Zij streed als ‘president’ jarenlang voor de rechten van schoonmakers

‘Wij gaan door! Wij gaan door!’ Met haar vuist in de lucht spreekt ‘president’ van de schoonmakers Khadija Hyati gepassioneerd een zaal vol collega-schoonmakers toe. De anderen volgen haar voorbeeld. Het is een fragment uit de documentaire Het schoonmakersparlement van Leon Verdonschot (2018) over de gelijknamige organisatie, waar Hyati vijftien jaar lang de gekozen voorvrouw van was. Nog altijd spreekt Hyati vol emotie over de collega’s die zij vertegenwoordigde in menig arbeidsonderhandeling. “Die mensen zitten hier,” zegt ze wijzend naar haar hart.

Wakker geschud

Als kind kreeg Hyati al een scherp gevoel voor rechtvaardigheid mee: “Ik heb altijd geleerd dat iedereen gelijk is, waar je wieg ook staat.” Op haar zesde verhuisde ze met haar familie van Marokko naar Amsterdam. Maar toen ze twintig jaar geleden begon als schoonmaker in een ziekenhuis, merkte ze al snel dat gelijkwaardigheid in die branche ver te zoeken was. In 2009 zag ze hoe schoonmakers op Schiphol hun werk neerlegden en meer respect eisten. “Door die staking werd ik wakker geschud.” Toen vakbond FNV langskwam op haar werk, besloot Hyati zich als vrijwilliger aan te sluiten. 

Niet veel later richtte FNV het Schoonmakersparlement op, om de democratische vertegenwoordiging van schoonmakers beter te regelen. Hyati, getrouwd, moeder van vijf kinderen en parttime schoonmaker, stelde zich verkiesbaar als president van het eerste Schoonmakersparlement. Tot haar eigen verbazing werd ze verkozen. “Ik won als vrouw met een migratieachtergrond van een witte man. Mijn collega’s gaven mij het vertrouwen om hun gevoelens te verwoorden. Daar ben ik trots op, maar het is ook een grote verantwoordelijkheid.”  

Waardering 

Het strijdtenue van de leden van het Schoonmakersparlement is niet te missen: een felblauw T-shirt met daarop een gebalde vuist in een gele rubberen handschoen. Hoe opvallend de schoonmakers zijn tijdens hun acties, zo onzichtbaar zijn ze vaak op de werkvloer. Schoonmakers die niet begroet worden als ze binnenkomen, leidinggevenden die bevelen uitdelen. Hyati is verontwaardigd over de talloze voorbeelden van collega’s die op hun werk genegeerd, gecommandeerd of afgesnauwd worden. Zelf maakt ze het ook mee: “Als ik op de afdeling kwam en goedemorgen zei, reageerde niemand.”

De omgang met schoonmakers is de afgelopen jaren door protestacties absoluut veranderd, zegt Hyati. “Ik merk dat steeds meer mensen weten wie de schoonmaker is op hun werkplek.” Maar respect betekent ook dat er aandacht is voor de financiële waardering van medewerkers, benadrukt ze. “Als je mij respecteert hoef ik mijn stem niet te verheffen voor een paar centjes meer. Natuurlijk is het belangrijk om je gezien te voelen, maar ik wil ook gewoon kunnen rondkomen.”

Daarom ligt er bij elke cao-onderhandeling een nieuwe looneis op tafel. Want schoonmakers moeten kunnen ‘leven in plaats van overleven’. Acties en onderhandelingen brachten het bruto uurloon van een beginnende schoonmaker in vijftien jaar van 10 naar 14,58 euro. Dat is slechts 50 cent meer dan het minimumloon en nog altijd fors minder dan mensen in andere sectoren verdienen; het inkomen van schoonmakers is zo’n 60 procent van het modale inkomen in Nederland (CBS).

Dat maakt schoonmakers ‘de werkende armen’, legt Hyati uit. “We zijn vooruitgekomen, maar we zijn er nog niet. Voor een gezin met twee fulltime werkende ouders gaat het nog wel, maar als alleenstaande ouder red je het echt niet.” Het is voor schoonmakers daarom niet ongebruikelijk om meer dan fulltime te werken: naast een dagdienst, werken ze dan ook ’s avonds laat of ’s nachts.

Ziek 

Naast respect en salaris, gaan veel van de misstanden in de schoonmaaksector over ziekte. Want schoonmaken is zwaar werk, zegt Hyati. Dat ondervond ze een aantal jaar geleden zelf ook: in de documentaire is te zien hoe Hyati na ‘kilometers stofzuigen’ ziek thuiszit met een nekhernia.  

Lange tijd golden er voor schoonmakers bij ziekte ‘wachtdagen’; de eerste twee dagen dat zij ziek waren, werden ze niet doorbetaald. Hyati: “Door die regel werd ziek zijn bestraft. Terwijl veel mensen die twee dagen inkomen niet kunnen missen. Dan denk je wel twee keer na voordat je je ziekmeldt.”

Een teken van het wantrouwen van werkgevers richting hun personeel, vindt Hyati. In 2014 worden de wachtdagen na een wekenlange staking van het Schoonmakersparlement afgeschaft. “Die regel is er nu niet meer, maar ik kan er nog steeds boos om worden.”

Onmisbaar 

Voor alle veranderingen heeft het Schoonmakersparlement ‘keihard geknokt’. Stakingen zijn daarbij een krachtig middel en Hyati mobiliseerde veel collega’s om mee te doen. In 2012 duurde de schoonmakersstaking zelfs ruim vijftien weken: de langste sinds 1933. “Ik vergeet nooit dat we de volgende dag terugkwamen en mensen zeiden: ‘Jullie hebben gelijk’.” Als de prullenbakken uitpuilen lukt het Hyati om aan de onderhandeltafel een aantal eisen binnen te halen. “Maar als ik je iedere keer moet laten voelen dat ik onmisbaar ben, dan zijn we er nog niet.”

Het staken wordt de schoonmakers niet in dank afgenomen door het bedrijf waar ze in dienst zijn. Dat merken vooral de mensen die het voortouw nemen tijdens een staking. “Ze krijgen de vervelende taken als ze weer terugkomen op hun werk, zoals het trappenhuis schoonmaken in plaats van de klaslokalen. Zo willen de werkgevers laten zien dat ze nog steeds de macht hebben. Maar wat wij schoonmakers leren is: jij hebt de macht over je werkgever, want zonder jullie is het schoonmaakbedrijf niks.”

Trots 

Na vijftien jaar heeft Hyati met het Schoonmakersparlement een flink aantal successen geboekt. Neem bijvoorbeeld de taal- of schrijfcursussen onder werktijd. “Op mijn werk hadden veel vrouwen een taalachterstand. Als je geen Nederlands kan spreken of lezen, weet je vaak ook niet wat je rechten zijn”, legt Hyati uit. De afzwaaiend president is uitgegroeid tot een boegbeeld. “Collega’s komen naar me toe om te zeggen dat ik een voorbeeld voor ze ben. Vooral als vrouw met een migratieachtergrond.” In het strijdlied van het Schoonmakersparlement wordt ze bezongen: Samen sterk met Khadija, we gaan er stevig tegenaan. Laat je horen, schoon genoeg! Wij gaan door! 

Hyati is niet alleen trots op wat het Schoonmakersparlement bereikt heeft, ze is ook zichtbaar trots op haar beroep. “Mensen denken vaak dat schoonmakers niets kunnen, maar schoonmaken is een vak.” Dat geeft ze ook haar collega’s mee. “Een chirurg verdient misschien wel twintig keer meer dan ik, maar als de operatiekamer niet schoon is kan hij niet werken. Als je dat beseft, ga je je trots voelen.” Dat besef ziet ze steeds meer. “Toen ik begon zag ik veel schoonmakers zo lopen van; als ik maar niet gezien word. Nu zie ik veel vaker mensen die trots zeggen: ik ben een schoonmaker.”

Het presidentschap van Hyati mag voorbij zijn, moegestreden is ze niet. Sinds 2022 is ze lid van het algemeen bestuur van FNV en ze hoopt in maart dit jaar herkozen te worden. Daarnaast werkt ze een paar uur per week in de schoonmaak en als receptioniste. Achteroverleunen zit niet in haar karakter. “Zolang mensen niet fatsoenlijk kunnen rondkomen, is er iets om voor te strijden.”