‘Schaf de eerste klas in de trein gewoon af’

Maandagochtend, half negen. Het fluitsignaal klinkt op station Utrecht Centraal. Samen met een paar andere reizigers stap ik nog snel in de trein naar Amsterdam. Een normale zitplaats kan ik vergeten, zie ik: er zitten zelfs al mensen op de trap. Ik wurm me door de volle tweedeklascoupé, door de mensenmassa op het volgende balkon, en kom dan aan in de coupé die slechts voor enkelen toegankelijk is: de eerste klas. De plek met de rode stoelen – meestal leeg, zelfs tijdens de drukke ochtendspits – die breder zijn en meer beenruimte hebben.

Even twijfel ik of ik daar zal gaan zitten. De conducteur spreekt op strenge toon de mensen aan die na het fluitsignaal zijn ingestapt – een ‘asociale actie’. Als je klem komt te zitten kunnen de deuren een storing krijgen en kan de trein vertraging oplopen. En daar hebben de reizigers die keurig op tijd kwamen natuurlijk niet voor gekozen, is de waarschuwing. Ik besluit mijn reis toch voor de zoveelste keer op het balkon te vervolgen, staand en opgevouwen tussen de andere tweederangsreizigers.

Door de glazen klapdeur kijk ik naar de rode oase van rust en ruimte, die je alleen mag betreden als je het je kunt veroorloven om een treinkaartje aan te schaffen dat 70 procent duurder is. ‘Het spijt me, maar u betaalt voor de reis, niet voor een zitplaats’, hoor ik mezelf nog zeggen volgens het protocol van de NS-klantenservice, waar ik zes jaar geleden zelf werkte en dagelijks boze reizigers aan de lijn had. Onderdeel van mijn werk was om mensen met een tweedeklasabonnement te bellen, om ze te overtuigen over te stappen naar een eersteklasabonnement. Want ‘voor een paar euro extra in de maand heeft u meer kans op een zitplaats én zit u op comfortabelere stoelen’. En het lukte nog ook.

Winnaars van het kapitalisme

Ik denk dat er tegenwoordig nergens in Nederland een duidelijkere uiting is van de klassenmaatschappij dan in de gele treinen van de NS. Een glazen klapdeur geeft de grens aan tussen de minderbedeelden op de blauwe stoelen en de winnaars van het kapitalisme op verstelbare, soms echt leren, rode stoelen. De eersteklascoupé, waar reizigers zonder problemen hun dure handtas in de stoel naast zich kunnen zetten, omdat die plek toch vaak vrij blijft. Hier ruik je bijna nooit de indringende zweetgeur van een vreemde oksel die net iets te dichtbij komt. Onderweg kun je je werk ongestoord voortzetten dankzij de stopcontacten die in de tweede klas vaak ontbreken, want tweedeklassers hoeven blijkbaar niet te werken.

Als er wel een keer iemand in de eerste klas aan het bellen is met de luidspreker aan, dan regent het meteen vooroordelen: die mensen zullen wel geen eersteklasvervoersbewijs hebben, want zo gedraagt men zich hier niet! De community-pagina van de NS-website staat vol berichten van boze eersteklassers die klagen over mensen die ‘onterecht’ plaatsnemen in ‘hun’ coupé. Ze zien mensen met ‘campingsmoking, petjes, capuchonnetjes’ of ‘groepen jongeren die voor overlast zorgen’. Het is natuurlijk absoluut onmogelijk dat die mensen het zich kunnen veroorloven een eersteklasvervoersbewijs aan te schaffen. NS-personeel zou beter moeten handhaven op ‘eersteklaszwartrijders’, klinkt het op de community-pagina. Wie daar zonder eersteklasvervoersbewijs gaat zitten, maar ook wie door de drukte tussen de lege stoelen gaat staan (!), riskeert namelijk een boete van vijftig euro.

Er is een makkelijke oplossing waarmee we tegemoetkomen aan alle eersteklas- én tweedeklasklagers: we schaffen de eerste klas gewoon af!! Als we geen onderscheid meer maken tussen reizigers gunnen we iedereen een hoop rust: óók de eersteklasreiziger die zich dan niet meer hoeft af te vragen welk schorem nu weer heeft plaatsgenomen in hun coupé. En, belangrijker, het is ook meteen een oplossing voor de overvolle treinen: er zal 20 procent extra capaciteit zijn voor mensen die normaal alleen in de tweede klas mogen zitten en staan.

Burgerrups

Toen een van de grootste spoorwegmaatschappijen van Groot-Brittannië vijf jaar geleden de eersteklas afschafte, reageerde een woordvoerder van de NS in de Volkskrant met een resolute ‘nee’ op de vraag of de NS dat voorbeeld niet moest volgen. De NS is namelijk bang om reizigers te verliezen als ze de eerste klas afschaffen. Volgens de woordvoerder pakt een specifieke groep reizigers anders de auto, waardoor het drukker zou worden op de weg. Arme eersteklassers. In hun coupé wordt hun rust verstoord door volk in ‘campingsmoking’, én ze moeten leven met de dreiging om ofwel in de file te staan óf zich te moeten mengen met het normale volk in de burgerrups. Of die eersteklassers daadwerkelijk de auto zullen verkiezen, is overigens onduidelijk. De NS laat niet weten waar ze hun zorgen precies op baseren, die zouden gebaseerd zijn op ‘eerder onderzoek’.

Opvallend genoeg is niet alleen de NS maar ook Rover, een belangenorganisatie voor reizigers in het openbaar vervoer, tegenstander van een klasseloze trein. Toen vervoersmaatschappij Arriva liet weten de eerste klas per 1 september 2020 in treinen in de provincies Groningen en Friesland op te heffen, stelde Rover in een persbericht dat dat een slecht idee is. Volgens een woordvoerder zou Rover ‘gewoon echt heel erg veel’ meldingen krijgen van reizigers dat zij alleen met de trein willen reizen als ze in de eerste klas kunnen zitten. Ze willen namelijk werken, kunnen de prikkels van een volle tweedeklascoupé niet verdragen of zijn slecht ter been en willen een redelijke garantie op een zitplaats hebben. Ook vervoerders Keolis, Qbuzz en Connexxion zijn niet van plan om de eerste klas af te schaffen.

Topmansalaris

Maar dat betekent natuurlijk niet dat je alleen met het behoud van de eerste klas een grote zitplekgarantie kunt creëren. Dat kan ook met investeringen in langere treinen (en dus meer personeel). De reden voor grote drukte is namelijk dat er te weinig en te korte treinen zijn, en dat komt omdat er te weinig personeel is, stelde NS-topman Wouter Koolmees begin 2023 bij de presentatie van de jaarcijfers. Het personeelstekort komt onder andere door het onaantrekkelijke salaris en de hoge werkdruk. Wellicht kan het al wat helpen als Koolmees een deel van zijn jaarlijkse half miljoen aan topmansalaris inlevert.

En is de eerste klas echt nodig om reizigers die niet lang kunnen staan een ‘redelijke garantie’ op een zitplek te bieden? Kunnen we er niet voor zorgen dat er meer en duidelijkere zitplekken beschikbaar komen voor ouderen, zwangere mensen en mensen met een lichamelijke of visuele beperking? Dat we voor een ander opstaan en elkaar hier ook op blijven aanspreken? Op dit moment zijn 10 procent van de treinstoelen van die overduidelijke priority seats. Als we daar 30 procent van maken, dan heeft die groep nog steeds een redelijke garantie op een zitplek.

In een trein zonder klassen, die daardoor al socialer is, zullen mensen wellicht ook zelf sneller sociaal gedrag vertonen. In een sociale omgeving ben ik mij er namelijk ook eerder van bewust dat instappen na het fluitsignaal niet alleen gevaarlijk gedrag is, maar dat het ook asociaal is naar anderen toe. Dus wat mij betreft: weg met het onderscheid, weg met de rode stoelen en weg met het opdelen van mensen in klassen. En aan alle mensen die ik zes jaar geleden een eersteklasabonnement heb aangesmeerd voor meer rust, ruimte en comfort: sorry. Ik wist niet wat voor monsters ik daarmee creëerde.

Dit artikel verscheen in december 2024 in OneWorld Magazine.