Roel Maalderink: ‘Vaak roepen mensen maar wat, blijkt als je doorvraagt’

‘Wat vindt u van die mensen die overal een mening over hebben?’ vraagt Roel Maalderink in 2018 in een item van het satirische programma Voxpop aan voorbijgangers in een winkelcentrum ergens in Nederland.

‘Verschrikkelijk, mensen moeten elkaar een beetje in hun waarde laten’, antwoordt een van hen. ‘Niet overal een mening over hebben, of iemand veroordelen.’

‘Wat vindt u van Zwarte Piet?’ vraagt Maalderink aan dezelfde vrouw.

‘Ik vind Zwarte Piet heel leuk’, zegt ze met een uitdagende twinkeling in haar ogen. ‘Want ik vind Zwarte Piet geen racisme. De ene discussie is nog niet over, of de volgende is er alweer. Het wordt steeds erger.’

‘Die me too-discussie hè, heeft u die een beetje gevolgd?’ vervolgt Maalderink.

‘Als je op zo’n manier behandeld wordt doe er dan meteen wat aan. Kom niet dertig, veertig jaar later met het verhaal: Ja, heb ik ook gehad. En dan nog iemand vervolgen. Dan had je meteen je mond open moeten doen.’

‘Geeft u snel uw mening over dingen?’

‘Nee’, zegt de vrouw resoluut.

Voor de website van het AD maakte programmamaker Roel Maalderink tussen 2016 en 2021 het satirische programma Voxpop, waarin hij in straatinterviews mannelijkheid bevraagt, onderzoekt of witte mensen wel eens negatieve gevolgen ervaren door hun huidskleur, vraagt of hetero’s niet ook uit de kast zouden moeten komen. Ook in zijn nieuwe programma Plakshot legt hij graag de tegenstrijdige antwoorden die mensen kunnen geven bloot. Zo vraagt hij voorbijgangers naar hun mening over megastallen en vlees eten. Vlees is gewoon lekker, zeggen veel mensen. ‘Zonder vlees geen eten.’ De kritiek op megastallen vinden ze maar gezeur. Dan geeft Maalderink het gesprek een draai: ‘Heeft u trouwens gehoord van die man in de buurt die dieren blijkt te vermoorden. Hij bedwelmt ze, geeft ze elektrische schokken, snijdt hun halzen door.’ De voorbijgangers schudden afkeurend hun hoofd. Verschrikkelijk. ‘Dieren hebben ook gevoel.’

Maalderink heeft tijd voor een gesprek, op de bovenste verdieping van hotel Zoku, met uitzicht op de Amsterdamse binnenstad. Voor de deur is de Weesperstraat tijdelijk afgesloten voor auto’s; de gemeente Amsterdam wil kijken wat voor effect dat heeft op het verkeer, de veiligheid en de leefbaarheid van de stad. “Wist je dat dit een van de meest vervuilde straten is van Amsterdam?” vraagt Maalderink. Dat heeft hij van zijn zwager, die bij het RIVM werkt. “Door de hoge concentratie fijnstof is de levensverwachting hier zelfs lager.” Het is kenmerkend voor zijn betrokkenheid bij maatschappelijke thema’s. Al is hij niet zo happig om zichzelf zo te profileren. “Wat ik vind doet er niet toe”, zal hij later tijdens het interview zeggen. Terwijl de items die hij maakt wel degelijk media- en maatschappijkritisch zijn.

Je bent onder andere met Voxpop begonnen omdat je straatinterviews zo irritant vond. Waarom?

“Met de opkomst van Pim Fortuyn realiseerden politici en media zich dat ze eigenlijk nauwelijks wisten wat er leeft onder de bevolking. Toen zijn ze mensen microfoons onder hun neus gaan duwen. Als het kabinet valt vanwege gezinshereniging, dan zendt de NOS een item uit waarin een vrouw op straat zegt: ‘Wel prima dat het kabinet is gevallen, er zijn ook veel te veel vluchtelingen.’ Totaal ongeïnformeerd en xenofoob. De journalist vraagt niet door, geeft geen context – het ging bijvoorbeeld maar om een paar duizend nareizigers – en de redactie zendt zoiets gewoon ongefilterd uit. Op die manier zou je dus ‘dicht bij het volk’ staan.

Kijk, ik snap wel dat nuance aanbrengen én de aandacht van de kijker vasthouden niet makkelijk is. Iemand roept tijdens een talkshow dat er gif in kassabonnen zit, mensen vinden dat een schande of juist onzin – het was ook helemaal niet waar – en dankzij de algoritmes op sociale media gaat het viraal en heb je ‘succes’. Er zijn veel perverse prikkels om iets zo simpel mogelijk voor te stellen. Dat soort dingen vergroot ik uit in mijn items.”

De items zijn niet alleen kritisch op de media, maar ook op de maatschappij.

“Met Voxpop wilde ik bepaalde denkpatronen tegen het licht houden, de hypocrisie of onwetendheid van de gemiddelde Nederlander blootleggen. Vaak roepen mensen maar wat. Met een, twee extra vragen laat je dat zien. Ik vroeg voor de zomer aan mensen op straat wat ze ervan vinden dat de regering geld beschikbaar stelt voor de bewustwording van het slavernijverleden. Meerdere mensen wuifden dat weg, dat is allemaal wel bekend, zeiden ze. Vervolgens wisten ze niet wanneer de slavernij was afgeschaft. In een item waarin ik voorbijgangers vroeg of ze feminist zijn, zeiden opvallend veel mensen ‘nee’. Niet omdat ze geloven in hele traditionele waarden, maar omdat ze het associëren met moeilijk gedoe.”

Sinds het najaar van 2021 maak je voor de VPRO het satirische programma Plakshot, met daarin naast straatinterviews ook andere items – al dan niet fictief. Je zoekt daarin nog meer de randen op, schuwt de ongemakkelijk vragen niet.

“Ik wil zoeken waar het schuurt. In het dagelijks leven streven we in gesprekken met mensen meestal naar harmonie; je lacht mee, maakt een grapje, geeft mensen een escape als het ingewikkeld dreigt te worden. Binnen de journalistiek gebeurt dat ook nog best vaak. Dat doe ik in mijn items niet. Er ontstaat iets spannends als mensen zich niet achter mijn reactie kunnen verschuilen.

Zo bezochten we met een camera een bokswedstrijd en vroegen aan van die testosteronbommen in het publiek wie ze het aantrekkelijkst vonden: Badr Hari of Alistair Overeem. Vervolgens stelden we ons voor als ‘Biboks TV’ – kanaal voor de biseksuele boksliefhebber. Dat bestaat helemaal niet, maar als je dat zegt gaat bijna iedereen er gewoon in mee. Veel mensen kregen een soort error, je ziet de worsteling: met wie praat ik nou, hoe moet ik hierop reageren? Maar ik had ook hele leuke gesprekken, over dat ik zelf biseksueel ben – 80 procent hetero en 20 procent homo zeg ik altijd. Dat je bij zo’n boksgebeuren opeens over het spectrum tussen homo en hetero aan het praten bent, dat vind ik heel mooi.”

Sommige mensen vinden dat je te ver gaat, zoals bij het item over de cadeaupakketten voor de slachtoffers van de aardbevingen in Groningen.

“Klopt. We maakten een item waarin we als het fictieve ‘Rijksoverheid Team Ereschuld’ een aantal slachtoffers van de aardbevingen in Groningen bezochten en een veredeld kerstpakket aanboden – tapenade, geurkaars, beer met ‘sorry’ erop. Totaal belachelijk natuurlijk. Die mensen wisten niet dat het in scène was gezet. Ze dachten: dit is alles wat we krijgen na al dat leed. Er waren kijkers die vonden dat dat niet kon. Maar wij vergroten iets uit wat al pijnlijk ís. Ja, we zoeken het randje op, maar als je alleen de ratio van mensen aanspreekt met droge feiten – ‘zoveel mensen hebben zoveel miljoen euro schade geleden’ – dan blijft het minder hangen. Natuurlijk is het ongemakkelijk dat deze mensen eerst niet wisten dat het niet echt was, maar na onze uitleg gaven ze allemaal toestemming om het uit te zenden.”

Het kan wellicht verwarrend zijn: wil je met Voxpop en Plakshot iets aan de kaak stellen of gewoon een lollig programma maken? Ook op je bezoek aan de Extinction Rebellion-demonstratie op de A12 in mei, waar je onder andere Teun van de Keuken naar zijn liefdesleven vroeg, klonk kritiek.

“Mensen vonden het vervelend dat ik het niet over het klimaat had met de aanwezige BN’ers. Alleen: ik maak geen activistisch programma. Ik laat zeker een moreel kompas meelopen in wat ik maak, veel onderwerpen die we kiezen zijn belangrijke maatschappelijke thema’s. Satire gedijt het beste bij een beetje raadselachtigheid, gelaagdheid. Ik wil dat wat ik maak bevreemdend, grappig of ontroerend is, en zo mensen aan het denken zet. Met Plakshot zoeken we veel meer naar een creatieve en originele insteek dan bij Voxpop.

We wilden iets doen met het feit dat Mark Rutte de langstzittende premier is. Er zijn tieners die nooit een ander hebben gekend. Wat laat hij achter? We bedachten een parodie op de Duitse film Goodbye Lenin, waarin een vrouw ontwaakt uit een lange coma en haar kinderen een wereld optuigen waarin ze doen alsof de Berlijnse muur niet is gevallen, om te voorkomen dat haar hart het begeeft van de stress. In de Plakshot-scene tuigen mijn broer en ik een wereld op voor onze pas uit haar coma ontwaakte moeder waarin Rutte geen premier is. Ze kijkt uit het raam, de dure huizen die aan de overkant worden gebouwd noemen we sociale huurwoningen, het kantoor van Shell schrijven we toe aan Greenpeace.

Door niet met een opgeheven vingertje te gaan zwaaien, maar het een creatieve, liefst een beetje een absurde vorm te geven, bereik je ook een breed palet aan mensen; zowel PvdA’er Marjolein Moorman deelde het filmpje als de rechtse politicus Richard de Mos. In een gepolariseerd landschap is dat best wel bijzonder.”

Tot slot: je bent niet de enige Maalderink in de media: je broer Jos is je sidekick in Plakshot en werkt bij De Speld, je andere broer Thijs is nu docent maar werkte jarenlang als radiopresentator. Dat moet een creatieve boel zijn geweest in huize Maalderink vroeger.

“Mijn broers keken naar Van Kooten en De Bie, Jiskefet, Monty Python. Ik was een stuk jonger, begreep het vaak niet helemaal, maar vond het wel magisch en inspirerend. Jos richtte een schoolkrant op, Thijs deed op school aan cabaret en zat bij Radio Soest. In groep 7 had ik een bandrecorder, ging ik juf Anneke vragen stellen en liedjes over haar maken. Tijdens de middelbare school verzonnen we gekke typetjes en lieten ze met elkaar in debat gaan, Kopspijkers-stijl.

Toen Wim de Bie overleed keek ik wat programma’s terug van hen. Veel van de scènes van Van Kooten en De Bie zijn absurd en over the top, schrijnend, maar tegelijkertijd met veel mededogen gemaakt. Personage Carla van Putten gaat naar Parijs om een man te ontmoeten met wie ze dat veertig jaar heeft afgesproken. Zij zegt: Die man moet niet denken dat hij bij mij in bed mag slapen. Terwijl je als kijker al lang doorhebt dat die man helemaal niet zal komen opdagen. Het absurde en tragische daarvan, dat maakt het ontroerend én grappig.”