“De regering denkt dat olie, gas en geld belangrijker zijn dan het leven. Mensen en dieren gaan hier dood en ondertussen kunnen energiebedrijven hier gewoon hun gang gaan!” roept Gabriel Cherqui verontwaardigd. Hij is woordvoerder van een van de gemeenschappen die tussen de boortorens wonen.
Het wingebied is ongeveer zo groot als België, en ligt op twee uur rijden ten noorden van Neuquén, de hoofdstad van de gelijknamige provincie. Tankwagens, vrachtauto's en pick-uptrucks rijden in volle vaart over de tweebaansweg. Ze zijn op weg naar Añelo, het stadje dat het decor vormt van de schalie-boom in Argentinië.
Van energiecrisis naar groeipotentieel
Het land kan de schaliegrondstoffen goed gebruiken. Na de economische crisis van 2001-2002 heeft Argentinië een stormachtige economische groei doorgemaakt. Dankzij hoge prijzen op de grondstoffenmarkten heeft het land sinds 2003 ‘Chinese’ groeicijfers gekend. Met name de agrosector (lees: soja) heeft daar aan bijgedragen.
Ook de energiebehoefte van Argentinië is in rap tempo toegenomen. Het elektriciteitsnet kan de groei niet bijbenen. Dat betekent dat in de zomer regelmatig de stroom uitvalt, en dat in de winter de zware industrie op halve kracht draait. Met het schaliegas kan Argentinië zelfvoorzienend worden, en hoeft het geen duur gas uit Bolivia of elektriciteit uit Uruguay meer te importeren. Die kosten kan de Argentijnse regering namelijk niet meer dragen, omdat de economie op dit moment in het slop zit.
Ook voor de provincie Neuquén is het ontwikkelen van de schaliegasvelden interessant. De provincie is eigenaar van het gas en de olie in de grond. Al decennia verdient de provincie goed geld aan de verkoop van conventionele gas- en oliereserves -het vormt ruim 60 procent van de inkomsten. Met de opbrengst kan de provincie publieke voorzieningen zoals onderwijs en gezondheidszorg financieren. Ook zorgt het voor extra werkgelegenheid.
In de praktijk verleent de provincie concessies aan joint ventures van binnen- en buitenlandse energiebedrijven (waaronder Shell, Total en YPF) en het provinciale olie- en gasbedrijf (GyP). Zij krijgen het alleenrecht om in een bepaald gebied het gas op te pompen.
Het wingebied is de Patagonische steppe: een dor en leeg landschap met schamele begroeiing dat her en der onderbroken wordt door prachtige roodkleurige rotsplateaus. Maar op steeds meer plekken zie je boortorens verschijnen.
De provincie Neuquén, waar de schaliegas en -oliereserves zich bevinden.
Leeg maar niet onbewoond
De provincie is dunbevolkt: in de hoofdstad woont ruim de helft van de 600.000 inwoners. De rest woont in kleinere gemeenschappen op het platteland. Zo ook de Familie Flores. Zij wonen al decennia in een hutje op de hei. Ze leven zonder stromend water en hebben geen elektriciteit. Ze leven als geitenhoeders, maar dat dreigt te veranderen sinds ze Shell als buurman hebben.
Op nog geen tweehonderd meter van hun huisje wordt een nieuwe boortoren gebouwd. Shell doet proefboringen in het gebied. Dat zorgt voor verschillende problemen voor de familie Flores: door het zware verkeer en de aanleg van nieuwe wegen verdwijnt de begroeiing waar de dieren van leven, zijn ze bang voor vervuild water en neemt ook de criminaliteit toe.
María Flores is vooral boos op de manier waarop de familie wordt behandeld door het bedrijf. “Twee jaar geleden kwamen ze ons doodleuk vertellen dat ze kwamen boren. Het was geen verzoek, maar een mededeling. Ze zouden toen een waterput voor ons slaan, zodat we drinkwater zouden hebben. Die put is er nu, maar tegen de beloftes in wordt de kwaliteit niet gecontroleerd. We weten dus niet of het water wel veilig is voor gebruik”. María heeft ook weinig vertrouwen in de overheid, want zij laten de bedrijven gewoon hun gang gaan.
Oma Flores maakt een mismoedige indruk. Ze lijkt zich te hebben neergelegd bij de vervuiling die de aanleg van de wegen naar de boorlocatie heeft veroorzaakt. “Als ze maar voor stroom konden zorgen hier zouden we al blij zijn.” Het lijkt erop dat de familie de activiteiten van Shell kan accepteren, mits het bedrijf kan zorgen dat in de basisbehoeften van het gezin kan worden voldaan. Juridisch gezien heeft de familie echter geen poot om op te staan, omdat ze geen eigendomstitel hebben van de grond die ze bewonen. Shell is van mening dat de familie Flores zich illegaal heeft gevestigd in de buurt van de booractiviteiten, laten ze in een reactie weten.
Indianenverhalen
Ook speelt er een etnische kwestie: eind negentiende eeuw werd er in de provincie flink gevochten tussen het leger van de toenmalige machthebbers van Argentinië, en de oorspronkelijke indianenbevolking. In het wingebied wonen verschillende Mapuche-stammen. Zij kunnen meepraten over de praktijk van olie- en gaswinning in de provincie.
Net buiten San Patricio wonen de Kaxipayín-Mapuche. Volgens Gabriel Cherqui is het niet de eerste keer dat zijn stam slachtoffer is van de energieproductie in de regio. "In de jaren '80 en '90 is hier al veel olie opgepompt door de nationale oliemaatschappij YPF. Door het gebruik van zware metalen is ons leefgebied vervuild. Hierdoor zijn dieren en mensen doodgegaan." De stam heeft daarop een zaak tegen YPF aangespannen en gewonnen. De Argentijnse justitie heeft het bedrijf opgedragen de vervuiling op te ruimen en een schadevergoeding te betalen. Ook moet YPF voortaan eerst de stam raadplegen voordat men nieuwe activiteiten onderneemt. Maar volgens Cherqui gebeurt dat niet.
De Mapuchegemeenschap van lonko (opperhoofd) Albino Campo woont dichtbij Añelo. Hij herkent de problemen van de Kaxupayín. Albino maakt zich grote zorgen over de toekomst van zijn gemeenschap. "Een paar maanden geleden stonden op mijn grond vier boortorens. Nu zijn het er al twintig.”
Vol trots laat Campo familiefoto’s zien. “Vroeger waren we geitenhoeders, maar onze dieren worden ziek door het vervuilde water. We kunnen zo niet meer leven. We maken ons grote zorgen over onze jeugd.” Albino verwijst daarmee naar het toegenomen drugsgebruik, gokverslaving en geweld in Añelo, als gevolg van het geld dat in omloop is dankzij de schaliegas-boom: een startsalaris in de olie-industrie is ongeveer €1000, ruim het dubbele van het provinciaal gemiddelde.
Boren in natuurgebied
Provinciaal park Auca Mahuida is sinds 1996 beschermd natuurgebied. Maar desondanks mag er – onder strenge voorwaarden – gas en olie uit de grond worden gehaald. Parkwachter Sergio probeert de activiteiten in de gaten te houden.
“We zijn maar met z’n tweeën”, verzucht Sergio. Het is eigenlijk niet de bedoeling dat hij zich met de oliebedrijven bemoeit. Hij heeft geen opleiding gehad om de milieuvervuiling in te kunnen schatten. Toch maakt hij melding van misstanden zodra hij die constateert. Maar daar wordt weinig mee gedaan.
Hij heeft weinig vertrouwen in de leidinggevenden van het parkbeheer. “Mijn bazen lijken andere belangen te hebben. Dat is de reden waarom men het toestaat dat bedrijven in het gebied actief zijn.” De grootte van het gebied biedt nog een andere uitdaging: “Ik rijd met mijn wagen door het gebied, omdat de afstanden groot zijn. Ik krijg maar net voldoende benzine om vanaf mijn woonplaats naar het park en weer terug te rijden. Er blijft dus weinig benzine over in het park in te rijden."
Toekomst van schaliegas in Argentinië
Eenmaal terug in de provinciehoofdstad Neuquén geeft Rubén Etcheverry zijn visie op de toekomst van schaliegas in Argentinië. Hij verliet het provinciale gas- en oliebedrijf GyP vlak voordat de schalieboom begon.
Hij is er van overtuigd dat schaliegas een zegen is voor de provincie: "Schaliegas is niet minder of meer schadelijk dan conventioneel gas. Met het geld dat wordt verdiend kan de provincie zich verder ontwikkelen."
Wel erkent hij dat er problemen zijn: "Er is meer openheid in de energiesector nodig. De bedrijven moeten zich aan de wet houden en aan de mensen laten zien dat ze niets te verbergen hebben. Alleen dan kan sociale onrust worden voorkomen." Ook heeft hij een boodschap voor milieuactivisten en sommige grondbezitters. "Men moet begrijpen dat overheid, bedrijven en bewoners er samen uit moeten komen. Dan helpt het niet als men met wapens zwaait en met geweld dreigt."
Etcheverry pleit voor een soort poldermodel zodat iedereen kan meeprofiteren van de rijkdom die het schaliegas kan brengen. Maar voorlopig lijkt alleen het belang van de oliebedrijven en de regering te tellen. Mens en milieu worden meer als hindernis dan als waardevolle partner gezien.
Foto boven: Thomas Seegers
Foto midden: Remi Lehmann
