kuste Rubiales voetbalster Jennifer Hermoso vol op haar mond, wat hem wereldwijd kritiek en een voorlopige schorsing van FIFA opleverde. Het vestigde ook de aandacht op de problemen met de onveiligheid in het Spaanse vrouwenvoetbal en de neerbuigende houding van de voetbalfederatie tegenover vrouwenteams. Rubiales bood beperkte excuses aan, weigerde af te treden en beweerde dat de kus wederzijds was.

De rel leidde tot een golf van kritiek, de roep om Rubiales’ ontslag en een boycot door spelers. 81 profvoetbalsters, onder wie speelsters die het WK hadden gewonnen verklaarden al dat ze niet meer zouden spelen zolang Rubiales niet aftreedt. Zij zijn verenigd onder spelersvakbond FUTPRO. En niet alleen de ongewenste kus is punt van discussie, ook de publieke respons op Jennifer Hermoso is tekenend voor de positie van vrouwen en ons recht op zelfbeschikking.

De mond gesnoerd

De ongewenste kus van Rubiales is de meest recente zaak in een lange geschiedenis van vrouwen die te maken krijgen met intimidatie, reputatieschade en soms zelfs juridische consequenties nadat ze zich uitspreken over aanranding of geweld. Vorig jaar volgden we de rechtszaak tegen Amber Heard, aangespannen door haar ex Johnny Depp, op de voet via sociale media.

Waar ‘Depp v. Heard’ vaak werd omschreven als een zaak over huiselijk geweld, draaide de zaak eigenlijk om smaad en laster. In 2018 had Heard een opiniestuk geschreven voor The Washington Post, waarin zij zichzelf omschreef als slachtoffer van huiselijk geweld. Zij noemde Depps naam niet in het artikel, maar die vond toch dat hij recht had op 50 miljoen dollar aan schadevergoeding. Hoewel de rechter hun beiden op basis van verschillende aanklachten dwangsommen oplegde, kwam Depp onder de streep toch als ‘winnaar’ uit de bus.

Volgens Kathleen Hallisey, Senior Associate in het Abuse Team bij advocatenkantoor Hugh James, is er een piek te zien in het aantal vermeende daders van geweld die hun slachtoffers aanklagen wegens smaad. ‘Misbruik gaat in de kern over macht’, zegt ze in een interview met Cosmopolitan UK. ‘Een veel voorkomende tactiek die we zien is ontkennen, de geloofwaardigheid en mentale toestand van het slachtoffer aanvallen, en de rol van slachtoffer en dader omdraaien. Dat noemen we DARVO: ‘Deny, Attack, and Reverse Victim and Offender’ oftewel ‘Ontken, beschuldig en draai slachtoffer en dader om’. Hallisey tegen Cosmopolitan: ‘In zijn eenvoudigste definitie kan DARVO worden gezien als gaslighting, maar op een manier die gebruik maakt van zowel het strafrechtelijke als het civiele rechtssysteem.’

Het lijkt erop dat Hermoso ook het slachtoffer is van DARVO. Zij heeft vooralsnog alleen verklaard dat de zoen ongewenst was, maar wordt op deze bescheiden verklaring al totaal afgebrand door de Spaanse pers. De Spaanse voetbalbond RFEF dreigde zelfs juridische stappen tegen haar en FUTPRO te nemen, en beweerde op basis van een analyse van Hermoso’s lichaamshouding op foto’s dat zij met de kus zou hebben ingestemd. Het is opmerkelijk dat een voetbalbond foto’s een meer betrouwbare bron vindt voor de ervaring van een vrouw dan haar eigen woorden, maar de verklaring ging al gauw de ronde in de media en kon rekenen op support vanuit de voetbalgemeenschap.

Verloren vooruitgang

Sinds de #MeToo-beweging in 2017 mainstream werd, wordt er vaak van uitgegaan dat het tij is gekeerd: mannen komen niet zomaar meer weg met seksuele intimidatie, geweld of ongewenste aanrakingen. Vrouwen zouden niet langer bang zijn om zich uit te spreken en af en toe wordt zelfs gesproken van een ‘heksenjacht’, alsof het in deze tijd niet meer veilig zou zijn om een man te zijn. Genderdynamieken zouden voorgoed zijn veranderd. In nota bene Spanje is de laatste jaren veel gebeurd op het gebied van vrouwenemancipatie. Zo is er recent menstruatieverlof ingesteld, werd een minister van Gelijkheid aangesteld en werd wetgeving rondom seksueel geweld aangescherpt. Europese media loven Spanje als ‘voorloper op het gebied van gendergelijkheid’.

Wat betekent het voor de vooruitgang van de vrouwenemancipatie als het uitspreken van je eigen ervaringen kan leiden tot juridische stappen, zoals Hermoso boven het hoofd hangt? Kunnen we wel spreken van emancipatie als iets als jezelf identificeren als slachtoffer zonder namen te noemen (zoals Amber Heard overkwam), of op je eigen sociale media aangeven dat iets ongewenst was, onmogelijk wordt gemaakt?

Vanzelfsprekend is het belangrijk dat niemand wordt veroordeeld voor seksueel wangedrag of gendergerelateerd geweld als dat niet aan de orde is. Toch is de impuls van beschuldigde mannen om (te dreigen) juridische stappen te zetten wanneer een vrouw niets anders doet dan het delen van haar ervaring een gevaarlijke. Hoewel Rubiales inmiddels is verzocht om af te treden, is de boodschap al duidelijk: als je als vrouw uit durft te spreken dat je geweld hebt ervaren, dreigt nog meer geweld.